Morgunblaðið - 09.03.2003, Blaðsíða 24

24 SUNNUDAGUR 9. MARS 2003 MORGUNBLAÐIÐ
Piper Cub, TF-KAS.
Luscomb, TF-KAT. Jón H. Júlíusson flugvirki.
UM ÁRAMÓTIN 1943–1944 voru nokkrir svif-flugmenn að ræðasaman um drauminnað eignast kennslu-
flugvél. Fannst mönnum að nú
væri kominn tími til að menn
lærðu vélflug hér á landi og stofn-
aður löggiltur flugskóli, sem gæti
útskrifað einkaflugmenn og und-
irbúið menn til atvinnuflugprófs.
Á svifflugæfingum á Sandskeiði
og einnig á fundum Svifflugfélags-
ins var félögum tíðrætt um að
finna leið til þess að kaupa flugvél
til kennsluflugs. Eftir töluverðan
undirbúning var komin samstaða
20 manna um að stofna flugskóla
og fékkst loks leyfi Flugmála-
stjórnar til starfseminnar og var
félagið formlega stofnað 16. júlí
1944. Stofnendurnir voru allir
meðlimir Svifflugfélags Íslands og
samþykkt af meirihluta félags-
manna að láta skólann heita Vél-
flugdeild Svifflugfélags Íslands.
Stofnendurnir skuldbundu sig til
að leggja fram fé til kaupa á flug-
vél og einnig fé til reksturs flug-
skólans. Skólinn var því óháður
Svifflugfélaginu, en ef skólinn
hætti störfum gengu eignir hans
til SFFÍ.
Ákveðið var að leita til Sigurðar
Ólafssonar flugstjóra, eins af
stofnendum Loftleiða. Hann var að
undirbúa ferð til Ameríku til þess
að kaupa farþegaflugvél fyrir
Loftleiðir. Sigurður tók vel í að
kaupa hagkvæma kennsluflugvél
fyrir vélflugdeildina. Í september
1944 keypti Sigurður tvær Lus-
comb Silvari 8A flugvélar af Troy
Flyers INC. í New York. Önnur
vélin var keypt fyrir Filippus
bræður og félaga þeirra. Lus-
combarnir komu til landsins síðast
í september, en breska hernáms-
liðið neitaði okkur um að setja vél-
arnar saman á Reykjavíkurflug-
velli, og einnig flugæfingar hvar
sem var á landinu. Fluttum við þá
Luscombinn upp á Sandskeið og
settum hann þar saman. Að því
loknu kom Axel Kristjánsson í
Rafha, skoðunarmaður Flugmála-
stjórnar, og gaf út flughæfnisvott-
orð.
Strákarnir sem „hræddust
ekki hervélar Hitlers“
Margar leiðir voru reyndar með
aðstoð ýmissa diplómata og vin-
skapar við að fá flugrekstrarleyfi
hjá hernámsliðinu. Tveir sterkustu
stuðningsmenn svifflugs og reynd-
ar alls flugs, þeir Agnar Kofoed-
Hansen lögreglustjóri og Guð-
brandur Magnússon forstjóri
ÁTVR reyndu að þoka málinu
áfram, en allt kom fyrir ekki. Að
síðustu leitaði stjórn félagsins til
Vestur-Íslendingsins Ragnars
Stefánssonar ofursta í bandaríska
setuliðinu. Hann tók okkur vel og
sagðist skyldu gera hvað sem hann
gæti við að útvega okkur leyfi til
reksturs skólans. Hann hélt samt
að það myndi taka nokkrar vikur
að fá svar: Já eða nei.
Heimsstyrjöldin stóð nú sem
hæst og Bretar og Bandaríkja-
menn voru farnir að hafa betur í
stríðinu. Þá loks fékkst leyfi til
kennsluflugsins, með nokkrum
ákveðnum skilyrðum.
Breski flugherinn var flúinn frá
Kaldaðarnesflugvelli vegna vor-
flóða í Ölfusá og varð fyrir miklu
tjóni á vélum og öðru stríðsgóssi.
Setuliðið gaf leyfi til að við not-
uðum Kaldaðarnesflugvöllinn til
flugæfinga. Leyfið var veitt „þess-
um strákum sem hræddust ekki
hervélar Hitlers“. Flugvélar óvina-
hersins flugu oft á stríðstímanum
yfir Suðurlandið á leið sinni til
Reykjavíkur og Keflavíkur.
Við höfðum ekki talstöðvar, en
þær voru bannaðar af öryggis-
ástæðum. Síma höfðum við ekki
heldur og gátum því ekki látið vita
til Reykjavíkur ef við heyrðum í
eða sáum þýskar sprengjuflugvél-
ar. Við þekktum þýskar vélar af
myndum og af vélarhljóði, sem var
ólíkt vélarhljóði bresku og banda-
rísku hervélanna.
Setuliðið setti okkur stífar flug-
reglur. Við máttum ekki fljúga
stærri hring út frá flugvellinum, en
að Ármóti, Stokkseyri, Eyrar-
bakka, Ingólfsfjalli og norður með
Ölfusá að sjó. Okkur var tjáð að ef
við færum út fyrir þessi mörk, ætt-
um við á hættu að verða skotnir
niður af loftvarnarbyssum. Her-
menn setuliðsins myndu ekki
þekkja flugvél okkar og telja hana
því óvinaflugvél.
Flugskólinn fékk undanþágu hjá
hernum í nokkra daga til að setja
flugvélina saman á Sandskeiðinu
og til reynsluflugs þar, en ekki
mátti fljúga neitt út frá Skeiðinu.
Kristinn Olsen, flugstjóri og einn
af stofnendum Loftleiða, prufu-
flaug Luscombnum, að samsetn-
ingu lokinni og kenndi okkur
fyrstu flugtökin.
Á Sandskeiðinu var lítil braut
milli djúpra sprengigíga, en þeir
voru út um allt Skeið til þess að
varna því að óvinaflugvélar gætu
lent þar öllum að óvörum.
Ekki var það að ástæðulausu að
herinn hafði áhyggjur á þeim
möguleika að þýskar flugvélar
lentu á Sandskeiðinu, því þýski
ræðismaðurinn Werner Gerlach
hafði sést keyra, rétt fyrir hernám-
ið, hvað eftir annað með ofsahraða
þvert og endilangt Sandskeiðið.
Við urðum vitni að því á svif-
flugsæfingum, að þýskar sprengi-
flugvélar flugu lágflug í nokkurra
feta hæð yfir Sandskeiðinu í átt til
Reykjavíkur. Þær hafa sjálfsagt
Luscomb TF-KAB, Stearman TF-KAU og Tiger Moth TF-KAV. Fyrir framan vélarnar eru þeir Halldór Beck, Guðmundur
Baldvinsson og Hörður Jónsson.
Sigurður H.
Ólafsson gjaldkeri.
Matthías
Matthíasson ritari.
Fyrsti vélflug-
skóli á Íslandi
Draumurinn um kennslu vélflugs á Íslandi varð að veruleika á árum síðari
heimsstyrjaldarinnar fyrir tilstilli félaga Svifflugfélagsins. Kennslunni var þó
sniðinn þröngur stakkur og fóru æfingar fram á Kaldaðarnesflugvelli.
Matthías Matthíasson (með flugskírteini 139) rifjar upp skóladvölina.
Ásbjörn Magnússon
meðstjórnandi.
Kjartan Guðbrands-
son formaður.
Guðmundur Baldvinsson framkvæmdastjóri.