Morgunblaðið - 09.03.2003, Blaðsíða 9

„Nei, nei, og hef ekki gert. En ég les mikið; ég
hef gaman bæði af bókum um sálfræði og leyni-
lögreglusögum.“
En hvað með sagnfræðina?
„Ég hafði ekki gert mér grein fyrir því hvað
það þýddi að læra sagnfræði í Sovétríkjunum.
Ég las áhugaverðar bækur um fornaldarsögu,
um Rómverja og Grikki, og ákvað þess vegna að
nema sögu …“ En svo; tja, hann segist hafa
misst áhugann á viðfangsefninu þegar hann
kynntist „rússneskri“ sagnfræði.
Þú nefndir að þolinmæði hefði skort við fram-
burðarnámið, er ekki þolinmæði óskaplega mik-
ilvæg skákmanni?
„Jú, sjáðu til. Þolinmæði er einn þeirra eig-
inleika sem atvinnumaður í skák verður að búa
yfir. Hann verður að geta setið kyrr í nokkra
klukkutíma og hugsað. Ekki eru allir gæddir
þeissum hæfileikum; til dæmis konan mín. Hún
gæti þetta ekki! En líklega hef ég náð að þróa
með mér þolinmæði með því að leika skák reglu-
lega. En áður hafði ég vissulega minni þol-
inmæði.“
Atvinnumaður í tæp 50 ár
Þegar Kortsnoj er spurður hvort það sé ekki
erfiðara með aldrinum að standa í því ati sem
skákinni fylgir, segir hann:
„Sovétríkin lögðu mikla áherslu á blómstr-
andi skáklíf. Ég fór að fá greiðslur frá ríkinu ár-
ið 1954 fyrir það að tefla og hef því verið at-
vinnumaður í nærri 50 ár …“
Og ert ekkert farinn að leiða hugann að því að
hætta, eða hvað?
„Við búum í Sviss. Konan mín, sem er örlítið
eldri en ég, er komin á eftirlaun og ég var
reyndar neyddur til þess líka! Í raun er ég því
„hættur“ að vinna.“ Segist vera farinn að fá
greiddan ellilífeyri, en borgi þó enn í þann sam-
eiginlega sjóð sem „starfandi“ skákmaður.
Og nú hlær Kortsnoj en svarar svo spurning-
unni í raun: „Svo lengi sem ég hef gaman af því
að tefla og fólk ánægju af því að horfa á mig
tefla þá hætti ég ekki.“
Hann segist einmitt fá mikil viðbrögð við tafl-
mennsku sinni.
„Já. Fólk kemur mikið að máli við mig og seg-
ir gjarnan; skákir þínar eru stórbrotnar. En ég
skal viðurkenna að það er aðallega gamalt fólk
sem segir þetta. Hörðustu stuðningsmenn mínir
og aðdáendur er fólk af minni kynslóð.“
Eftir stutta hláturroku bætir hann brosandi
við: „Ég geri mér far um að sýna fólki á þessum
aldrei hvers það er megnugt.“
Kortsnoj líður vel.
„Nú hef ég búið á Vesturlöndum í 26 ár og lít
reykja of mikið í þeim tilgangi að hafa áhrif á
andstæðinginn. Ég legg áherslu á að Hjartarson
kvartaði ekki. og það var ekki viljandi sem ég
gerði þetta; ég var bara taugaóstyrkur og reykti
því of mikið.“
Hann segir að nú orðið megi yfirleitt ekki
reykja í keppnissalnum og það sé erfitt fyrir
suma sem enn reykja.
Hætti að keyra …
Um sjálfan sig segir hann skyndilega: „Ég
hætti nú bara að reykja einn daginn! Það var
ekki sérstaklega á dagskrá hjá mér og gerðist í
raun nánast eins og af sjálfu sér. Ég les gjarnan
bækur um sálfræði og þetta gerðist eftir að ég
las bók á ensku sem heitir What do You Say
When You Talk to Your Self?“ Á íslensku mætti
kalla bókina Hvað segirðu þegar þú talar við
sjálfan þig?
„Ég komst að því að þegar talað er við sjálfan
sig er viðkomandi að tala við eigin undirmeðvit-
und. Bókin var vel skrifuð og einhvern veginn
hætti ég að reykja eftir að hafa lesið hana!“
Hann segir mörg áhugaverð dæmi hafa verið í
bókinni; „ef maður hugðist hætta að reykja var
til dæmis ákveðinn texti sem þurfti að lesa.
Þennan texta las ég upphátt, hann var satt að
segja mjög athyglisverður en ég var ekkert á
þeim buxunum að hætta að reykja. Um það bil
mánuði síðar gerðist það svo; ég fékk eitthvert
hland fyrir hjartað og hætti þá að reykja í eitt
skipti fyrir öll!“
Talandi um þetta; er gott líkamlegt ástand
skákmanni mikilvægt?
„Að sjálfsögðu, eins og fyrir alla aðra. Jafnvel
fyrir gamla skákmenn.“ Og enn tekur hann eina
af þessum sérkennilegu hláturrokum.
Ég spyr í framhaldi þess hvort hann hreyfi
sig eitthvað í því skyni að halda líkamlegri
heilsu.
„Tjaaaaaa!“ Hann hugsar sig um. „Ég geng á
skíðum en þar fyrir utan … Jú, ég geng líka
mikið og það á sér sérstaka skýringu. Ég geng
tilneyddur. Fyrir mörgum árum, þegar ég bjó
enn í Leníngrad, ók ég einu sinni á lögreglubíl á
götu úti! Ökuskírteinið var þó ekki tekið af mér
vegna þess að ég var of frægur, en andlega áfall-
ið var svo mikið að ég steinhætti að keyra! Síðan
þá neyðist ég til að ganga mikið og er þess
vegna í góðu líkamlegu ástandi og get teflt vel.“
Enn hlær Kortsnoj. Það var 1974 sem hann
ók á lögreglubílinn.
Þarna vendum við okkar kvæði í kross og ég
spyr um ástandið í skákheiminum.
Hann segist ósáttur við það að skákin sé ekki
eins vinsæl víða um lönd og hún var áður fyrr.
Gagnrýnir til dæmis að reglur séu mismunandi
frá móti til móts. „Áður voru reglurnar fastmót-
aðar, alveg sama hvers konar mót var um að
ræða en nú veit maður varla hvaða reglur gilda
þegar mætt er til leiks.“
Hann nefnir að á Stórmóti Hróksins hafi
skákmennirnir haft tvær klukkustundir fyrir 40
leiki og síðan eina klukkustund í viðbót til að
ljúka skákinni. „Á mótinu sem ég tók þátt í á
Ítalíu um daginn höfðum við eina klukkustund
og 40 mínútur fyrir 40 fyrstu leikina og 30 sek-
úndur að auki í bónus fyrir hvern leik. Síðan var
ein klukkustund, með bónus, fyrir næstu 20 leiki
og loks 15 mínútur til að ljúka skákinni – líka
með 30 sekúndna bónus fyrir hverng leik.
Hvers vegna að gera okkur lífið flóknara en
nauðsynlegt er? Maðurinn er ekki tölva! Best er
að hafa allt í föstum skorðun, líka hvenær dags-
ins sest er að tafli á hverju móti.“
Hann kveðst líka ákaflega svartsýnn vegna
„innrásar“ tölvunnar í skáklífið. „Ég sé fyrir
mér að hefðbundin skák fólks líði undir lok. Fólk
hættir að hafa áhuga á henni þegar hægt er að
keppa við tölvu. Eftir nokkur ár verður hægt að
kaupa skáktölvu fyrir fáeina dollara úti í búð,
tölvu sem hægt verður að stilla á hvaða styrk-
leika sem er. Þá geta menn teflt í rólegheitum
heima í stofu á því stigi sem hverjum og einum
hentar. Þá er enginn andstæðingur sem rekur á
eftir, ekkert stress. Ég óttast að þróunin verði
þessi mjög fljótlega. Og ég býst við að hefð-
bundin skák tveggja lifandi mannvera leggist af.
Að hún bókstaflega hverfi.“
Ég nefni að í gegnum árin hafi svo virst sem
annað slagið hafi alltaf verið einhvers konar ves-
en á FIDE, alþjóða skáksambandinu. Einhvern
veginn aldrei allir sáttir. Hvernig metur hann
stöðuna á þeim bæ núna?
„Tja,“ segir hann og hlær. „Það er spurning!“
Segir svo stutt og laggott: „Mér líkar ekki
hvernig FIDE stjórnar skákheiminum. Meira
vil ég ekki segja um það.“
Að síðustu spyr ég þennan gamla skákref
hver sé besti skákmaður allra tíma.
Hann svarar: „Í upphafi þessarar aldar voru
stórmeistarar um allan heim spurðir hver væri
besti skákmaður 20. aldarinnar og baráttan í því
vali stóð á milli Bobby Fischers og Garrí Kasp-
arovs. Fischer vann. Hann þykir því besti skák-
maður 20. aldarinnar og þar af leiðandi allra
tíma.“
Ert þú sammála því?
Kortsnoj brosir og segir: „Ég kaus reyndar
Kasparov en ég verð að beygja mig undir álit
meirihlutans.“
Enn og aftur hljómar þessi skrýtni hlátur. Og
augun ljóma.
svo á að með því að fara vestur hafi mér tekist
að lengja líf mitt vegna þess að langlífi var mjög,
mjög óalgengt í Sovétríkjunum.“
Hér eru skákfélagarnir, segir hann, vinirnir,
starfið, eiginkonan Petra. Allt sem skipti máli.
„Annað slagið heimsækjum við Petra ýmis lönd
gömlu Sovétríkjanna og það er áhugavert fyrir
hana. Við höfum komið til Rússlands, Úkraínu,
Lettlands, Azerbajan, Kazakstan, Moldavíu …
Við höfum komið víða.“
Þú ert sagður árásargjarn skákmaður …
„Líklega var ég aggressívari áður fyrr en ég
er núna og það er auðvitað bara eðlilegt. Ég er
ekki haldinn sömu metorðagirnd og fyrir 20 til
30 árum, þegar ég vildi verða heimsmeistari.
Markmiðið núna er bara að sýna ungu fólki að
það getur ennþá lært af mér. Ég sýndi það til
dæmis í dag,“ segir hann og vísar til sigursins á
Bacrot.
Ert þú bestur þeirra skákmanna sem aldrei
náðu því að verða heimsmeistarar?
„Tja, það eru nokkrir eins og ég í sögu skák-
arinnar, ég get nefnt Polkeres frá Eistlandi,
annar er Arkiba Rubinstein frá Póllandi og sá
þriðji Nimsovitsj frá Lettlandi. Nokkrir mjög
sterkir skákmenn hafa aldrei náð því að verða
heimsmeistarar. Voru óheppnir. Ég er oft
spurður að því hvers vegna ég varð aldrei
heimsmeistari og það væri auðvelt fyrir mig að
svara því til að yfirvöld í Sovétríkjunum,
Brezhnev og hans menn, hafi tekið Karpov fram
yfir mig og það væri eina ástæðan. Hann var
vissulega í uppáhaldi hjá þeim, en þegar ég
skoða málið hlutlægt er það staðreynd að
ákveðnir gallar í mínu eigin eðli komu í veg fyrir
að ég gæti orðið heimsmeistari.
Sá sem verður heimsmeistari verður að vera
afskaplega nákvæmur varðandi allar sínar skák-
ir; hann verður að skrifa niður alla leiki, helst í
tvíriti. Sami maður getur þótt heldur ónákvæm-
ur að öðru leyti í lífinu, en hvað skákina varðar
þarf hann að vera fullkominn. Ég var ekki
svona; framan af ævinni hélt ég skákum mínum
ekki saman, þær voru ekki gefnar út og ég hef
líklega glatað einum 400 skákum. Þetta er það
sem ég á við með göllum í eigin eðli; ég var ekki
nógu sterkur persónuleiki. Þetta var eitt af því
sem kom í veg fyrir að ég gæti orðið heims-
meistari.“
Sálfræði
Þegar ég spyr þennan gamla kappa hvort
hann sé mikið við skákborðið nú orðið, dregur
hann vinstra augað í pung og segir: „Fyrst eftir
að ég fluttist til Vesturlanda tefldi ég allt að 120
skákir á ári. En þeim fer fækkandi, ætli ég tefli
ekki svona 80 til 90 skákir á ári nú.“
Stórmót Hróksins var annað mót Kortsnojs á
árinu, áður tók hann þátt í opnu móti á Ítalíu þar
sem skákirnar voru níu, jafnmargar og á Hróks-
mótinu.
Í þessum mánuði mætir hann ungum Rússa í
einvígi í Kashani í Rússlandi, í apríl tekur hann
þátt í móti í Búdapest, móti „sem verður sterkt
eins og mótið hér“. Brosir svo og segir: „Það er
mikið að gera hjá mér.“
Ég rifja upp það sem Kortsnoj sagði um hinn
unga Bacrot í upphafi samtals okkar; að Frakk-
anum væri ekki vel við að mæta sér. Spyr í
framhaldi þess hvort sálfræði sé ekki gríðarlega
mikilvæg við taflborðið.
„Já, skákir lifandi fólks snúast að miklu leyti
um kænsku og sálfræði.
Ég segi skákir lifandi fólks vegna þess að
skáktölvur hafa rutt sér til rúms og mér líkar
ekki við þá þróun.
Ég er stundum spurður hver sé besti skák-
maður í heiminum. Ég svara því til að Garrí
Kasparov sé bestur. En hver er heimsmeistari?
Það er Kramnik, sem lagði Kasparov að velli í
einvígi um titilinn. Hvernig var það mögulegt að
hann sigraði sterkasta skákmann heimsins? Þar
kemur sálfræðin við sögu; Kasparov er alltaf í
vandræðum þegar hann mætir Kramnik; það er
sálrænt atriði.
Sálfræði hefur alltaf skipt miklu máli við
skákborðið; enginn skyldi gera lítið úr því at-
riði.“
Ég rifja upp í huganum þegar Kortsnoj blés
sígarettureyknum yfir Jóhann í Kanada, eins og
frægt varð á Íslandi, og spyr sakleysislega hvort
hann hafi sjálfur notað mikið af sálfræðibrögð-
um í gegnum tíðina?
„Já, líklega meira í gamla daga en nú orðið.
Ég var svo metnaðargjarn að ég var tilbúinn til
að gera hvað sem er til að auka líkur á vel-
gengni.“
Það er nefnilega það, hugsa ég og spyr:
Nefndu dæmi um einhver brögð sem þú beittir.
Þá hugsar hann sig um og endurtekur, „ein-
hver brögð sem ég beitti. Sjáum nú til; ef þú átt
við að ég hafi notað einhver óþokkabrögð þá tel
ég mig geta haldið því fram að svo hafi ekki ver-
ið.“ Nefnir svo dæmi um skákmenn sem stunda
það að koma of seint að taflborðinu, meðal ann-
ars í því skyni að hafa slæm áhrif á andstæðing-
inn. „Það er ekki í andstöðu við reglur FIDE og
þar af leiðandi ekkert við því að segja.“
Mér finnst þetta loðið svar, og segi því, til að
nálgast málið öðruvísi: Þú reyktir mikið á árum
áður, meira að segja við skákborðið …
„Já, ég reykti. Mér dettur einmitt í hug ein-
vígi mitt við [Jóhann] Hjartarson fyrir 14 árum í
Kanada þar sem ég tapaði. Meðan á þeirri
keppni stóð fannst dómurunum ég einmitt
Morgunblaðið/Ómar
hafði áhuga á að verða leikari og í þriðja lagi skák.“
skapti@mbl.is
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 9. MARS 2003 B 9