Morgunblaðið - 10.03.2003, Blaðsíða 18
18 MÁNUDAGUR 10. MARS 2003 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
SKATTAMÁL hafa verið mjög til um-
fjöllunar í aðdraganda kosninganna í vor
og er það vel. Davíð Oddsson forsætis-
ráðherra hóf þá umræðu með yfirlýsingu
sinni á Viðskiptaþingi Verslunarráðs í
febrúar um að bæði væri tilefni og svig-
rúm til enn meiri skattalækkana en þeg-
ar eru komnar til framkvæmda og lögð
yrði fram áætlun um aðgerðir í skatta-
málum, sem hefðu það sérstaklega að
markmiði að bæta kjör heimilanna og al-
mennings í landinu.
Í kjölfar orða forsætisráðherra hafa
fleiri stjórnmálamenn gefið yfirlýsingar í
sömu átt, enda er þeim ljóst að mikill
stuðningur er meðal kjósenda við aðgerð-
ir af því tagi. Framsóknarmenn boðuðu
víðtækar skattalækkanir á flokksþingi
sínu á dögunum og jafnvel eru sumir af
frambjóðendum Samfylkingarinnar farnir
að tala eins og sérstakir áhugamenn um
skattalækkanir, þrátt fyrir að sá flokkur
og þingmenn hans hafi til þessa haft lít-
inn áhuga á aðgerðum af því tagi. Það
eru helst Vinstri grænir sem ófeimnir
lýsa því viðhorfi að þeir telji háa skatta
af hinu góða og ber að sjálfsögðu að
þakka þeim hreinskilnina. Kjósendur vita
þá á hverju þeir mega eiga von ef sá
flokkur fær tækifæri til að hafa áhrif á
stjórn landsmálanna í nýrri sam-
steypustjórn vinstri flokkanna.
Skoðum loforðin í ljósi reynslunnar
Það eru í sjálfu sér ekki ný tíðindi að
stjórnmálamenn hafi uppi loforð um
skattalækkanir í kosningabaráttu. Kjós-
endur verða hins vegar að leggja á það
sjálfstætt mat, hvort þeir trúi því að lof-
orðin verði efnd eftir kosningarnar. Í
þeim efnum skiptir reynslan mestu máli.
Hafi menn áður gefið fyrirheit um skatta-
lækkanir fyrir kosningar og staðið við
þau á kjörtímabilinu er rökrétt að ætla
að þeim megi áfram treysta til að standa
við orð sín og stíga fleiri skref í sömu átt.
Þess vegna er Sjálfstæðisflokkurinn
ófeiminn við að leggja spilin á borðið í
þessari k
endur ge
skattamá
sömu sök
anlegt að
arinnar o
telji sig k
um skatt
anburði o
reyndum
um á und
Dæmi
finna í gr
fylkingar
hefur skr
anförnu,
valið þá l
Skattar hafa lækk
máttur almenning
Eftir Birgi
Ármannsson „Talnaleikfimi út frá takm
uðum forsendum breytir e
þeirri staðreynd að skatta
verið lækkaðir stórlega á
anförnum árum.“
EKKI er hægt að kalla það annað en
kattarþvott þegar frambjóðendur
Sjálfstæðisflokksins með fjármála-
ráðherra í broddi fylkingar reyna að
telja fólki trú um að skattahækkanir í
tíð þessara ríkisstjórnar séu skatta-
lækkanir. Það er auðvitað það sama
og að segja fólki að hvítt sé svart og
svart sé hvítt. En blákalt og blygð-
unarlaust segja sjálfstæðismenn að
skattbyrði fólks hafi ekki aukist þótt
það sé þvert á staðreyndir.
Buddan og skattarnir
Varla þarf að draga fram tölulegar
staðreyndir til að sannreyna þetta.
Fólk finnur þetta best á sinni eigin
buddu. Í tíð þessarar ríkisstjórnar
hefur átt sér stað mikil tilfærsla á
skattbyrði af fjármagni yfir á vinnuafl
og launatekjur. Skattbyrði launafólks
og lífeyrisþega hefur m.ö.o. þyngst
verulega en skattbyrði á stórfyrirtæki
og fjármagnseigendur hefur minnkað
mikið. Þetta var meðvituð ákvörðun
stjórnvalda með þeim skattalaga-
breytingum sem ríkisstjórnin hefur
beitt sér fyrir. Þetta er þvert á þá þró-
un sem verið hefur í öðrum ríkjum
OECD en þar hefur skattbyrði ein-
staklinga minnkað en skattbyrði fyr-
irtækja aukist. Hér á landi er tekju-
skattur einstaklinga, sem og skattar á
vöru og þjónustu, með því hæsta sem
þekkist meðal OECD-ríkja. Skipting
heildarskattgreiðslna fyrirtækja og
einstaklinga sýnir að einstaklingar
greiða 83% en fyrirtækin 17%.
Skattar stórfyrirtækja og
fjármagnseigenda lækka
Skattalagabreytingar ríkisstjórn-
arinnar fólust helst í því að lækka
tekjuskatt fyrirtækja úr 30% í 18%,
auk þess að lækka skatta á eignir og
fjármagnstekjur. Á móti hækkuðu
þeir tryggingargjald en það kom sér
ákaflega illa fyrir lítil og meðalstór
fyrirtæki, ekki síst í frumkvöðla-
starfsemi og sprotafyrirtæki í þekk-
ingariðnaði.
Þetta var líka sannkallaður lands-
byggðarskattur því útreikningar
Þjóðhagsstofnunar sýndu að hækkun
á tryggingargjaldi tók að verulegu
leyti til baka lækkunina á tekjuskatti í
landsbyggðarkjördæmunum. Þar við
bættist að loforðið um að lækka
stimpilgjöld um 900 milljónir, sem
koma átti til framkvæmda á þessu ári,
var svikið.
Skattar einstaklinga
hækka
Það er rangt að halda því fram, eins
og sjálfstæðismenn gera, að aukna
skattbyrði einstaklinga megi helst
rekja til meiri tekna og aukinnar
veltu. Staðreyndin er sú að í tíð núver-
andi ríkisstjórnar hefur stað-
greiðsluskattur hækkað að meðaltali
um 107% á hvern skattgreiðanda en
laun um 63%. Einnig má benda á að af
auknum skatttekjum ríkissjóðs frá
árinu 1995 er að meðaltali hægt að
rekja um 30 milljarða á ári til auk-
innar skattbyrði, þegar frá hefur verið
dregin aukin landsframleiðsla og
launabreytingar.
Aukning kaupmáttar á árum áður
þýddi ekki sjálfkrafa þyngingu á
skattbyrði. Þannig nutu landsmenn
mikillar kaupmáttaraukningar bæði
upp úr 1970 og aftur 1986–‘87 án þess
að skattbyrðin ryki upp. Það er fyrst
eftir að tenging persónuafsláttar og
vísitölu var rofin 1995 sem skatt-
byrðin tók að rjúka upp samfara
launahækkunum. Persónuafsláttur
ætti í dag að vera 40 þúsund kr. en
ekki 26 þúsund og skattleysismörkin
um 90 þúsund kr. en ekki tæp 70 þús-
und ef fylgt hefði verið vísitölubreyt-
ingum. Með því voru tugir milljarða
hafðir af launafólki og lífeyrisþegum.
Þeir milljarðar stóðu undir skatta-
lækkunum á fyrirtæki og fjármagns-
eigendur. Þá hefur ekki verið talið til
að barnabætur hafa verið skertar um
meira en 10 milljarða króna. Tekju-
tenging barnabóta er svo mikil, að
einungis um 11% einstæðra foreldra
og um 3% hjóna fá óskertar barna-
bætur. Þetta eru því
heldur láglaunabætu
Láglaunafólk og
axla byrð
Stöð 2 sýndi á dög
dæmi um hvernig ója
byrðinni hefur aukis
ríkisstjórnar. Þannig
maður 6,2% meira af
skatt, eða 109 þúsun
ári, árið 2002 en árið
með meðallaun greid
launum sínum í skatt
árið 1995, þ.e. um 77
skatta á ári. Þeir sem
þúsund kr. mánaðart
greiddu síðan 0,7% m
launum sínum en ári
gerir 29 þúsund krón
ríkisstjórnar hefur s
fólks m.ö.o. aukist fjó
þeirra efnameiri.
Þetta kemur heim
reikninga Þjóðhagss
sýndu að á árinu 200
láglaunafólk og lífeyr
tekjur undir 90 þúsu
um 1 milljarður krón
þegar núverandi ríki
greiddu þeir tekjulæ
isþegar, sem eingöng
mannatrygginga sér
engan skatt. Nú grei
þúsund kr. í skatt á á
ur kostnaður við lyf o
ustu aukist gífurlega
árum. Ofaná beinar s
hefur því hverskonar
brigðiskerfinu aukist
Fólk ætti að fara v
stjórnarflokkunum þ
skattalækkun. Málflu
stæðismanna um að
hafi verið skattalækk
kjörtímabili segir sín
Skattahækkun er
ekki skattalækkun
Eftir Jóhönnu
Sigurðardóttur
„Fólk ætti að fara var-
lega í að trúa stjórn-
arflokkunum þegar
þeir nú lofa skatta-
lækkun.“
Höfundur er alþingis
STJÓRNARSKRÁIN
OG FRAMSAL RÍKISVALDS
Davíð Þór Björgvinsson lagapró-fessor skrifar grein í Morgun-blaðið í gær og gerir þar að um-
talsefni hugsanlegar breytingar á
stjórnarskrá lýðveldisins, í því skyni að
kveða skýrt á um heimild til að framselja
ríkisvald til alþjóðlegra stofnana.
Tilefni greinar prófessorsins er um-
ræður um hugsanlega aðild Íslands að
Evrópusambandinu. Í niðurlagi greinar-
innar segir hann hins vegar: „Jafnvel má
færa fyrir því rök að heppilegt kunni að
vera að ræða breytingar á stjórnar-
skránni án þess að tengja það sérstak-
lega við hugsanlega aðild að ESB. Má
leiða líkur að því að með því að skilja
þetta að aukist líkur á að ákvörðun í
þessu efni verði tekin með heildarhags-
muni íslensku þjóðarinnar til lengri tíma
að leiðarljósi, fremur en að menn skipi
sér í fylkingar með eða á móti slíkum
breytingum á stjórnarskrá eftir afstöðu
þeirra til ESB sérstaklega,“ segir Davíð
Þór.
Full ástæða er til að taka undir þetta
hjá Davíð Þór Björgvinssyni. Morgun-
blaðið hefur áður bent á að þótt aðild Ís-
lands að Evrópska efnahagssvæðinu og
Schengen-samstarfinu hafi einkum orðið
til þess á síðustu árum að skapa óvissu
um heimildir stjórnarskrárinnar til fram-
sals valds til alþjóðastofnana sé ekki
ástæða til að einblína á Evrópusamstarf-
ið í þessu sambandi. Blaðið hefur bent á
að margt hafi breytzt með þeirri þróun í
viðskiptum, samgöngum, hernaðartækni,
umhverfismálum og á fleiri sviðum, sem
kennd er við hnattvæðingu; ákvarðanir
stjórnvalda í einstökum ríkjum séu nú og
verði í framtíðinni ævinlega háðar utan-
aðkomandi þáttum. Með þessu hafi inn-
tak fullveldishugtaksins breytzt; ekkert
ríki taki lengur ákvarðanir óháð öðrum.
Í Reykjavíkurbréfi Morgunblaðsins 4.
nóvember 2001 sagði þannig m.a.: „Ríki
hafa framselt hluta af því valdi, sem þau
áður höfðu, til alþjóðastofnana sem eru í
stakk búnar að takast á við ýmis þau við-
fangsefni, sem tengjast hnattvæðing-
unni, en þau hafa á móti áhrif á ákvarð-
anir þessara alþjóðastofnana.
Það er óþarfi að einblína á EES eða
Schengen í þessu sambandi; sviðið er
miklu víðara og nær m.a. til mannrétt-
indamála, umhverfismála, öryggis- og
varnarmála og alþjóðaviðskipta. Spyrja
má hvort stjórnlög, sem gera á engan
hátt ráð fyrir þessari þróun, henti nú-
tímalegu ríki sem vill gera sig gildandi á
alþjóðavettvangi og tryggja hagsmuni
sína sem bezt með því að nýta kosti al-
þjóðlegs samstarfs.“
Það er því full ástæða til að taka þessi
mál til umfjöllunar, burtséð frá um-
ræðum um aðild að ESB. Eins og Davíð
Þór Björgvinsson bendir á í grein sinni
væri með stjórnarskrárákvæði, sem
heimilaði framsal ríkisvalds að tilteknum
skilyrðum uppfylltum, fólgin yfirlýsing
af Íslands hálfu um vilja til að stuðla að
friðsamlegum samskiptum ríkja á grund-
velli þjóðaréttar, þar sem ríkin eftirlétu
sameiginlegum stofnunum ákvörðunar-
rétt á tilteknum sviðum. Slíkt ákvæði
væri jafnframt fallið til að setja framsali
ríkisvalds skýrari skorður en nú gilda og
myndi koma í veg fyrir að í hvert sinn,
sem stofnað er til nýs alþjóðlegs sam-
starfs, rísi vafi um það hvort stjórnar-
skráin heimili þátttöku í slíku samstarfi.
FRAMTÍÐ OG ÞRÓUN
HEILBRIGÐISKERFISINS
Sameining Ríkisspítalanna og Sjúkra-húss Reykjavíkur í eitt stórt sjúkra-
hús var mikil og flókin aðgerð. Þótt þrjú
ár séu liðin frá sameiningunni er enn ver-
ið að takast á við ýmis vandamál henni
tengd. Enn er verið að ræða hversu víð-
tækt hlutverk hinnar nýju risavöxnu
sjúkrastofnunar eigi að vera og hvernig
samspili hennar og annarra þátta heil-
brigðiskerfisins, t.d. sjúkrahúsa utan
höfuðborgarsvæðisins, heilsugæslunnar
og einkarekinna læknastofa, eigi að vera
háttað. Að hluta til snúast þessar umræð-
ur og á stundum deilur um það hvernig
það fjármagn sem varið er til heilbrigðis-
kerfisins nýtist best. Að hluta til snúast
þær um hvernig hið íslenska heilbrigðis-
kerfi eigi að þróast í framtíðinni.
Sigurbjörn Sveinsson, formaður
Læknafélags Íslands, ræðir þessi mál í
viðtali í Morgunblaðinu á sunnudag.
Sjónarmið Sigurbjarnar eru um margt
athyglisverð. Hann segir meðal annars:
„Það er mín skoðun að læknar og aðrir
starfsmenn heilbrigðiskerfisins verði að
horfast í augu við að það voru fyrst og
fremst fjárhagslegar forsendur fyrir
þessari sameiningu. Með fylgdu fagleg
rök um bætta þjónustu vegna sameining-
ar kraftanna, minni tvíverknað og þess
háttar. Væntingarnar voru þess vegna
fjárhagslegs eðlis og þrýstingur á stjórn-
endur sjúkrahússins að ná fram sparnaði
nánast þegar í stað.“
Sigurbjörn telur hins vegar að jafnvel
hafi dregið úr þjónustu í sumum tilvikum
í kjölfar sameiningarinnar. „Rúmum hef-
ur fækkað í tilteknum greinum, t.d. í
taugasjúkdómum og krabbameinslækn-
ingum. Fjöldinn átti að standa í stað eða
jafnvel aukast. Ákvarðanir hafa verið
teknar um lokanir deilda með litlum fyr-
irvara. Starfsfólkið hefur auðsjáanlega
ekki verið haft með í ráðum og óþægindi
hafa skapast fyrir aðstandendur sjúk-
linga.“
Það er ástæða til að velta fyrir sér
þessari þróun, sem formaður Lækna-
félagsins lýsir. Ef rétt er að með samein-
ingu sjúkrahúsanna hafi þjónusta við
sjúklinga versnað til muna í sumum til-
vikum erum við ekki á réttri leið. Þá er
nauðsynlegt að grípa í taumana til að
tryggja að svo verði ekki. Sameiningin
var réttlætanleg og skynsamleg á þeirri
forsendu að samlegðaráhrif myndu leiða
til þess að hægt væri að veita meiri og
betri þjónustu fyrir sama fjármagn. Ef
niðurstaðan er sú að dregið hefur úr
þjónustu á mikilvægum sviðum er eitt-
hvað að. Þá má barátta um völd, fjármuni
og áhrif innan heilbrigðiskerfisins ekki
bitna á sjúklingum.
Formaður Læknafélags Íslands telur
ekki rétt að snúa sameiningunni við en
telur að hugsanlega geti verið skynsam-
legt að hugsa hlutverk spítalans upp á
nýtt. Í viðtalinu við Morgunblaðið segir
hann: „Möguleikinn fyrir okkur er að
reyna að búta LSH niður í sjálfstæðar
einingar, þar sem boðleiðir yrðu styttri
en nú er og hver eining hefði mikið sjálf-
stæði um fjárhag. Ákvarðanir í ein-
stökum einingum sjúkrahússins, eða
yfirstjórnarinnar, á miðju rekstrartíma-
bili gætu ekki haft nema takmörkuð áhrif
á aðrar einingar. Mér sýnist að ef þessi
leið yrði farin þá þyrfti fjármagnið að
fylgja verkefnunum. Hver eining myndi
þannig greiða fyrir verk unnin í hennar
þágu á öðrum deildum.“
Spítalinn gegnir lykilhlutverki í ís-
lensku heilbrigðiskerfi og því mikilvægt
að lausn finnist sem breið sátt ríkir um.