Morgunblaðið - 13.03.2003, Blaðsíða 8

8 B FIMMTUDAGUR 13. MARS 2003 MORGUNBLAÐIÐ
























































































NVIÐSKIPTI/ATHAFNALÍF
Töluvert átak þurfti til að koma fólki niður á jörðina í hluta-
bréfakaupum vestanhafs. Þar vestra óttast menn nú að hryðju-
verkamenn kunni að reyna að eitra innflutt matvæli.
Breytingar á hlutabréfamarkaði
og varnir gegn hryðjuverkum
MATVÆLA- og lyfjaeftirlit Bandaríkj-
anna hefur kynnt nýjar reglur um matvæla-
öryggi og viðbúnað gegn hryðjuverkum sem
tengjast matvælum. Reglurnar, sem munu
taka gildi 12. desember á þessu ári, munu
hafa mikil áhrif á þá sem flytja sjávarafurðir
inn til Bandaríkjanna.
Reglurnar munu krefjast skráningar allra
þátta sem koma að framleiðslu og flutningi
matvæla og dýrafóðurs sem selja á til Banda-
ríkjanna. Allar upplýsingar þurfa að liggja
fyrir áður en varningurinn kemur til landsins.
Sé upplýsingaskyldu ekki sinnt, verður varn-
ingurinn stöðvaður og gerður upptækur og
getur það svo leitt til þess að viðkomandi inn-
flytjandi fái ekki leyfi til frekari innflutnings
til Bandaríkjanna. Reglurnar liggja ekki end-
anlega fyrir, en hægt er að gera athugasemd-
ir við þær til 4. apríl. Gert er ráð fyrir því að
fyrirliggjandi hugmyndir að reglunum verði
samþykktar án teljandi breytinga.
Markmiðið með þessum reglum er að sjálf-
sögðu að tryggja öryggi neytenda og koma í
veg fyrir hryðjuverk sem felast í því að eitra
matvæli. Því verða innflytjendur matvæla og
dýrafóðurs að sýna fram á það með óyggjandi
hætti að öllu sé óhætt, að hryðjuverkamenn
hafi hvergi getað komizt í tæri við matvælin
við framleiðslu þeirra eða flutninga. Hvað
varðar framleiðendur fiskafurða, þurfa þeir
þá væntanlega að geta tryggt það að hryðju-
verkamenn hafi hvergi getað átt við fiskinn
frá veiðum til komu hans til Bandaríkjanna.
Ekki liggur alveg ljóst fyrir hvernig það
verður gert. Þarf að sanna með óyggjandi
hætti að enginn í áhöfn fiskiskipanna sé
hryðjuverkamaður, að enginn slíkur hafi unn-
ið við framleiðsluna og enginn slíkur hafi get-
að komizt nálægt afurðunum á flutningsleið-
inni? Eða er kannski nóg að fiskurinn sé
tekinn út með einhverjum hætti við útflutn-
ing?
Hverjar sem endanlegar reglur verða, er
ljóst að þær munu hafa eða geta haft veruleg
áhrif á sölu afurða til Bandaríkjanna. Banda-
ríkin eru hins vegar verulega háð innflutningi
á sjávarafurðum svo ólíklegt er að reglur sem
hindri innflutning að meiru eða minna leyti
verði settar. Þessar reglur gefa hins vegar
Bandaríkjunum tækifæri til að hindra eða
stöðva innflutning frá einstökum löndum eða
landsvæðum.
Það skiptir öllu máli að koma í veg fyrir
hryðjuverk af því tagi, sem hér er verið að
reyna að hindra. Aðferðirnar til þess mega
hins vegar ekki verða að ill- eða óyfirstíg-
anlegum viðskiptahindrunum sem hægt er að
misbeita gagnvart þeim þjóðum, sem ekki eru
Bandaríkjunum þóknanlegar af einhverjum
ástæðum.
Nýjar innflutningshömlur
hjgi@mbl.is
ll SJÁVARÚTVEGUR Hjörtur Gíslason
M
ÁLTÆKIÐ segir að sá eigi
kvölina, sem eigi völina.
Vissulega hafa tímarnir
breyst. Stutt er síðan Rík-
issjónvarpið var eitt um
sjónvarpsrekstur. Ekkert var sjónvarpað á
fimmtudögum og ekki heldur í júlí. Kvik-
myndir voru marga mánuði á leiðinni í ís-
lensk kvikmyndahús. Myndbandstæki
voru ekki komin fram.
Hagsæld í þjóðfélaginu hefur aukist til
muna undanfarin ár og nú hefur hinn al-
menni Íslendingur mun meira aflögu en
áður til dægrastyttingar. DVD-tæki eru að
verða almenningseign, en með þeim má
segja að kvikmyndasalirnir hafi færst
heim í stofu. Sjálfum kvik-
myndasölunum hefur fjölgað
ört og eru orðnir glæsilegri og
þægilegri en nokkru sinni fyrr.
Nú hafa margir aðgang að
sjónvarpi allan sólarhringinn;
erlendum sem íslenskum sjón-
varpsstöðvum sem bjóða upp á
margfalt meira efni en áður. Ekki má
gleyma leikhúsunum, en þau hafa nokkurn
veginn haldið sínum hlut í gegnum árin.
Samkeppni fylgir velferð
Með velferðinni og auknum fjárráðum
eykst samkeppnin um frítíma fólks. Í þess-
ari grein er áhersla lögð á ferns konar af-
þreyingu; sýningar kvikmyndahúsanna,
útleigu myndbanda, sjónvarp og sýningar í
leikhúsum. Í grófum dráttum má segja að
þessar greinar keppi um athygli fólks þeg-
ar skyggja tekur, þótt auðvitað komi
margt annað til greina, eins og íþróttir,
skemmtistaðir og fleira.
Ef rýnt er í tölur Hagstofunnar um að-
sókn að kvikmyndasýningum á landinu
öllu kemur í ljós að hún var álíka mikil árið
2001 og tíu árum áður. Heldur dró úr
henni á milli áranna 2000 og 2001, en
þá hafði hún farið hægt vaxandi frá
árinu 1995. Ef aðsókninni er deilt
niður á landsmenn sést að hver Ís-
lendingur fór að meðaltali sex sinn-
um í bíó árið 1991, en aðeins 5,3
sinnum árið 2001.
Vöxtur á síðasta ári
Aðsóknin virðist hafa náð lág-
marki í kringum 1995, farið vax-
andi til 2000, en dottið a
niður 2001, úr 5,6 niðu
sýningar á Íslending.
voru tiltækar tölur fy
2002, en Björn Sigur
kvæmdastjóri kvikmyn
ljósa, segir að vöxtur ha
asta ári.
Aðspurður segist Bjö
að aukin DVD-tækjaeig
tilkoma Skjás eins, hafi
í kvikmyndahús. „Ég he
aukast á þessum marka
Björn segir að kvikm
skiptist í tvær fylkinga
og sýningu kvikmynda.
Myndform annars vega
aðshlutdeild og Sambíó
52% hlutdeild ef miðað
Skífan rekur Smárabíó m
Regnbogann með fjóru
Myndform rekur Lau
reka Skífan og Mynform
ureyri, með tveim söl
með sex sýningarsali í Á
í Kringlunni, fimm sali
Nýja bíói í Keflavík og t
ureyri.
Sjónvarpsáhorf vex
Þrátt fyrir margauglý
leika sjónvarps á Ísland
mikilli sókn síðustu ár.
þessa aukningu megi re
sælda Skjás eins. Kann
kynna, að árin 1994–19
áhorf verið tiltölulega
Samkeppni má skilgreina á mismunandi hátt;
þröngt eða vítt. Ívar Páll Jónsson leit aðeins yfir
sviðið í þeim rekstri afþreyingar, sem hann taldi
helst keppa um athygli fólks að kvöldi til. Þar
horfði hann á aðsókn í kvikmyndahús, sjónvarps-
áhorf, útleigu myndbanda og aðsókn í leikhús.
% 68

88. G  
< 
5
68

- 3.
8-7

! .
8
 
K

K
"#  "  $#  $  #    #  
K KB AKC K@ K K
L 
8-7
5
8 M
D36 8-7
5

5 8-7 %&

 '   (   $     )  '  (  $  
%&

"G 
 
- 5
"G 

- 5    B A C 
% 68

- "')6"
! 7!)! 88)9!
)
&#! "')6"
! 7!)! Afþreying gegnir æ stærra hlutverki í lífi fólks og rekstur þar
vaxandi með hverju árinu sem líður
Í stans
leit að sk
FYRIR þremur árum síðan var mesti höf-
uðverkur fjármálaráðgjafa fólginn í því að fá
fólk til að binda nú ekki allt sitt fé í hlutabréf-
um. Helstu vísitölur voru háar, hlutabréf
gengu kaupum og sölum og hinn almenni fjár-
festir, „venjulegt fólk,“ átti hluti í fyrirtækjum
hér og þar án þess að hafa af því miklar
áhyggjur.
Yfirmaður alþjóðafjárfestinga hjá J.P.
Morgan Chase segir frá í því í Economist á
dögunum að í raun hafi þurft töluvert átak til
að koma fólki niður á jörðina þegar kom að
fjárfestingum, hlutabréfakaup hafi verið sjálf-
sögð.
Nú er tíðin allt önnur og bjartsýni ekki bein-
línis það sem lýsir best hugarástandi þeirra
sem starfa á Wall Street. Þegar fjölmörg fyr-
irtæki hafa þurft að skera niður, önnur farið á
hausinn, gengi hlutabréfa hefur lækkað og orð-
ið bókhaldsbrellur er orðið nokkurs konar
klisja frekar en nýyrði, þá er höfuðverkur fjár-
málaráðgjafa einna helst að fá fólk til að binda
fé, að fá fólk til að gera eitthvað annað við pen-
ingana en stinga þeim undir koddann.
Venjulegt fólk virðist nefnilega ekki lengur
sjá sér hag í því að fjárfesta í hlutabréfum. Í
nýjasta tölublaði Business Week er sagt frá því
að í raun séu að verða grundvallarbreytingar á
starfsemi hlutabréfamarkaða því litlu fjárfest-
arnir – venjulega fólkið – sé að draga sig alger-
lega út af mörkuðunum.
Óstöðugleikinn sem nú ríkir á mörkuðum
fyrir hlutabréf er þannig talinn fleiru en stríðs-
óvissu að kenna. Enda sést glöggt ef litið er
nokkuð aftur í tímann að hlutabréfavísitölur
hafa verið að lækka verulega í tvö til þrjú ár. Í
byrjun ársins 2000 var S&P 500 vísitalan
bandaríska um eða yfir 1400 stig en hefur verið
í kringum 800 stig frá upphafi ársins 2003.
Svipaða sögu er að segja af hinni evrópsku
FTSE 100 sem var í kringum 6500 stig í byrjun
árs 2000 en er nú aðeins í kringum 3500 stig.
Þær breytingar sem vísað er til snúa helst að
venjulega fólkinu. „Miðlarar og sjóðsstjórar
stýra nú markaðnum ... oft á kostnað hins al-
menna fjárfestis,“ segir í grein Business Week.
Hinn almenni fjárfestir, sem hefur í gegnum
árin verið nokkurs konar fasti á hlutabréfa-
mörkuðum, virðist telja hag sínum betur borg-
ið með peningana undir koddanum en bundna í
óstöðugum hlutabréfum.
Þótt það hljómi þversagnakennt þá telur
blaðið að hinn stóri og dreifði hópur „venjulegs
fólks“ sem áður átti hluti í félögum vestra hafi
átt stóran þátt í að skapa stöðugleika á mörk-
uðum. Með brotthvarfi hans verði sífellt erf-
iðara að spá um gengi hlutabréfa. Venjulegt
fólk hefur hvorki bolmagn til að mæta mikilli
áhættu né skjótast inn og út af mörkuðum eins
og stærri fjárfestar geta. Það heldur því annað
hvort í hlutabréfin eða sleppir þeim alveg, eins
og nú virðist hafa gerst.
Venjulega fólkið er á útlensku kallað „buy-
and-hold investors.“ Líklega mætti tala um
„kaupa-og-halda fjárfesta“ á íslensku. Þeir
sem teljast vera í þessum hópi eru þeir sem áð-
ur lögðu fé sitt, þótt lítið væri, í hlutabréf í
þeim fyrirtækjum sem þeim voru mest að
skapi og þeir töldu líklegt að myndu hækka í
verði. Eitt þeirra fyrirtækja sem áður hafði
marga slíka fjárfesta er risinn General Electr-
ic. Á síðasta ári hreyfðist gengi hlutabréfa í GE
um meira en 2% á dag alls 108 sinnum á árinu,
eða tvo af hverjum fimm viðskiptadögum vik-
unnar. Skal því engan undra að venjulegt fólk
sé ekki áfjáð í að draga peninga undan kodd-
anum til að setja í hlutabréf sem enginn veit
hvort eru á leið upp eða niður.
Haltu mér,
slepptu mér
eyrun@mbl.is
ll HLUTABRÉF Eyrún Magnúsdóttir
◆