Morgunblaðið - 14.03.2003, Blaðsíða 7

DAGLEGT LÍF
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 14. MARS 2003 B 7
ÁRIÐ 2000 tók hópur listafólkssig saman og undirbjó Kaup-
um ekkert-daginn í Reykjavík. Í
fararbroddi voru Helena Stef-
ánsdóttir, lista- og kvikmynda-
gerðarmaður, og Berglind Jóna
Hlynsdóttir ljósmyndari. Að sögn
Helenu fengu þær stöllur hug-
myndina af heimasíðu Adbusters.
„Okkur fannst andóf gegn
neysluhyggju í anda Kaupum ekk-
ert-dagsins vera tímabært hér og
fengum fullt af listafólki til að
vera með myndlistarsýningar,
gjörninga, tónleika og ýmsar
uppákomur. Yfirskrift myndlist-
arsýningarinnar var Neysla og
var lógóið í sama dúr og lógó Ný-
kaupa, sem þá voru og hétu. Þenn-
an dag, 24. nóvember, opnuðum
við líka Kaupið ekkert-búðina, þar
sem allt fékkst gefins,“ segir Hel-
ena og upplýsir að Kaupum ekk-
ert-dagurinn hafi fengið mikla
umfjöllun í fjölmiðlum.
Næsta ár tók Helena aftur að
sér að skipuleggja Kaupum ekk-
ert-daginn, en þá var ekki eins
mikið haft við og árið áður. Hún
segir að tæplega þrjátíu manns
hafi komið saman til hugleiðslu
fyrir utan Smáralind undir merkj-
um dagsins og ýmsum skiltum
með staðreyndum um afleiðingar
öfga í neysluvenjum fólks. „Við
bentum á ýmsar óhugnanlegar
staðreyndir í þágu neysluhyggj-
unnar, t.d. að stórfyrirtækið Ken-
tucky Fried Chicken ali kjúklinga
með þrjár bringur af því að þær
eru vinsælli en aðrir hlutar kjúk-
lingsins og fleira á þeim nótum,
enda af nógu að taka,“ segir Hel-
ena, sem vegna barneignar var
ekki með Berglindi í að skipu-
leggja Kaupum ekkert-daginn ár-
ið 2002. „Ég var engu að síður
virkur þátttakandi og hef hugsað
mér að standa, ásamt Berglindi,
fyrir þessum degi í ár. Draumur
okkar er að gefa út blað um nei-
kvæðar hliðar neyslunnar. Það er
svo margt sem fólk ekki veit …,“
segir Helena.
Fyrir tilstuðlan Culture
Jamming hefur fjöldi fólks í
Bandaríkjunum, Kanada og
ýmsum Evrópulöndum tekið
höndum saman undanfarin
ár og keypt ekki neitt einn
dag á ári, allajafna mesta
innkaupadag ársins.
fólk
ekki veit …
Margt
sem
kemur líka fram að andófið gegn
neysluhyggjunni tekur á sig ýmsar
og á stundum skrýtnar myndir.
Ánægðast er andófsfólkið með ár-
angur BND-dagsins, Buy Nothing
Day eða Kaupum ekkert-dagsins,
sem Culture Jamming hefur staðið
fyrir undanfarin ár, alla jafna mesta
innkaupadag ársins, síðast 29. nóv-
ember. Í kjölfarið upphófust umræð-
ur í spjallþáttum útvarps- og sjón-
varpsstöðva og dagblöð víða um
heim greindu ítarlega frá samstöðu
fólks í sólarhrings innkaupaföstu.
Meginmarkmiðið er, að sögn Lasn,
að vekja athygli á óhóflegri neyslu
og misrétti milli fátækra og ríkra
þjóða. Samkvæmt heimasíðu Ad-
busters hélt fjöldi manns í Banda-
ríkjunum, Kanada og um öðrum
þrjátíu löndum að sér
höndum í innkaupum
þennan dag auk þess
sem margir lýstu yfir
vanþóknun sinni á
ríkjandi kaupæði með
því að halda á lofti áróð-
ursspjöldum á götum
úti. Á þeim gaf að líta
spakar setningar og
hvatningarorð eins og:
„Verjið frekar tímanum
með fjölskyldu og vinum
heldur en peningum.“ Ekki svo galin
hugmynd, en skyldi fólk ekki bara
kaupa meira daginn eftir Kaupum
ekkert-daginn?
Segir svínið satt?
Líkt og aðrir sem vilja koma sjón-
armiðum sínum á framfæri þurfa
samtökin að auglýsa, ekki síst til að
skapa stemningu fyrir tiltæki eins og
BND-deginum og Slökktu á sjón-
varpinu-vikunni, sem þau hafa beitt
sér fyrir. Væntanlega hefur svínið,
sem fór með aðalhlutverkið í auglýs-
ingunum, sem sýndar voru á CNN
dagana fyrir BND-daginn, haft lög
að mæla þegar það þuldi: „Að með-
altali er neysla Bandaríkjamanns
fimm sinnum meiri en Mexíkana, tíu
sinnum meiri en Kínverja og þrjátíu
sinnum meiri en Indverja.“
Ekki féll auglýsingin í kramið hjá
öllum frekar en BND-dag- urinn.
Þann dag árið 2002 sagði
Lasn hafa haft sérstaka
þýðingu vegna þess að
Bush forseti hefði sagt
löndum sínum að það væri þjóð-
ræknisleg skylda þeirra að versla.
Sömu viðhorfa gætir efalítið á sjón-
varpsstöðvunum ABC, CBS og
NBC, sem hann segir ár hvert neita
Culture Jamming um birtingu aug-
lýsinga á þeirri forsendu að þær ógni
núgildandi stefnu Bandaríkjanna í
efnahagsmálum.
Eins og nú háttar til hjá fólki eru
innkaupin helgisiðir, stórmarkaðirn-
ir dómkirkjan, neytendur söfnuður-
inn og vörurnar helgitákn þarfanna.
Slíka samlíkingu er að finna á vefn-
um nologo.org, sem Naomi Klein
stofnaði, ásamt félögum sínum, eftir
að bók hennar Nologo kom út árið
1999. Bókin sú vakti mikla athygli og
deilur, enda fjallar hún um hvernig
merkjavöruframleiðendur misnota
börn og fullorðna í Asíulöndum til að
svala hégóma Vesturlandabúa.
Innkaupin, trúarbrögðin og listin
Eflaust er langt í land að viðhorf
og aðgerðir menningardjammara og
áþekkra hópa fái hljómgrunn hjá al-
menningi. Neysluhyggjan virðist
teygja anga sína sífellt lengra og nú
er mjög í tísku að spyrða hana sam-
an við listir. Í greininni Consumer
Culture, eða Neyslumenning, í jan-
úarhefti breska Vogue er fullyrt að
innkaupaferðir hafi fyrir löngu kom-
ið í staðinn fyrir heimsóknir í söfn og
listagallerí. Eru innkaupin sem slík
kannski orðin listræn? spyr höfund-
urinn og kemst að því að í lok ársins
verði sett upp sýningin Shopping: A
Century of Art and Consumer Cult-
ure (Innkaup: Öld listar og neyt-
endamenningar) í Tate safninu í Liv-
erpool. „Spyrðu ekki hvað landið
getur gert fyrir þig heldur hvað þú
getur keypt fyrir land þitt,“ skrifar
Bandaríkjamaðurinn Mark C. Tayl-
or í sýningarskrána. Tekið er fram í
Vogue að Taylor þessi sé háskóla-
genginn. Og þá eru fleyg orð lista-
mannsins Andy Warhol: „Að kaupa
er amerískara en að hugsa og ég er
amerískastur allra.“
Vörumerki McDonalds,
Kelloggs og Nike fá ekki góða
útreið í menningarruglinu. Til
dæmis er spjótum beint að því
síðastnefnda fyrir að misnota
börn í Asíulöndum til að svala
hégóma Vesturlandabúa.
Útúrsnúningur
og afbakanir
vjon@mbl.is
Kaupum ekkert-
dagurinn
Saga hlutanna
Öryggis-
nælan upp
í skuld
ÖRYGGISNÆLAN er uppfinning
vélvirkja frá New York. Hún varð
til í höndum Walters Hunts þar
sem hann sat með vírbút í hönd-
unum og hugsaði um hvernig
hann gæti borgað fimmtán dala
skuld. Hann fékk einkaleyfi á ör-
yggisnælunni 10. apríl árið 1849.
Hunt sat með vírbútinn í þrjá
tíma og beygði hann og sveigði
þar til öryggisnælan varð til. Sá
sem hann skuldaði fimmtán dali
hafði samið við Hunt um að borga
honum 400 dali fyrir það sem
hann gæti gert úr vírbútnum og
öll réttindi því tengd. Það varð úr
að Hunt fékk aldrei nema þessa
400 dali fyrir uppfinninguna sína.
Græddi ekki á upp-
finningum sínum
Það lá víst ekki fyrir honum að
græða á uppfinningunum sínum.
Hunt var nokkuð afkastamikill
uppfinningamaður og eftir hann
liggja m.a. fyrsta gerð nútíma
saumavélar, götusópari og hnífa-
brýni. Ekki sótti hann um einka-
leyfi á saumavélinni sinni þar sem
hann óttaðist að uppfinningin ylli
atvinnuleysi og heiðurinn af upp-
finningu saumavélarinnar hefur
því fallið öðrum í skaut, þ.e. Isaac
Singer.
Öryggisnælan hefur mikið verið
notuð síðan Hunt beygði saman
vírinn og bjó til þetta þarfaþing
sem sprettur sundur og saman og
lokast svo það stingi okkur ekki.
Á tímum taubleyjunnar var ör-
yggisnælan t.d. notuð til að halda
bleyjunni saman og á sínum stað.
Enn er hún notuð til að næla hitt
og þetta saman og líka m.a. til að
næla endurskinsmerki á úlpur og
til ýmissa bráðabirgðaviðgerða.
Nudd og aðhalds
sokkabuxur
Apótek, lyfjaverslanir
og fríhöfnin
PLUS
PLUS
ww
w.
for
va
l.is