Morgunblaðið - 16.03.2003, Blaðsíða 4

4 B SUNNUDAGUR 16. MARS 2003 MORGUNBLAÐIÐ
FJÓRÐUNGUR fram-haldsskólanema á Íslandihefur verið yfirheyrðuraf lögreglu vegna grunsum afbrot. Ef umferðar-
lagabrot eru undanskilin hefur
tæpur fimmtungur framhalds-
skólanema verið yfirheyrður af
lögreglu. Tilefni yfirheyrslu var
oftast grunur um auðgunarbrot,
því næst komu umferðarlagabrot,
þá eignaspjöll, ofbeldisbrot og
fíkniefnabrot. Af þeim sem sættu
yfirheyrslum játaði 59,1% brotið
sem þeir voru grunaðir um. Helsta
ástæða þess að fólk játaði brot
sem það framdi voru skynjaðir
sönnunarmöguleikar lögreglunnar.
Tíu einstaklingar sögðust hafa ját-
að á sig brot sem þeir hefðu ekki
framið og sjö þeirra gáfu þá skýr-
ingu að þeir hefðu verið að hylma
yfir með öðrum.
Þetta eru m.a. niðurstöður rann-
sóknar þriggja sálfræðinema, und-
ir heitinu Afbrotahegðun fram-
haldsskólanema: Persónuleikaein-
kenni og viðbrögð við yfir-
heyrslum lögreglu. Rannsóknin
var lokaverkefni þeirra Emils Ein-
arssonar, Evu Bjarkar Valdimars-
dóttur og Ólafs Arnar Bragasonar
til BA-prófs í sálfræði við Háskóla
Íslands.
„Tilgangur rannsóknarinnar var
að athuga hversu algengar yfir-
heyrslur, játningar og falskar
játningar væru hjá framhalds-
skólanemum,“ sögðu Emil og Eva
Björk þegar blaðamaður hitti þau,
en Ólafur Örn var fjarstaddur
vegna náms í Bretlandi. „Við skoð-
uðum líka viðbrögð við yfir-
heyrslum og tengsl þeirra við af-
brotahegðun og persónuleika-
einkenni.“
Flestir játa umferðarlagabrot
Úrtakið í rannsókninni var 1.080
nemendur í framhaldsskólum á
höfuðborgarsvæðinu og á Akur-
eyri. Þátttakendur voru á aldr-
inum 16–25 ára og voru piltar 43%
en stúlkur 57%. Af þeim sem sögð-
ust hafa farið í yfirheyrslu hjá lög-
reglu sögðust 59,1%, eða 152, hafa
játað það brot sem þeir voru yf-
irheyrðir fyrir. Hins vegar sögðust
33%, eða 88 þeirra sem höfðu ver-
ið yfirheyrðir, ekki hafa framið
það brot sem þeir voru yfirheyrðir
fyrir. Hæsta játningarhlutfallið
var hjá þeim sem voru grunaðir
um umferðarlagabrot, en af þeim
sögðust 78,3% hafa játað á sig
brotið. Þar á eftir komu auðg-
unarbrot, en þar sögðust 60,7%
hafa játað á sig brotið. Af þeim
sem grunaðir voru um ofbeldis-
brot sögðust 50% hafa játað og
40% þeirra sem grunaðir voru um
eignaspjöll. Lægsta játningarhlut-
fallið var hjá þeim sem grunaðir
voru um fíkniefnabrot, en af þeim
sögðust 28,6% hafa játað á sig
brotið.
Af þeim sem sögðust hafa fram-
ið það brot sem þeir voru yfir-
heyrðir fyrir játuðu 80,8%, eða
143, á sig brotið. Flestir þeirra
sem voru yfirheyrðir fyrir auðg-
unarbrot og frömdu það játuðu á
sig brotið, eða í 86,3% tilvika. Þar
á eftir komu þeir sem frömdu um-
ferðarlagabrot, þeir játuðu í 83,9%
tilvika. Þeir sem frömdu ofbeld-
isbrot játuðu í 75% tilvika og
66,7% þeirra sem frömdu fíkni-
efnabrot. Lægsta játningarhlut-
fallið var hjá þeim sem frömdu
eignaspjöll, en af þeim játuðu
65,4% á sig brotið.
Fáir yfirheyrðir vegna
fíkniefnamála
„Það kom á óvart hve margir
höfðu verið yfirheyrðir af lög-
reglu, eða um fjórðungur þeirra
sem þátt tóku í rannsókninni,“
segja Emil og Eva Björk. „Oft var
um smávægileg brot að ræða.
Fyrir rannsóknina höfðum við
gert okkur í hugarlund að umferð-
arlagabrot væru algengasti brota-
flokkur framhaldsskólanema, en
yfirheyrslur vegna auðgunarbrota,
umferðarlagabrota og eignaspjalla
reyndust nánast jafn algengar.
Hver þessara brotaflokka kom við
sögu í um 30% tilvika. Þá voru mál
vegna fíkniefna miklu sjaldgæfari
en ætla mætti miðað við þá um-
ræðu sem er um þau. Í 8,8% til-
vika voru yfirheyrslurnar vegna
gruns um fíkniefnabrot.“
Helsta ástæða þess að fólk ját-
aði á sig afbrot sem það hafði
framið voru skynjaðir sönnunar-
möguleikar lögreglu. Margir gáfu
upp þá ástæðu að þeir hefðu viljað
losna sem fyrst af lögreglustöðinni
og um fjórðungur hópsins vildi
létta af samvisku sinni. Sumir
gáfu upp fleiri en eina ástæðu fyr-
ir játningu.
Hér á landi hefur verið gerð
rannsókn á fölskum játningum
fanga, en þetta er í fyrsta sinn
sem könnun er gerð meðal al-
mennings, utan fangelsa. Fram-
haldsskólarnir urðu fyrir valinu,
þar sem auðvelt var að leggja
spurningalista fyrir fjölda manns
þar í einu.
„Af þeim sem fóru í yfirheyrslu
hjá lögreglu sögðust tíu manns,
eða 3,8%, hafa játað á sig brot sem
þeir höfðu ekki framið. Algengasta
skýringin sem þeir gáfu var að
þeir hefðu verið að hylma yfir með
öðrum, en því svöruðu sjö af þess-
um tíu. Þetta hlutfall þótti okkur
nokkuð hátt, við bjuggumst við að
2–3 hefðu gert falska játningu.
Niðurstöðurnar benda þó til að
falskar játningar séu mun sjald-
gæfari hjá framhaldsskólanemum
VIRK VÍSINDI
Ragnhildur Sverrisdóttir rsv@mbl.is
Játa á sig sök til að
hylma yfir með öðrum
FRÆÐIMENNIRNIR
„Verkefnið var viða-
mikil rannsókn sem út-
heimti bæði mikinn und-
irbúning og mikla
gagnasöfnun af hálfu
nemenda auk þess sem
bæði úrvinnsla og rit-
gerðarsmíð var mjög
tímafrek. Frammistaða
og samstarf nemend-
anna þriggja var að öllu
leyti með ágætum og
skilaði sér í góðri rann-
sóknarskýrslu. Fyrir ut-
an ritgerðina hafa nú
þegar verið sendar til
útgáfu tvær vís-
indagreinar í erlend rit-
rýnd vísindarit, en það
eru greinarnar:
Confessions and denials
and the relationship
with personality: Data
on students in further
education og Com-
pliance and personality:
The vulnerability of the
unstable introvert,“ seg-
ir dr. Jón Friðrik Sig-
urðsson.
„Niðurstöðurnar eru
áhugaverðar og rann-
sóknin um margt mjög
merkileg. Þetta er
fyrsta rannsókn sem vit-
að er um að hafi verið
gerð á fölskum játn-
ingum á meðal almenn-
ings og gefur því nýja
sýn á tíðni falskra játn-
inga. Þá er þetta einnig í
fyrsta sinn sem gerð er
samanburðarrannsókn á
þeim hópum manna sem
eru yfirheyrðir hjá lög-
reglu en það eru: þeir
sem játa það sem þeir
hafa gert, þeir sem játa
það sem þeir hafa ekki
gert, þeir sem neita því
sem þeir hafa ekki gert
og þeir sem neita því
sem þeir hafa gert.
Samstarfsmaður okk-
ar í þessu viðamikla
rannsóknarverkefni er
prófessor Gísli H. Guð-
jónsson réttarsálfræð-
ingur við Háskólann í
London, sem er löngu
þekktur fyrir rannsókir
sínar á ástæðum þess að
menn játa afbrot við yf-
irheyrslu hjá lögreglu
og fölskum játningum.“
LEIÐBEINANDINN Dr. Jón Friðrik Sigurðsson
Rannsóknin um margt mjög merkileg
Dr. Jón Friðrik
Sigurðsson
NAFN: Emil
Einarsson, f.
1976
FORELDRAR:
Kristín Braga-
dóttir starfs-
maður Flug-
fraktar, Einar
Helgason ör-
yrki
MAKI: Sigríður Ólöf Sigurð-
ardóttir, garðyrkjufræðingur.
MENNTUN: Grunnskólapróf frá
Austurbæjarskóla, stúdents-
próf frá Kvennaskólanum
1996, BA-próf í sálfræði frá Há-
skóla Íslands vorið 2002. Emil
vinnur nú að rannsóknum á
Landspítala – háskólasjúkra-
húsi.
NAFN: Eva Björk
Valdimarsdóttir,
f. 1978
FORELDRAR:
Soffía Pálmadótt-
ir, nemi við Há-
skólann á Ak-
ureyri, Valdimar
Sigurgeirsson,
bóndi.
MAKI: Ólafur Magnússon, sérfræð-
ingur á Fræðslumiðstöð Reykjavík-
ur.
MENNTUN: Grunnskólapróf frá
Gagnfræðaskólanum á Akureyri,
stúdentspróf frá Menntaskólanum
á Akureyri 1998, BA-próf í sál-
fræði frá Háskóla Íslands vorið
2002. Eva Björk er nú for-
stöðumaður skóladagvistunar í
Öskjuhlíðarskóla.
NAFN: Ólafur
Örn Bragason,
f. 1978
FORELDRAR:
Árdís Ólafs-
dóttir, ljós-
móðir og lektor
í ljósmóð-
urfræði við HÍ,
Bragi Guð-
brandsson, forstjóri Barna-
verndarstofu Íslands
MENNTUN: Grunnskólapróf frá
Langholtsskóla, stúdentspróf
af félagsfræðibraut frá
Menntaskólanum við Sund
1998, BA-próf í sálfræði frá Há-
skóla Íslands vorið 2002.
Ólafur Örn er í MSc námi í rétt-
arsálfræði við Háskólann í
Surrey, Englandi.