Morgunblaðið - 17.03.2003, Page 10
FRÉTTIR
10 MÁNUDAGUR 17. MARS 2003 MORGUNBLAÐIÐ
Heilsársbústaðir frá Norður-Noregi
Að láta sig dreyma um sumarbústað er ljúft
Að láta drauminn rætast er hjá okkur
Bústaðir í
háum gæðaflokki.
Henta vel við
íslenskar aðstæður.
Fáið sendan bækling.
DOKTOR Jón Ólafsson telur mögu-
legt að hægt sé að komast að því
hver urðu afdrif hálfíslenskrar
dóttur Veru Hertzsch, meðal ann-
ars með því að skoða lista frá heil-
brigðisráðuneyti Mordóvíu um
börn á barnaheimilum.
Vera bjó í Moskvu á fjórða ára-
tugnum og eignaðist dótturina Erlu
Sólveigu með Íslendingnum Benja-
mín H. J. Eiríkssyni. Þegar Vera
var handtekin og send í fangabúðir
árið 1938 er óvíst hvað varð um
barnið. Vera lést í fangabúðum í
Karaganda í Kazakhstan 1943. Hin
nýstofnaða Miðstöð einsögurann-
sókna stóð fyrir málþingi um mál
Veru á laugardag í samvinnu við
ReykjavíkurAkademíuna og Lands-
bókasafnið, í tilefni af því að um
þessar mundir eru liðin 60 ár frá
því að Vera lést.
Á Málþinginu talaði Arnór
Hannibalsson um hreinsanirnar
miklu og fangabúðakerfi Sovétríkj-
anna, Gunnar Harðarson rakti
tímaröð atburða í máli Veru og Jón
Ólafsson sagði frá ferð sinni til
Mordóvíu á síðasta ári.
„Sendiráðið í Moskvu hefur nú
unnið talsvert í málinu,“ sagði Jón.
„Ef einhver hefði nokkrar vikur til
að vinna í þessu alveg á fullu þá
tæki ekki langan tíma að kanna það
sem er hægt að kanna. Við höfum,
ásamt Jóni Gauta Jóhannesssyni
fyrsta ritara sendiráðsins, tekið
saman nokkuð tæmandi lista yfir
það sem liggur fyrir að kanna til
hlítar. Ég held að flestir sem koma
nálægt þessu geri sér vonir um að
það komi eitthvað í ljós og við erum
langt frá því að gefa upp alla von.“
Meðal atriða á listanum er að
skoða gögn sem varða rannsókn
máls Veru og handtöku hennar,
gögn um fangelsun og fangavist
hennar, lista yfir börn handtekinna
mæðra, gögn um mögulega vistun
Erlu Sólveigar í Moskvu eftir hand-
töku Veru og lista úr móttöku fyrir
börn handtekinna í klaustri í
Moskvu. Jón telur þessi atriði með-
al annarra verð skoðunar þar sem
óvíst er hvort Rauði krossinn í
Rússlandi hafi skoðað þau náið.
Þegar Jón var í Mordóvíu í fyrra
náði hann tali af tveimur konum
sem störfuðu sem fangaverðir í
fangabúðunum en því miður kom
hvorug þeirra Veru fyrir sig, þótt
önnur þeirra hafi starfað í deild
hennar á þeim tíma sem hún var
þar.
Laxness hitti Veru í Moskvu
Vera fæddist í Þýskalandi en
fluttist til Sovétríkjanna árið 1927,
giftist um svipað leyti Abram Roz-
enblum, og gengu þau bæði í sov-
éska kommúnistaflokkinn. Vera
skildi síðar við Abram og tókust
kynni með henni og Benjamín H. J.
Eiríkssyni í Moskvu, árið 1935 en
þá var hún 31 árs. Benjamín var 25
ára gamall hagfræðistúdent sem
fór til Moskvu til að stunda nám.
Vorið 1936 var skólanum lokað. Í
desember sama ár fór Benjamín frá
Sovétríkjunum. Þá var Vera komin
sex mánuði á leið með barn þeirra. Í
ágúst 1936 hafði fyrrverandi eig-
inmaður Veru verið handtekinn
m.a. fyrir meinta aðild að hryðju-
verkahópi trotskýista. Vera missti
fyrir vikið flokksskírteini sitt í
kommúnistaflokknum og vinnu sína
tímabundið, en hún starfaði á þýsku
dagblaði í Moskvu.
Benjamín sá dóttur sína aldrei
Erla Sólveig, barn þeirra Veru
og Benjamíns, fæddist svo í mars
árið 1937. Stuttu síðar var Abram,
fyrrverandi maður Veru, leiddur
fyrir herdómstól hæstaréttar og
síðan skotinn fyrir meint landráð.
Um haustið var gerð húsleit hjá
Veru vegna tengsla hennar við
Abram og var hún aftur sett í far-
bann. Aðeins barnið kom í veg fyrir
að hún væri handtekin. Hinn 9.
september 1937 var Vera síðan
dæmd í 8 ára fangelsi fyrir að hafa
verið gift ættjarðarsvikara. Það
skipti engu að þau voru skilin að
skiptum. Í desember sama ár sendi
Vera Benjamín að því talið er síð-
asta bréfið frá Moskvu sem líklega
hefur innihaldið fæðingarvottorð
dóttur þeirra. Hún þakkaði í bréf-
inu fyrir pakka sem er líklega sá
sem Halldór Laxness getur um í riti
sínu, Skáldatíma.
Halldór Laxness segir þar að
hann hafi hitt Veru í janúar 1938
eftir að hann kom frá rithöf-
undaþingi í Tblisi. Segist hann hafa
farið í heimsókn til Veru í lok mars
og að hún hafi verið handtekin að
honum viðstöddum. Samkvæmt frá-
sögn Laxness mundi barnið sent á
munaðarleysingjahæli. Ljóst er að
tæpum mánuði síðar kom Vera til
fangabúða í Temnikov í Mordovíu.
Samkvæmt einni heimild fylgdi
barnið henni þangað. Óljóst er hvað
varð um barnið. Vera sat í þrennum
fangabúðum þar til hún lést 1943.
Benjamín reyndi lengi að hafa
uppá Veru og dóttur sinni. Vera
hlaut uppreisn æru árið 1989. Árið
1998 barst bréf frá rússneska sendi-
ráðinu þar sem staðfest var að Vera
hafði verið dæmd í 8 ára fangavist.
Það var svo ekki fyrr en árið
2000 að bréf barst frá rússneska
Rauða krossinum sem sagði Veru
hafa látist í vinnubúðum í Kazak-
hstan hinn 14. mars 1943. Benjamín
lést stuttu eftir að þær fregnir bár-
ust. Um tíma var haldið að tekist
hefði að hafa upp á Erlu Sólveigu,
en fljótlega var ljóst að um ranga
manneskju var að ræða.
Árið 2002 var málið rætt á fundi
Ólafs Ragnars Grímssonar og Pút-
íns Rússlandsforseta í Moskvu. Í
kjölfarið könnuðu Jón Ólafsson og
Jón Gauti Jóhannesson skjalasöfn í
Moskvu og Saransk og töluðu við
starfsfólk úr Temnikovbúðunum.
Vill fá botn í málið
„Manni finnst alveg nauðsynlegt
að verið sé að skoða málið enn í
dag,“ sagði Guðbjörg, dóttir Benja-
míns. „Maður vill fá botn í málið þó
að maður geri sér grein fyrir því að
að sumu leyti er betra að vita ekki
neitt – þetta er þvílíkur hryllingur
að því meira sem maður veit, því
verra verður það. Ég er ekkert
mjög bjartsýn og geri mér engar
vonir um hamingjuríkan endi á
málunum þar sem hálfsystir mín
finnst og allt leikur í lyndi hjá
henni. Það er ekki útilokað, en það
er ekki það sem maður býst við,“
sagði Guðbjörg.
Jón Ólafsson leitar leiða til að komast að því hver urðu afdrif dóttur Veru Hertzsch
Ræddi við
fangaverði úr
búðum Veru
Morgunblaðið/Kristinn
Gunnar Harðarson tekur til máls á málþingi um Veru Hertzsch. Til hliðar
við hann má sjá Láru Magnúsdóttur, Arnór Hannibalsson og Jón Ólafsson.
FUNDAHERFERÐ Sjálfstæðis-
kvenna, Stefnumót við þig, var hleypt
af stokkunum á Ísafirði, Vestmanna-
eyjum og Stykkishólmi í gær, en alls
munu Sjálfstæðiskonur standa fyrir
fjórtán fundum víðs vegar um landið
næstu daga.
Birna Lárusdóttir, forseti bæjar-
stjórnar Ísafjarðarbæjar, var meðal
þátttakenda á fundinum á Ísafirði.
Segir hún að alls hafi upp undir þrjá-
tíu manns setið fundinn af báðum
kynjum. Á fundinum hafi verið farið
yfir feril Sjálfstæðisflokksins í ríkis-
stjórn síðustu tólf ár og vakin athygli
á því sem vel hefur farið. „Með fund-
unum viljum við vekja athygli á því að
konur séu í forystusveit um allt land,
að í Sjálfstæðisflokknum starfi breið-
ur hópur kvenna bæði á vettvangi
landsmálanna og í sveitarstjórnum,“
segir Birna. Framsögumenn á fund-
inum voru auk Birnu, Ragnheiður
Ríkharðsdóttir, bæjarstjóri Mosfells-
bæjar, Sólveig Pétursdóttir, dóms- og
kirkjumálaráðherra og Katrín Fjeld-
sted alþingismaður.
Í dag bjóða Sjálfstæðiskonur til
stefnumóts í Valhöll í Reykjavík og
Flughóteli Reykjanesbæ, hefjast
fundirnir klukkan 20.
Vilja vekja athygli á að Sjálfstæð-
iskonur séu í forystu um allt land
Morgunblaðið/Halldór Sveinbjörns
Hátt í 30 manns sóttu fund Sjálfstæðiskvenna á Ísafirði í gær. Hér má sjá
frá vinstri Ragnheiði Ríkharðsdóttur, Ragnheiði Hákonardóttur, Sólveigu
Pétursdóttur, Katrínu Fjeldsted alþingismann og Birnu Lárusdóttur.
„Ég sakna þess að Hæstiréttur
skyldi ekki líta á rök um vernd
mannlegrar virðingar í stað þess að
velta einkum fyrir sér hagsmunum
eigenda dansstaðanna af því að nota
konurnar til dansins. Mikilvægasti
þátturinn hlýtur að vera þátttaka
kvennanna í nektardansinum, hvort
sem er fyrir lokuðum dyrum eða
ekki. Mikilvægt hefði verið að
Hæstiréttur tæki afstöðu til þess
hvort mannleg virðing nýtur vernd-
RAGNAR Aðalsteinsson, hæstarétt-
arlögmaður, gerði nýgenginn dóm
Hæstaréttar Íslands í einkadansmáli
að umfjöllunar-
efni í hádegisfyr-
irlestri sl. föstu-
dag um mannlega
göfgi. Virtist hon-
um sem opinber
nektardans sé al-
mennt löghelgað-
ur með dómnum,
þ.e. að konur
dansi naktar til
að hafa áhrif á
fýsnir manna en ekki í neins konar
listrænum tilgangi eða öðrum rétt-
lætanlegum tilgangi. Hann undrað-
ist rök sem Hæstiréttur notaði fyrir
þeirri niðurstöðu að staðfesta bann
við svokölluðum einkadansi, sem
lutu að vandkvæðum eftirlitsaðila við
að fylgjast með því sem fram færi.
ar að íslenskum rétti og þá hversu
víðtækrar verndar,“ sagði Ragnar.
„Þarna misstum við af tækifæri til að
skilgreina fyrir sjálfum okkur í
hverju vernd mannlegrar virðingar
felst, en ég tel reyndar ekki vafa á að
við túlkun íslensks réttar beri að
taka tillit til alþjóðlegra ákvæða um
þessa vernd.“
Ragnar segir að ákvæði um mann-
lega virðingu hafi verið sett í stjórn-
arskrá Þjóðverja árið 1949 þegar
hörmungar nasistatímans voru þeim
efst í huga. Þar segir að mannleg
virðing sé óskerðanleg og það sé
handhöfum ríkisvaldsins skylt að
virða og vernda. Ákvæði um mann-
lega virðingu hafi verið tekin upp í
yngri stjórnarskrám eins og Suður-
Afríku og Póllands en ekki sé að
finna sambærilegt ákvæði í íslensku
stjórnarskránni.
Erindi Ragnars var hluti af fyr-
irlestraröð, sem Samtökin ’78 standa
að ásamt fleirum, um samkynhneigð
í menningu samtímans.
Í umræðum eftir erindið komu
m.a. fram vangaveltur um hvort ekki
ætti að leggja meiri áherslu á ein-
staklingsfrelsið en mannlega virð-
ingu í stjórnskipan landa. Misjafnt
væri hvernig mannleg virðing væri
túlkuð og dæmi um að samkyn-
hneigð væri talið andstæð mannlegri
virðingu sem bæri að útrýma.
Ekki litið á rök
um vernd mann-
legrar virðingar
Ragnar Aðalsteinsson undrast rök Hæstaréttar vegna banns við einkadansi
Ragnar
Aðalsteinsson