Morgunblaðið - 17.03.2003, Síða 23

UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 17. MARS 2003 23
SÝNING Landssambands hug-
vitsmanna var opnuð á Garðatorgi
8. febrúar. Skelfing var þetta fá-
tæklegt og sagði lítið um baráttu
hugvitsmanna okkar Íslendinga frá
upphafi. Ekki er minnst á fjölda
uppfinninga og höfunda þeirra sem
þó hafa skilið eftir sig djúp spor
innanlands og utan.
Undirritaður var starfsmaður
Tækniskóla Íslands í rúm 13 ár, sá
um tækjabúnað skólans og aðstoð-
aði nemendur við frumsmíði og
hönnun í sambandi við lokaverkefni
þeirra. Þar komu fram margar
snjallar hugmyndir sem voru þró-
aðar á verkstæði skólans og mætti
skrá nöfn margra nemenda sem
hönnuði á ýmsu sem er nú nýtt víða
í atvinnulífinu. Deildarstjóri véla-
deildar skólans var Paul Jóhanns-
son, tæknifræðingur og ákafur
áhugamaður um uppfinningar
skólabarna og hafði kynnst slíku
starfi í Svíþjóð. Hafði hann for-
göngu um að koma slíkri keppni á
hérlendis og eyddi í þetta miklu af
eigin tíma. Skólinn veitti vinnend-
um verðlaun. Loks nú, eftir baráttu
Pauls síðan 1988, veitir mennta-
málaráðuneytið fjárstuðning og
vonandi til frambúðar. Eftir að Paul
hætti fyrir aldurs sakir hjá TÍ hafði
hann samband við mig, sem þá var
hættur af sömu sökum, og falaðist
eftir samvinnu við að koma á legg
frumgerðaverkstæði fyrir hugvits-
menn í samvinnu við Tækniskólann
og í húsnæði sem til reiðu væri í
Höfðbakka 9. Skildi verkstæðið
jafnframt nýtast nemendum skól-
ans vegna náms í meðferð tölvu-
stýrðra járnsmíðavéla, vinnslu
plastefna og timburs og vera þann-
ig búið tækjum að nemendur hefðu
þekkingu á nútímatækni í vinnslu
slíkra efna að námi loknu. Til þessa
hafa fyrirtæki sem nota tölvustýrð-
an búnað þurft að kosta þjálfun
starfsmanna sinna en nú er Iðn-
skóli Hafnarfjarðar farinn að bjóða
þetta nám. Ásamt mér kom Axel
Sölvason, tækjafræðingur verk-
fræðiskorar Háskólans, til liðs við
Paul, sem með ódrepandi áhuga og
án fjárstyrks nokkurs staðar frá,
keyrði áfram undirbúningsvinnu að
skipulagningu verkstæðisins og út-
vegun tækjabúnaðar sem til þarf.
Unnum við að þessu í hátt á annað
ár, heimsóttum fjölda innflytjenda,
leituðum hagstæðustu kaupa, skipu-
lögðum og deildaskiptum húsnæð-
inu sem til boða stóð og settum
saman heildaráætlun. Hvar sú áætl-
un er nú hefi ég enga hugmynd um
og er hræddur um að hún sé komin
í þann grafreit sem hýsir öll þau
fyrirheit sem íslenskum hugvits-
mönnum hafa verið gefin á liðnum
áratugum um aðstöðu og stuðning.
Á sýninguna vantar nöfn fjöl-
margra hugvitsmanna sem eiga þar
frekar heima en undirritaður og vil
ég þar fyrstan nefna Jón Þórð-
arson, framleiðslustjóra á Reykja-
lundi, en eftir hann liggja ótal upp-
finningar sem sumar hafa valdið
byltingu á sviði plastframleiðslu í
heiminum. Bandarískt fyrirtæki
eignaði sér rétt á einni uppfinningu
Jóns og hótaði lögsókn er Jón ætl-
aði að standa á rétti sínum en þar
sem málaferli í USA kosta himin og
haf sá Jón sitt óvænna og varð að
láta í minni pokann. Hann hannaði
einnig fyrstu handfærarúlluna sem
gagnaðist og var komin í fram-
leiðslu knúin sjódrifinni túrbínu, en
komst í hendur aðila sem treyst
var, en sem breyttu drifbúnaði úr
túrbínu í rafdrif. Ekki má gleyma
útblásturshreinsibúnaði sem skilaði
tæplega 100% virkni við prófun í
Ísal og síðar í Bandaríkjunum en
náði ekki flugi af ókunnum ástæð-
um. Ævar Jóhannsson á sess meðal
snjöllustu hugvitsmanna okkar en
ein uppfinning hans hefir fært ljós-
og kvikmyndaiðnaði heimsins
ómældan hagnað án þess að Ævar
sæi krónu. Honum hugkvæmdist að
snúa negativfilmu í positív á fram-
köllunarstigi á kemiskan máta í
stað lýsingar. Hann sótti um einka-
leyfi og fékk það án andmæla. Æv-
ar bauð AGFA að kaupa einkaleyfið
en þeir þóttust ekki hafa áhuga á
því en buðust til að greiða „sann-
gjarna“ en sáralitla borgun fyrir
notkun þess. Ævar, sem lagt hafði í
verulegan kostnað við að afla þess í
Þýskalandi, vildi ekki ganga að
þessum afarkostum, en varð svo,
skömmu síðar að gefast upp við að
borga af því vegna fjárskorts. Að-
eins liðu nokkrir mánuðir þar til
farið var að að nota þessa aðferð
um allan heim. Ævar fann upp íssjá
sem lengi hefir verið notuð við
jöklarannsóknir og leit í ís. Ekki
þarf að minna á lúpínuseyðið sem
Ævar þróaði og þau hjón framleiða
á eigin kostnað og gefa krabba-
meinssjúkum.
Ég læt þetta nægja um íslenska
uppfinningamenn sem fæstir hafa
náð að lifa af hugvitinu. Ástæðan er
að vegna þess að meðan allt snýst
um að gera hugmynd að veruleika,
gera menn ekki annað og ef pen-
ingar fást ekki til prófana og frum-
gerðasmíði, sjá þeir sér og sínum
ekki farborða. Okkur hefir frá upp-
hafi vantað sjóði sem veita
áhættufé í þróun góðra hugmynda.
Í Iðntæknistofnun standa ágætis
kennslutæki í meðferð CNC-véla í
eigu Háskólans, Tækniskólans og
Iðntæknistofnunar og hafa gert í
mörg ár.
Þegar frumgerðasmiðja Pauls er
orðin að veruleika og Tækniháskól-
inn nýtir hana með íslenskum hug-
vitsmönnum er stigið stórt skref í
þá átt að nýta íslenskt hugvit.
Þetta, ásamt sjóði sem hefði að
markmiði að aðstoða menn við að
sækja um og halda í gildi fengnum
einkaleyfum er annað mikilvægt
skref, svo sem dæmi Ævars og
Jóns sanna.
Sýning Landssam-
bands hugvitsmanna
Eftir Ásgeir
Long
„Allt snýst
um að gera
hugmynd að
veruleika.“
Höfundur er vélfræðingur.
UNDANFARNA daga hefur ver-
ið frá því sagt í fjölmiðlum, að al-
þingismenn úr Framsóknarflokki
hafi á Alþingi hindrað framgang
frumvarps dómsmálaráðherra um
breytingu á lögmannalögum, þar
sem lagt var til, að lagadeildir há-
skóla á Íslandi skyldu njóta jafnræð-
is að því er varðar almenn mennt-
unarskilyrði lögmanna. Allir sem
fylgst hafa með málinu vita, að
ástæðan fyrir þessu er mikill hags-
munaþrýstingur frá fyrirsvars-
mönnum lagadeildar Háskóla Ís-
lands, sem virðast hafa gleymt þeim
meginreglum sem þeim er ætlað að
kenna nemendum sínum og snerta
jafnræði manna fyrir lögum. Ótti
þeirra við samkeppni frá Háskólan-
um í Reykjavík hefur fengið þá til að
gleyma þessu. Og þessa dagana
reyna þeir að kynna sig fyrir ný-
nemum annað árið í röð sem einu
lagadeildina, sem geti útskrifað full-
gilda lögfræðinga. Rétt er að skýra
stuttlega fyrir lesendum meginþætti
þessa sérkennilega máls.
Í frumvarpinu var lagt til, að
breytingar yrðu gerðar á þeirri
grein laganna um lögmenn, þar sem
talin eru upp skilyrði þess að geta
öðlast réttindi til að verða héraðs-
dómslögmaður. Ákvæðið hljóðar
svo: „hefur lokið embættisprófi í lög-
fræði við Háskóla Íslands“. Með
frumvarpinu var lagt til, að þetta
breyttist í: „hefur lokið fullnaðar-
námi í lögfræði með embættis- eða
meistaraprófi frá lagadeild háskóla
sem viðurkenndur er hér á landi
samkvæmt lögum um háskóla“.
Forkastanlegur málflutningur
HÍ er ekki lengur eini háskólinn á
Íslandi sem kennir lögfræði. Með
frumvarpinu var lagt til, að kveðið
yrði á um þetta menntunarskilyrði
með almennum hætti. Á bak við býr
það sjónarmið, að það fái ekki stað-
ist, að unnt sé í lögum að miða þetta
skilyrði við nafngreindan skóla. Í
slíku felst lögbundin mismunun milli
skóla í landinu. Það ætti ekki að
valda nokkrum manni vandræðum
að skilja þetta.
Fyrst í stað máttum við sem störf-
um við lagadeild HR hlýða á þann
boðskap frá fyrirsvarsmönnum laga-
deildar HÍ, að við kenndum minni
eða ómerkilegri lögfræði en þeir.
Einn þeirra lét sér meira að segja
sæma að skrifa greinar í blöð undir
fyrirsögninni „Hversu lítið má
kenna í lögfræði?“ til að gera
kennslu okkar og námsskrá tor-
tryggilega. Þetta var forkastanlegur
málflutningur og með öllu rangur. Í
lagadeild HR erum við að kenna lög-
fræði og ekkert nema lögfræði. Við
notum ekki sömu námsskrá og laga-
deild HÍ vegna þess fyrst og fremst
að við vildum sníða af annmarka,
sem við teljum hafa verið á laga-
kennslu hér á landi. Nemendur okk-
ar þurfa að leggja mjög hart að sér
við námið og hafa flestir gert það.
Það er ótrúlegt yfirlæti og hroki
sem felst í því að tala svona til okk-
ar.
Réttlæting fyrir frestun
Þetta málflutningsvígi féll. Þá
hröktust þeir í nýja víglínu til að
hindra jafnréttið. Nú var sagt, að
setja þyrfti í lög almennar viðmið-
anir um námsskrár lagadeilda í há-
skólum, áður en slík breyting yrði
gerð sem fólst í frumvarpi dóms-
málaráðherra. Virðast framsóknar-
mennirnir, sem hindruðu framgang
málsins, hafa notað þetta sem rétt-
lætingu fyrir frestun þess nú. Þrátt
fyrir frestunina hafa þeir þó ekki
þorað annað en að lýsa sig sammála
því meginviðhorfi, að ekki komi til
greina til frambúðar að mismuna há-
skólum í lögum að þessu leyti. Menn
verða að spyrja sjálfa sig, hvort
öruggt megi telja, að þetta viðhorf
haldist óbreytt hjá þessum þing-
mönnum fortíðarinnar eftir alþing-
iskosningar.
Sé nánar að gætt, sést strax, að
þetta gat ekki talist frambærileg
ástæða fyrir frestun málsins. Fram
að þessu hefur ekki verið að finna í
lögum ákvæði um efnislegar kröfur í
laganámi við HÍ. Lagadeildin hefur
alltaf ráðið námsskránni þar sjálf.
Aldrei áður hefur heyrst krafan um
að kveðið yrði á um slíka hluti í lög-
um. Hvað sem því líður er ljóst, að
standi raunverulegur vilji manna til
að setja ákvæði um námsskrár við
háskóla í lög, ættu þau ákvæði frem-
ur heima í almennum lögum um há-
skóla, en í sérstökum lögum, þar
sem fjallað er um starfsréttindaskil-
yrði til einstakra starfa. Benda má á,
að í lögum sem nú gilda almennt um
háskóla er kveðið á um eftirlit
menntamálaráðherra með starfsemi
þeirra, meðal annars að því er varð-
ar kennsluskrár. Hafa flestir menn
talið þetta nægilegt hingað til.
Haft skal líka í huga, að í texta
frumvarpsins sjálfs kom fram
ákveðin krafa um það nám, sem lög-
menn þurfa að hafa stundað til að
geta öðlast starfsréttindi sín, þar
sem talað var um að þeir þyrftu að
hafa „lokið fullnaðarnámi í lög-
fræði“. Til þess að uppfylla þetta
skilyrði, er ekki nægilegt, að hafa
stundað nám í öðrum greinum en
lögfræðigreinum til grunnnámsins.
Var þetta skýrt í greinargerð með
frumvarpinu.
Réttlætiskrafa nemenda
Við þetta bætist síðan, að breyt-
ingin, sem frumvarpið ráðgerði á
lögmannalögunum hindraði ekki að
neinu leyti ráðagerðir um að huga að
ríkari efniskröfum til háskólanáms í
lögfræði í settum lögum, hvort sem
menn vildu þá setja slík ákvæði í
lögmannalög eða almenn lög um há-
skóla. Að því geta menn hugað á
komandi þingum, án þess að sú laga-
breyting sem hér um ræðir hefði
haft þar nokkur áhrif. Persónulega
er ég því andvígur, að slíkar kröfur
séu settar í lög, því ég tel háskóla
eiga að njóta frelsis til að ákveða
námsskrár sínar. Að mínu mati er
nægilegt að kveða á um almennt eft-
irlit með háskólanámi í lögum um
háskóla, svo sem þegar er gert.
Nú þegar stunda fjölmargir nem-
endur lögfræðinám við aðra skóla en
HÍ. Til dæmis eru nemendur á
fyrsta námsári við HR nú um 75
talsins og innritanir til náms næsta
haust eru að hefjast. Þessir nem-
endur eiga kröfu til þess, að ekki sé í
lögum viðhaldið óvissu um þau rétt-
indi sem nám þeirra veitir. Það er al-
þingismönnum til vansæmdar að
hafa ekki viljað ganga til þessa ein-
falda verks strax. Þeir sem hyggja á
nám í lögfræði við HR næsta haust
hafa samt ekkert að óttast. Búið
verður að jafna stöðu skólanna í
þessu efni löngu áður en þeir munu
útskrifast sem lögfræðingar, af
þeirri einföldu ástæðu, að ekki er
stætt á neinu öðru. Ómurinn úr for-
tíðinni mun þagna í þessu máli, eins
og hann hefur gert í öðrum fram-
faramálum á liðnum árum.
Af gæslu forrétt-
inda – einföldu
verki slegið á frest
Eftir Jón Steinar
Gunnlaugsson
Höfundur er prófessor
við lagadeild HR.
„Þeir sem
hyggja á
nám í lög-
fræði við HR
næsta haust
hafa samt ekkert að
óttast.“
Flott föt
Gott verð
Hallveigarstíg 1
588 4848
fyrirtaeki.is