Morgunblaðið - 28.03.2003, Blaðsíða 4

DAGLEGT LÍF
4 B FÖSTUDAGUR 28. MARS 2003 MORGUNBLAÐIÐ
V
IÐ byrjum á orðinu sjálfu. Að vera
„femínisti“ hefur haft á sér nokkuð
neikvæðan stimpil.
Gerður: Það hafa verið notuð ýmis
orð og gjarnan verið neikvæður
stimpill á þessum orðum. Fyrst var það kven-
réttindakona, svo rauðsokka og kvennalistakona
og nú femínisti. Alltaf er það einhver hópur sem
þolir ekki þessi orð og hvað þá konurnar sem eru
nefndar þeim. Það er auðvitað barátta á hverjum
tíma að láta umheiminn skilja hvað er átt við. All-
ar þessar konur sem báru þessi heiti voru að
berjast fyrir réttindum og stöðu kvenna og að
það sem konur stæðu fyrir yrði sýnilegt.
Katrín: Í mínum huga stendur orðið femínisti
fyrir manneskju sem vill jafnrétti kynjanna. Það
er bara svo einfalt. Femínistar geta bæði verið
karlar og konur. Orðið hefur neikvæða ímynd af
því ég held að þeim sem vilja viðhalda núverandi
ástandi, gangi betur að markaðssetja þessa nei-
kvæðu ímynd heldur en okkur gengur að mark-
aðssetja þá jákvæðu. Ég skil ekkert í því af
hverju allir vilja ekki kenna sig við orðið. Ég fæ
spurningar eins og: „Ertu að berjast fyrir sér-
hagsmunum kvenna, ertu að berjast fyrir for-
réttindum, ertu ekki bara kvenremba?“ En þetta
er náttúrlega gjörólíkt. Femínismi á ekkert skylt
við kvenrembu.
Valgerður: Ég segi það sama og Katrín, fem-
ínismi er ekki kvenremba. Það er ótrúlega mikill
misskilningur hjá svo mörgum. Það eru margir
pirraðir út í þetta orð og segjast vera jafnrétt-
issinnaðir en ekki femínistar. Femínismi er nátt-
úrlega bara það að gera sér grein fyrir að það er
ekki jafnrétti kynjanna og vera tilbúinn að berj-
ast fyrir því og gera sér grein fyrir því að það eru
konur sem ekki njóta réttinda á við karla.
Ragnhildur: Ég hef ekki hugmynd um hvað
það er að vera femínisti en ég veit bara það að í
hvert skipti sem ég segi eitthvað sem skilur mig
frá gólfmottu, kallar fólk mig femínista. Rithöf-
undurinn Rebecca West sagði þetta árið 1913.
Ég gríp oft til þessarar skýringar. Það sem ég er
ánægðust með í sambandi við Femínistafélagið
er þetta viðhorf: Ég er femínisti og er stolt af því.
Við eigum að hætta að biðjast afsökunar á því.
Gerður: Ég held að þannig hafi kvenréttinda-
konur alltaf verið, stoltar. Við í Rauðsokkahreyf-
ingunni vorum mjög stoltar af því sem við vorum
að gera. Okkur fannst við ofsalega klárar.
Ragnhildur: Mér fannst þið líka æðislega
smartar. Þess vegna skil ég ekki það sem sagt er
að þið hafið verið púkalegar. Þetta var tíska þess
tíma.
Gerður: Fötin voru tíska þess tíma, mussur,
gallabuxur og klossar. En það var alltaf hengt á
Rauðsokkurnar. En við í Rauðsokkahreyfing-
unni gerðum alveg í því þegar við fórum á fundi
til að kynna hvað við værum að gera, að ein eða
tvær voru rosalega fínar, ekki í mussu og galla-
buxum. Bara til að sýna hvað það væri fráleitt að
fötin skiptu máli. En mér dettur í hug Valgerður,
af því þú segir að sumir segi að þeir séu jafnrétt-
issinnar en ekki femínistar, er þá í lagi að vera
jafnréttissinni?
Valgerður: Já, það er allt í lagi.
Katrín: Það þykir vont að vera ekki jafnrétt-
issinni. Það eru margir sem segja við mig: „Ég er
mikill jafnréttissinni og allt það en mér finnst
engin þörf á sérstökum femínisma.“ Þá fer mað-
ur að útskýra að jafnrétti er svo miklu víðara
hugtak. Það nær yfir alla hópa og breytur eins
og kynþátt, kynhneigð, trúarbrögð, fötlun og
fleira. Allir þessir hópar eru með hagsmunasam-
tök til að berjast fyrir sínum rétti og auðvitað
verðum við að hafa það líka.
Valgerður: Það felst heldur ekki í orðinu jafn-
rétti að maður viðurkenni að konur séu „kúgaði“
hópurinn. Jafnréttissinni gæti þess vegna álitið
að karlar væru sá hópur.
Ragnhildur: Það má samt ekki gleyma því
þegar við tölum um þessa hópa að yfirleitt er
staða kvenna í þeim öllum lakari en staða karla.
Það er svo mikilvægt að horfa á þetta frá sjón-
arhorni femínismans, til að gleyma ekki kynja-
vinklinum.
Gerður: Ef við skoðum allar stjórnmálastefn-
ur; kapítalisma, sósíalisma, einræði og öll svið
samfélagsins; viðskiptalífið og pólitíkina. Alltaf
er það karlveldið sem ræður. Alls staðar eru
konurnar minni máttar, á öllum þessum sviðum.
Valgerður: Alltaf einu þrepi neðar.
Gerður: Já, nákvæmlega. Femínisminn er þá
andstaðan við þetta karlveldi alls staðar. Ég vil
koma því að í þessa umræðu að við verðum að
þekkja söguna. Ég vil hvetja ykkur til að kynna
ykkur sögu kvennabaráttunnar. Annars erum
við alltaf að endurtaka sömu hlutina og komumst
hægar áfram. Ég rak mig á þetta. Við í Rauð-
sokkahreyfingunni vildum ekkert vita af Kven-
réttindafélaginu. Það var bara gamaldags og við
vorum nýtt afl með nýja hugsun. Við vissum að
þær höfðu barist fyrir kosningaréttinum en við
vorum bara ekkert að hugsa um það. Svo komst
ég að því þegar á leið, hvað þetta var vitlaust. Að
kynna sér ekki á hvaða hindranir þær rákust, því
auðvitað rákumst við svo á sömu hindranir. Þó
að það sé auðvitað mismunandi hvaða baráttu-
mál eru á oddinum á hverjum tíma. Mér finnst
kvennabaráttan hafa gengið hægt. Ég þoli ekki
að launamisréttið sé enn eins og það var.
Ragnhildur: Já þá voru sérstakir kvenna- og
karlataxtar og öllum fannst það allt í lagi. En við
sjáum mun á launamun kynjanna hjá Reykjavík-
urborg frá árinu 1995 þegar hann var 15,5% og
til ársins 2001 þegar hann var orðinn 7%.
Gerður: Þetta er hjá opinberum starfsmönn-
um en launamisréttið er ekki síst í einkageir-
anum.
Valgerður: Er það ekki líka út af launaleynd-
inni?
Ragnhildur: Ég var að vitna í það að með
markvissum aðgerðum eins og hjá Reykjavík-
urborg er hægt að minnka launamuninn þetta
mikið. Á meðan aðrir hafa ekki gert neitt mark-
visst. Ég bíð spennt eftir lærðum ritgerðum um
það hvaða máli það skipti að femínisti var borg-
arstjóri í Reykjavík í níu ár.
Gerður: Ég fullyrði að það skipti máli. Hjá
borginni var hægt að jafna hlut kvenna í stjórn-
unarstöðum með markvissum aðgerðum. Ég
fullyrði að áherslan á launajafnréttið kom af því
borgarstjóri markaði stefnu um það, sem og
þessi áhersla á að fjölga kvenstjórnendum.
Katrín: Það þurfti femínista til.
Hvað um femínista í einkageiranum?
Katrín: Þeir eru ekki í stjórnunarstöðunum og
hafa ekki með launin að gera.
Gerður: Launaleyndin gerir þetta líka svo erf-
itt. Hjá opinberum starfsmönnum er þetta sýni-
legra. Í einkageiranum veit enginn um launin.
Katrín: Mér finnst launaleyndin slæm og mjög
óþægilegt að vita ekki hvaða laun eru sanngjörn
og hvaða laun eru í gangi fyrir hvaða vinnu. Ég
las einhvern tíma um könnun sem sýndi að flestir
starfsmenn halda að þeir séu með lægri laun en
næsti starfsmaður. Launaleyndin er ekki til þess
fallin að starfsfólk sé ánægt með launin sín og
finnist það fá vel borgað, heldur hefur það á til-
finningunni að sá næsti sé með hærri laun.
Ragnhildur: Hún dregur sem sagt ekki úr
óánægjunni.
Gerður: Það þurfa bara fleiri konur að hafa
þau völd sem hafa áhrif á launin.
Katrín: Það þarf fleiri femínista, hvort sem
það eru konur eða karlar. Það er nauðsynlegt að
stjórnendur spái í þessi mál. Ef stjórnendur vilja
hafa jöfn laun á milli kynjanna og skoða tölur
með gagnrýnu hugarfari, hafa þeir tækifæri til
að breyta því.
Ragnhildur: Nú er þetta líka í landslögum,
sambærileg laun fyrir sambærilega vinnu. Öll
fyrirtæki sem eru með fleiri en 25 starfsmenn
eiga að gera jafnréttisáætlun. Flest minnast á
launastefnu í jafnréttisáætlun þannig að fyrir-
tækin verða að axla ábyrgð og kíkja á launasetn-
inguna hjá sér. Eru þau markvisst að hygla körl-
um eða er þetta bara tilviljanakennt?
Katrín: Já, en það þarf náttúrlega eftirlit með
því og á meðan eftirlitið er ekkert, er voðalega erf-
itt að framfylgja því. Fyrirtæki ættu t.d. að setja
upplýsingar í ársskýrslu sína eða upplýsa starfs-
mennina um ástandið á viðkomandi vinnustað.
Valgerður: Er ekki líka algengt að fram-
kvæmdastjórinn sjálfur titlar sig jafnréttisfull-
trúa. Og þá á allt að vera í lagi. Er ekki hægt að
gera kröfu um að jafnréttisfulltrúar séu með ein-
hverja menntun í félagsfræði eða kynjafræði til
dæmis?
Hvernig er hægt að valda hugarfarsbreyt-
ingu?
Gerður: Svona hreyfingar, eins og til dæmis
Femínistafélagið, eru náttúrlega að reyna að
breyta hugarfarinu. Þetta hefur gengið í bylgj-
um og hreyfingarnar hafa beitt mismunandi að-
ferðum, mjög ólíkum aðferðum. En það er engin
ein aðferð sem dugar. Mér finnst konur hafa
reynt allar aðferðir.
Valgerður: Ég held það þurfi líka fræðslu. Að
byrja snemma. Ég sé það af því ég er svo ung.
Núna árið 2003 er fullt af strákum og stelpum
sem halda að það sé jafnrétti og vita svo lítið um
Gerður G. Óskarsdóttir, 59 ára
Fræðslustjóri í Reykjavík. Doktorspróf í stjórnun
og stefnumörkun í menntamálum frá Kaliforníu-
háskóla í Berkeley í Bandaríkjunum. Hefur starf-
að sem kennari, skólastjóri, skólameistari,
kennslustjóri í kennslufræðum við Háskóla Ís-
lands og ráðgjafi ráðherra í menntamálaráðu-
neyti. Höfundur námsefnis um jafnréttismál og
leiðbeiningabæklinga fyrir kennara. Formaður
jafnréttisnefndar Neskaupstaðar 1976–1983
og formaður áhugahóps um framgang Kvenna-
sögusafns Íslands 1988–1996. Gerður var ein
af stofnendum Rauðsokkahreyfingarinnar árið
1970 og var virk í starfi þar.
Valgerður Pálmadóttir, 19 ára
Nemi á félagsfræðibraut Menntaskólans við
Hamrahlíð. Einn af ritstjórum skólablaðsins
Beneventum og hefur sótt fundi Bríetar – fé-
lags ungra femínista undanfarin tvö ár. Hún
hefur beitt sér fyrir jafnrétti innan MH og
m.a. skrifað um femínisma í Beneventum.
Katrín Anna Guðmundsdóttir, 33 ára
Viðskipta- og markaðsfræðingur frá University of
Kansas í Bandaríkjunum. Verkefnisstjóri og ráð-
gjafi hjá Landsteinum Ísland hf. Katrín hefur ekki
látið til sín taka innan samtaka eða á opinberum
vettvangi en alltaf í sínu nánasta umhverfi, svo
sem á vinnustað og meðal vina og kunningja.
femínisti
Vorið er að koma og margt bendir til að það verði femínista-
vor. Steingerður Ólafsdóttir gáði til veðurs með hjálp fjög-
urra kvenna, sem sögðu m.a. að illu heilli væri karlaveldið enn
við lýði í pólitíkinni, viðskiptalífinu og á flestum sviðum sam-
félagsins – þrátt fyrir að sannir karlar væru femínistar.
„Ég hef alltaf
ínisti en kallaði
framan af. Um t
fyrst að spá í sj
femínisti og fle
í orðabók. Þar s
laggott að fem
manneskja sem
kynjanna. Upp f
verið ákaflega
vera femínisti.
viðað að mér ö
hef fundið um f
segja að þar me
nýr heimur og é
skilja margt mu
„Ég hef verið
kona alla tíð sí
uðum Rauðsok
og það sem ge
ínista er mikil
kennd.“
„Ég held ég hafi ávallt ver-
ið femínisti. Ég sá ljósið á
kvennafrídaginn 24. októ-
ber 1975, í kvenmergðinni á
Lækjartorgi. Ég gekk sam-
dægurs í Rauðsokkahreyf-
inguna og var með þeim
yngstu, 16 ára, en fann aldr-
ei fyrir kynslóðabili. Það að
hafa tekið þátt í kvennabar-
áttunni hefur mótað allt
mitt líf og lífsviðhorf.“
Ragnhildur Vigfúsdóttir, 43 ára
Deildarstjóri starfsþróunar hjá Landsvirkjun. Meist-
arapróf frá New York-háskóla í sögu og safnfræðum.
Ritstýra Veru 1990–1995 og í framboði fyrir Kvenna-
listann 1995. Jafnréttis- og fræðslufulltrúi Akureyrar
1995–1998. Höfðaði mál gegn Akureyrarbæ á þeim
forsendum að laun hennar væru lægri en karlkyns
stjórnanda hjá bænum og vann málið. Í kjölfarið
hófst málahrina gegn bænum og fengu fjórir kven-
kynsstjórnendur þar leiðréttingu sinna mála.
FLOTT AÐ VERA
„Ég er alin upp af femínista
svo að ég kynntist umræðum
um femínisma eða kvenrétt-
indi fljótt. Á heimili mínu
hafa verið heitar umræður
um alls konar mál, þ.á m.
femínisma, alveg frá því að
ég man eftir mér. Ég hef ein-
hvern veginn alltaf verið sú
eina í mínum vinahópi sem
hefur eitthvað spáð í kynja-
misrétti, þar til nú.“
Morgunblaðið/Golli