Morgunblaðið - 28.03.2003, Blaðsíða 5

hundruð sumur? Mér finnst þetta hryllileg afturför og mér bregður
mjög að heyra af þessu blaði. Ég hélt að þetta væri ekki svona slæmt.
Katrín: Það sem mér brá mest við þetta blað er að skólakrakkarnir
eru að sitja fyrir á mjög erótískum myndum. Ég skil ekki að foreldrar
leyfi börnunum að fara í svona myndatöku.
Valgerður: Þau eru náttúrlega orðin eldri en 18 ára og „mega“
hátta sig fyrir framan myndavélina.
Katrín: Þetta er frelsið sem allir eru að predika. Það er nátt-
úrlega gjörsamlega komið út í öfgar að segja að konur hafi
frelsi til að fara úr fötunum en það virðist vera miklu minna
frelsi til að vera í fötunum.
Þriðja bylgja femínismans
Það sem kallað hefur verið femínistavorið núna er hluti af
þriðju bylgju femínismans, en Helga Baldvinsdóttir
Bjargardóttir gerði m.a. grein fyrir þriðju bylgjunni í 1.
tbl. Veru á síðasta ári. Fyrsta bylgjan var þegar barist
var fyrir kosningarétti kvenna um og eftir aldamótin
1900, önnur bylgjan á rætur sínar að rekja til
kvennahreyfinga á 7. og 8. áratugnum og þriðja
bylgjan i upptök sín í háskólum og hefur nú
verið tengd við Netið og alþjóðavæðinguna,
margbreytileika og að sameina fræði,
pólitík og grasrótarhreyfingu.
Gerður: Já, mér finnst gagnlegt að
skilgreina þetta svona. Það er eins
og um það bil hálf öld á milli tíma-
bilanna.
Katrín: Þetta kemur
kannski líka svona í bylgjum
af því að þegar einhver ár-
angur næst, róast fólk og
verður ekki eins reitt.
Ragnhildur: Sofnar
á verðinum.
Katrín: Já, ein-
mitt. Svo verðum
við aftur svolítið
reiðar og þetta
byggist smátt og
smátt upp.
Ragnhildur:
En þegar við er-
um að tala um
femínistavor, meg-
um við ekki gleyma
því sem hefur verið
að gerast undanfarin
ár. Það hefur kannski
verið lægð í kvennabarátt-
unni en það hefur ýmislegt ver-
ið í gangi eins og Rannsóknarstofa
í kvennafræðum og kynjafræðin í
Háskólanum. Þetta er mikil vítamín-
sprauta inn í kvennabaráttuna. Hjá
Reykjavíkurborg hefur verið unnið
markvisst að jafnréttismálum og
verkefni eins og Hið gullna jafnvægi
hefur haft mikil áhrif víða. Stígamót
og Samtök um kvennaathvarf vinna
gott starf og svo mætti lengi telja.
Gerður: Mér finnst gaman að
kalla þetta vor. Þá hugsar maður
sér að kvennabaráttan sé í árstíð-
um. Það er vetur, sumar, vor og
haust. Nú er uppsveifla, vorið og
sumarið en svo kemur haust hjá
Femínistafélaginu líka og það
kemur vetur og þá rís upp eitt-
hvert nýtt afl, gjarnan með nýju
nafni og við höldum áfram í bar-
áttunni.
Valgerður: Það má samt ekki
gefast upp.
Gerður: Nei, ég kalla þetta
ekki að gefast upp. Mér finnst
þetta allt í lagi. Ég hefði ekki
viljað að Rauðsokkahreyfingin
væri til núna, hún gæti það ekki.
Kvenréttindafélagið reyndar
lifir enn en það átti sitt tímabil
þar sem það var mjög öflugt.
Svo kom haust hjá því sem
stendur kannski enn.
Katrín: Núna held ég að stór
ástæða fyrir því að konur eru
svona reiðar er öll þessi klám-
væðing. Konur eru að vakna til
vitundar núna. Mér finnst allt
annað að tala um klámvæð-
inguna núna en fyrir tveimur til
þremur árum. Þá var það al-
gjört tabú að minnast á þetta
en í dag eru margir orðnir sam-
mála um að þetta sé algjörlega
út í hött.
Ragnhildur: Í hádeginu í
dag í vinnunni var farið að tala
um barnafatatísku og allt þetta
sem við lesum á femínistapóst-
listanum. Ég var ekki með það á
hreinu að svona umræða væri líka komin inn í
mötuneytin á vinnustöðunum. Þannig að ég
held að flestir séu búnir að fá sig fullsadda af
þessu.
Gerður: Það er náttúrlega verið að markaðs-
gera konuna. Hún er eins og hver önnur vara,
bara eins og þetta glas sem er selt. Við börð-
umst gegn þessu í Rauðsokkahreyfingunni og
til dæmis gegn fegurðarsamkeppnum. Rauð-
hverju þarf að berjast fyrir til að ná jafnrétti
kynjanna. Í staðinn fyrir að eyða orkunni í allt
þetta fullorðna fólk ætti kannski að byrja neðst
og fræða börn.
Gerður: Já, það er í aðalnámskrá og ég og
fleiri höfum reynt að skrifa námsefni og hand-
bækur fyrir kennara. En þetta gengur hægt.
Ragnhildur: En ég er oft að pæla í hvaðan
þessar hugmyndir koma. Ég á þriggja ára stelpu
og hún og frændi hennar þremur mánuðum eldri
voru að labba niður stigann og heyrðist á tal
þeirra þar sem hann lýsti því yfir að hann ætlaði
að verða mótorhjólatöffari. „Já,“ sagði dóttir
mín. „Þegar ég verð stór ætla ég að verða prins-
essa.“ Nokkrum mánuðum seinna voru þau aftur
að spjalla og þá ætlaði hann að eiga beltagröfu og
hún að vera Barbí. Ég vil ekki meina að ég ali
hana upp svona.
Katrín: Ég veit um stelpu sem var að verða
þriggja ára og frænka hennar spurði hana einu
sinni hvað hana langaði í í afmælisgjöf. Hún vildi
bíl en frænkan spurði þá hvort hún vildi ekki eitt-
hvað meira svona stelpudót. Litla stelpan hugs-
aði sig um í smástund og sagði svo: „Jú, þá vil ég
fá brjóstahaldara.“
Gerður: Það er svo margt sem við höfum ekki
áhrif á, svo mikið sem kemur utan frá.
Katrín: Eins og til dæmis ævintýrin frá Disn-
ey.
Lögin eru til
Ragnhildur: Ég held að það sé líka mikilvægt
að nota það sem er til. Að ætlast til þess að lögum
og reglugerðum sé fylgt. Þegar sagt er „jafnrétt-
islög voru brotin,“ af hverju eru ekki sagt „lög
voru brotin,“? Það er eins og jafnréttislög séu
eitthvað óæðri lög og margir halda til dæmis að
þau gildi ekki á einkamarkaðnum heldur bara
fyrir ríki og borg.
Valgerður: Í sambandi við fræðsluna, þá eru
svo margir sem vilja ekki taka afstöðu. Lang-
flestir kvenkennarar mínir segja að þeir vilji
ekki taka neina afstöðu í sambandi við jafnrétt-
ismál og ekki láta bendla sig við neitt. Mér finnst
eins og það sé litið á femínisma eins og sér
stjórnmálaflokk og með því að taka afstöðu séu
kennarar með heilaþvott.
Ragnhildur: Mér fannst mjög sláandi þegar
ég sat í stjórn Kvenréttindafélagsins og í rit-
nefnd 19. júní að það var alltaf verið að passa
flokkadrætti og það mátti ekki halla á neinn
nema kannski helst Kvennalistann. Þannig að
það virðist sem svo að femínisminn sé oft það
eina sem hallar á, er tabú og
má ekki tala um.
Hvernig er staða femínism-
ans meðal yngsta fólksins?
Valgerður: Þegar Bríet var
stofnuð árið 1998 var búinn að
vera mjög dauður tími í kven-
réttindamálum. Ég hef fundið
fyrir frekar neikvæðum hug-
myndum um Bríeti frá jafn-
öldrum mínum. Ímyndin er að
flestar séu með litað svart hár,
með svört þykk gleraugu, allt-
af í svörtum fötum, loðnar
undir höndunum, ekki að það
sé neitt mikið mál, helmingur-
inn lesbíur og að við hötum
stráka. Mér finnst náttúrlega
flott að vera femínisti. En svo
er alltaf þessi gagnrýni á að
strákum er ekki hleypt inn í
félagið. Það hefur bara enginn
lýst yfir einlægum áhuga á að
ganga í félagið og berjast fyrir
réttindum kvenna. Ég hef líka
heyrt þá gagnrýni að þetta sé
bara saumaklúbbur sem komi
engu í verk og noti rangar að-
ferðir. Það sem mér finnst
mikilvægast er að vekja umtal
og umræðu í þjóðfélaginu.
Ragnhildur: Ofsalega er lít-
ið umburðarlyndi gagnvart því
að vera loðin undir höndunum.
Hverjum kemur það við?
Valgerður: Hárvöxtur er
mjög mikið mál. Svo er verið
að tala svo mikið um hvað er
stelpulegt og hvað er stráka-
legt, eða karllegt og kvenlegt.
Hvað kynin séu nú ótrúlega
ólík. Verslóskólablaðinu var til
dæmis skipt í strákahluta og
stelpuhluta.
Gerður: Ha? Og hver er
munurinn á efninu?
Valgerður: Í strákahlutan-
um var til dæmis viðtal við Ron
Jeremy og önnur grein þar sem
strákar voru spurðir hvaða típu
af stelpu þeir vildu vera með og
stelpurnar þannig flokkaðar.
Stelpumegin var verið að tala
mikið um ofát og anorexíu.
Gerður: Mér finnst alveg
ótrúlegt að heyra þetta. Hvert
hefur verið okkar verk í sjö
DAGLEGT LÍF
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 28. MARS 2003 B 5
sokkahreyfingin drap þær ef svo má segja í mörg ár. Ein herferðin okkar var
svo hörð að það voru ekki haldnar fegurðarsamkeppnir á Íslandi í allt að tíu ár
held ég. Þegar þær risu upp aftur voru þær orðnar enn sterkari og meiri en
nokkru sinni fyrr. Við vorum með aðgerðir eins og þegar við fórum upp á
Akranes þar sem verið var að kjósa ungfrú Vesturland. Við fórum með kálf og
stóðum með kálfinn fyrir utan og krýndum hann um leið og verið
var að krýna fegurðardrottninguna.
Þarf ekki að grípa til svipaðra áberandi aðgerða eins og
Rauðsokkurnar gerðu?
Allar: Jú.
Katrín: Vonandi verður hægt að virkja konur með
Femínistafélaginu og koma því einhvern veginn að að
það sé flott að vera femínisti. Breyta viðhorfinu. Ég
held að við sem neytendur getum komið sterkt inn.
Við getum sett vörur í viðskiptabann. Neitum að
kaupa, það hefur áhrif.
Valgerður: Klámið teygir sig svo víða og klám-
væðingin birtist í auglýsingum. Eins og til dæmis í
auglýsingum Flugleiða.
Katrín: Og trópíauglýsingum til dæmis.
Valgerður: Kynlífsvæðingin er svo víða, það
er ekki bara spurning um klám. Vegna reynslu
minnar við afgreiðslustörf hef ég heimildir fyrir
því að það sé yfirlýst stefna hjá mörgum fyr-
irtækjum að ráða stelpur, myndarlegar
stelpur í afgreiðslustörf af því að
markaðskannanir hafi sýnt að það
selji betur. Þar er klárlega verið
að selja út á kynþokkann.
Katrín: Konur eiga fullt af
peningum. Ef við segjum nei,
við ætlum ekki að láta selja
okkur á þessum forsend-
um, þá verður markað-
urinn að breytast. Einu
hagsmunirnir sem
fyrirtækin hafa er að
selja og það sem sel-
ur er notað. Þá kem-
ur að ábyrgð neyt-
andans. Ef við
föllum alltaf fyrir
þessari markaðs-
setningu og ef við
kaupum á þessum for-
sendum, verður þetta
líka markaðssetningin
sem við fáum.
Gerður: En af hverju
eru það konur sem klæða litlu
stelpurnar sínar svona berar á
milli laga. Bara pínulitlar? Mér
finnst ömurlegt að koma í grunn-
skóla og sjá stelpur tíu, ellefu og tólf
ára um hávetur með beran maga. Af
hverju gera konur þetta?
Valgerður: Á barnabol frá Hagkaup
stóð einu sinni „Porn Star in training“.
Ragnhildur: Það er erfitt að fá heið-
arleg nærföt á stúlkubörn. Þetta er allt
orðið toppar og eitthvað. En það sem er
svo sláandi með okkur Íslendinga er að
við erum alveg ómeðvitaðir neytendur.
Það er ofsalega erfitt að kalla á neyt-
endur til að sniðganga ákveðnar versl-
anir. Ef það kemur við budduna okk-
ar …
Katrín: Núna þurfum við bara hávær-
ar raddir til að fræða fólk og koma þess-
um skilaboðum á framfæri.
Ragnhildur: Foreldrar hafa getað sam-
einast gegn vímuefnum. Þarf ekki að
verða eins vitundarvakning gagnvart
kláminu?
Og hinar kinka kolli.
Katrín: Ég held að fræðsla um allt það
sem er að baki klámi breyta miklu, hvað
þetta er ljótur heimur í rauninni. Annað er að
passa upp á að þetta verði ekki þjóðfélags-
lega viðurkennt, að það þyki ekki í lagi að
vera neytendur kláms. Mér finnst neytend-
ur kláms vera stór markhópur fyrir það sem
við viljum koma á framfæri. Ef það er engin
eftirspurn, þá er ekkert framboð heldur.
Það þarf líka að breyta viðhorfinu þannig
að um leið og konur opna munninn um
þessi mál verði þær ekki stimplaðar sem
teprur eða kvenrembur.
Ragnhildur: Svo fer þetta líka alltaf í
hártoganir um hvað er klám og hvað er
ekki klám. Hvað má og hvað má ekki.
Katrín: Og ef það eru karlar sem þora
að tala opinberlega á móti klámi, held ég
að það sé mjög góð fyrirmynd fyrir aðra
karlmenn. Það er ekki nóg að við konur
séum fyrirmyndir fyrir þá, þeir þurfa að
fá sínar eigin fyrirmyndir. Ég held að það
sé pressa á karlmenn með allt þetta kyn-
líf. Þeir eiga að vera að hugsa um kynlíf
24 tíma á dag. Það eru bæði aðrir karl-
menn sem setja pressuna, fjölmiðlar og
þjóðfélagið almennt.
Ragnhildur: Það er svo sláandi hvað
löggjafinn er slappur. Klám er bannað
en það virðist ekkert vera hægt að gera.
Sveitarfélögin hafa reynt að banna einka-
dans en löggjafinn þarf líka að gera eitt-
hvað.
Gerður: Og svo er einkadansi breytt í
nudd. Þetta rís upp undir öðrum for-
verið fem-
i mig ekki slíka
tvítugt fór ég
jálft orðið
etti orðinu upp
stóð stutt og
ínisti væri
m vill jafnrétti
frá því hef ég
stolt af því að
Síðan hef ég
llu efni sem ég
femínisma. Má
eð hafi opnast
ég lært að
un betur.“
ð kvenfrelsis-
íðan við stofn-
kkahreyfinguna
erir mig að fem-
réttlætis-

Hversdagsklæðn-
aður um 1900 og í
byrjun 21 aldar.
Gamli búningurinn
er úr Árbæjarsafni.