Morgunblaðið - 28.03.2003, Blaðsíða 7

DAGLEGT LÍF
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 28. MARS 2003 B 7
í
Þ
EKKING á skóginum
veitir þeim sem vilja ná
árangri í að tálga meiri
ánægju af handverkinu,
að sögn Ólafs Oddsson-
ar, fræðslufulltrúa Skógræktar rík-
isins og kennara á námskeiðum á
vegum Garðyrkjuskóla ríkisins og
Skógræktarinnar, sem haldin hafa
verið víða um land frá árinu 1999
undir heitinu Lesið í skóginn – tálg-
að í tré. Ásamt Ólafi sér Guðmund-
ur Magnússon, kennari og hand-
verksmaður, um kennslu á
námskeiðinu.
Upphafið að námskeiðunum má
rekja til skógardaga sem Skóg-
ræktin stóð fyrir á árunum 1998 og
1999, en þá voru handverksmenn
t.d. fengnir til að vinna blautan við
beint úr skóginum. „Þarna sá fólk
þetta beina samband og okkur Guð-
mundi datt í hug að búa til nám-
skeið fyrir almenning þar sem
áhersla væri lögð á að lesa í skóg-
inn,“ segir Ólafur.
Í byrjun þessa árs kom út sam-
nefnt námsefni eftir Ólaf sem fallið
hefur í góðan jarðveg hjá nemend-
um námskeiðanna en námsefnið er
byggt á reynslunni af námskeið-
unum. Ólafur og Guðmundur kenna
báðir en Guðmundur á langan
kennsluferil við Grunnskólann á
Flúðum að baki. Hann er mikill
handverksmaður og fór m.a. til Sví-
þjóðar og Danmerkur í eitt ár til að
kynna sér gömlu tálguaðferðina og
ferskar viðarnytjar sem námskeiðin
ganga út á. Ólafur kemur með upp-
eldismenntun að verkefninu og sem
starfsmaður Skógræktarinnar hefur
hann góða þekkingu á skóginum.
Fræðsla um skóg
og handverkskennsla
Í námsefninu er m.a. fjallað um
skógarmenningu, að lesa í skóginn,
skógarvistfræði, trjátegundir, eigin-
leika mismunandi viðar, skógrækt á
Íslandi, nýtingu skóga, umhirðu og
grisjun í görðum og skógarreitum
og gefnar hugmyndir að tálgunar-
verkefnum. Þar kemur því saman
annars vegar fræðsla um skóg og
hins vegar handverkskennsla.
Ólafur er spurður að því hvort
fólk komi ekki á námskeiðin með
því hugarfari að læra að tálga en líti
á skógarfræðsluna sem aukaatriði?
„Fólk hefur ýmsar hugmyndir um
námskeiðin og mismunandi vænt-
ingar. En þegar fólk hefur farið í
gegnum námskeiðið hefur það öðl-
ast skilning á að það er ekki bara
hægt að vera í öðru án þess að taka
hitt með. Það gefur meiri ánægju
að skilja samhengi hlutanna. Maður
fær meira út úr tálguþættinum ef
maður skilur út á hvað vistkerfið
gengur og þekkir eiginleika tegund-
anna sem er heimur út af fyrir sig.
Við höfum fengið þetta staðfest,
fólki finnst gaman að flétta þetta
saman.“
Verklegar æfingar, fræðileg
kennsla og vettvangsnám í skógi
eru meginþættir námskeiðanna og
eru þeir teknir fyrir til skiptis.
Handverksfólk sem vinnur með tré
þarf að búa yfir þekkingu á áhöld-
um og meðferð þeirra líka. Tálgu-
hnífur, exi, fleygur, kljúfhnífur,
bjúghnífur, kjulla o.fl. eru heiti á
ýmsum verkfærum sem tálgarar
nota og eru handtökin kennd á
námskeiðunum.
Tæknin sem kennd er á nám-
skeiðunum er ævagömul og þekkist
bæði í Evrópu og Ameríku. Örfáir
handverksmenn hafa haldið þekk-
ingunni við og miðlað henni til ann-
arra á námskeiðum. Tæknin er
fyrst og fremst notuð í vinnu með
ferskan við. Hendurnar eru alltaf
tengdar saman og aflið er ávallt í
vinstri hendinni (miðað við rétt-
henta). Tæknin hefur verið kölluð
„lokuðu hnífsbrögðin“ til aðgrein-
ingar frá öðrum tálguaðferðum.
Ólafur telur að allt eins megi kalla
brögðin „öruggu hnífsbrögðin“ þar
sem þau stuðla fyrst og fremst að
öryggi og góðum afköstum.
Að byggja upp skógarmenningu
Á námskeiðinu er m.a. fjallað um
skógarmenningu, þ.e. ýmsar athafn-
ir fólks sem tengjast skóginum.
Skógarmenning eru þau viðhorf,
siðir, venjur, vinnulag og hugtök
sem verða til hjá þeim sem um-
gangast skóg, vinna í skógi, rækta
hann og nýta. Skógarmenning hefur
kannski ekki talist stór hluti af ís-
lenskri menningu og Ólafur tekur
undir það.
„Ef við lærum ekki umgengni við
skóginn og að skoða vistfræðina í
heild sinni, verður skógurinn aldrei
hluti af menningunni. Maðurinn
verður að læra að líta á skóginn
sem auðlind og kunna að fara með
hann. Við gengum á skóginn áður
þar sem við höfðum ekki þekkingu
til að umgangast hann af kunnáttu.
Þetta á ekki bara að vera sérfræði-
þekking heldur eitthvað sem al-
menningur kann en við höfum litlar
hefðir. Þekking á umgengni við
skóg berst ekki á milli kynslóða en
við þurfum nú að byggja þessa
þekkingu upp frá grunni og helst að
koma henni inn hjá yngstu kynslóð-
inni. Þess vegna tökum við þátt í
skólaverkefni um allt land.“
Skólaverkefnið felst í því að hver
grunnskóli á landinu fær sinn
grenndarskóg og hefur fundist einn
slíkur fyrir nær alla grunnskóla á
höfuðborgarsvæðinu en enn sem
komið er taka fimmtán skólar á því
svæði þátt en verkefnið var sett á
fót fyrir tveimur árum með sam-
starfi við Kennaraháskólann og
Fræðslumiðstöðina. „Á grundvelli
þessarar reynslu færum við okkur
út á land og búum til skógarskóla í
hverjum landshluta. Þar á að
byggja upp reynslu og skógarskól-
arnir fá svo það hlutverk að skrá
reynslu af verkefninu og miðla
þekkingunni til annarra skóla á
svæðinu.“
Grenndarskógurinn er nokkurs
konar útiskólastofa þar sem
kennsla fer fram og námsgreinar
eru samþættar. „Það er vaxandi til-
hneiging til að skapa meiri heild-
arskilning og tengingu hjá nemend-
um og koma til móts við
einstaklingsbundnar þarfir þeirra.
Fyrst var náttúrufræði og smíða-
kennsla samþætt en nú er reynt að
koma fleiri námsgreinum inn í
kennsluna í útiskólastofunni. Með
birkið sem þema er litið á nytja-
þáttinn, vistfræðiþáttinn, sögu um
nýtingu fyrr á öldum og nýtingu nú,
t.d. á berki og rótum. Heimilisfræði
og stærðfræði geta líka komið þar
inn í. Einnig er hægt að taka list-
ræna þáttinn í myndmennt, tónlist,
ljóðlist og handavinnu.“ Ólafur
nefnir einnig að skapandi vinna af
þessu tagi hafi komið nemendum
með námsörðugleika til góða og ýtt
undir áhuga þeirra í öðrum grein-
um.
Námsefni Ólafs er ætlað nem-
endum á námskeiðunum sem haldin
eru fyrir almenning, sem og kenn-
urum í grunnskólunum. Margs kon-
ar fróðleik er að finna í námsefninu,
t.d. um uppbyggingu trjáa og skóg-
rækt á Íslandi. Skógarnytjar Ís-
lendinga hafa í gegnum tíðina
beinst að beit, smíðum, eldiviði og
kolagerð en skógrækt hefur aukist
með aukinni umhverfisvernd og
fjölbreyttari nýtingu.
Fjallað er um eiginleika mismun-
andi viðartegunda á Íslandi. Stuðst
er við norskar mælingar og bætt
við fenginni reynslu af vinnu með
íslenska viðinn. Íslenskt birki hent-
ar t.d. vel í gólf, innréttingar og
húsgögn. Birkiviður er sterkur, hef-
ur gott sveigju- og höggþol og þolir
mikið álag og ágang. Reynir hefur
mikið sveigjuþol, er höggþolinn og
hentar vel til nota í hvers kyns
áhöld. Sitkagreni vex víðast hvar
vel á landinu og það er talið eitt
sterkasta náttúruefni jarðar miðað
við eðlisþyngd, en aðeins könguló-
arvefur er talinn sterkari. Í bókinni
kemur fram að öspin sé vanmetið
hráefni. „Það er létt að vinna öspina
bæði í handverki og iðnaði, auðvelt
að kljúfa, fletta, saga, hefla og
pússa. Viðinn er einnig gott að líma,
lakka, mála, olíubera og bæsa.“ Ösp
hefur mikið sveigjuþol og hentar
því vel til smíði gripa sem þarf að
sveigja.
Að síðustu er í bókinni fjallað um
við sem hráefni. Sem byggingarefni
er viður afar umhverfisvænn sam-
anborið við önnur byggingarefni,
s.s. járn, ál og steypu. Og í mat-
vælaiðnaði eru timburáhöld og
bretti talin verja sig betur fyrir
sýklum en t.d. plast.
Lært að lesa í skóginn
„Viður er náttúruefni sem mótast
af vaxtarskilyrðum og umhverfi.
Hann hefur sína kosti og galla sem
taka verður tillit til þegar unnið er
með efnið,“ segir m.a. í bókinni.
Þetta er m.a. ástæða þess að hand-
verksmenn sem vinna með tré
þurfa að þekkja viðinn og geta lesið
í skóginn, að sögn Ólafs.
Fólk á námskeiðunum kemur alls
staðar að og er á öllum aldri og af
báðum kynjum; handverksmenn,
sumarbústaðaeigendur, kennarar
og fleiri. Á hverju námskeiði eru
um fimmtán nemendur og grunn-
námskeiðið er 20 tímar. Framhalds-
námskeið eru einnig í boði en þar er
farið út í að búa til húsgögn og
flóknari verkefni lögð fyrir, en
byggt á sömu tækni og kennd er á
grunnnámskeiðinu. Nemendur á
námskeiðunum fara í skógarferðir
og læra að lesa í skóginn og leita að
hentugum greinum t.d. til að búa til
snaga, skóhorn, göngustafi eða
skera út fugla.
„Það er mikilvægt að flétta þetta
saman þannig að nemendur séu
ekki bara að læra tálgutækni held-
ur líka t.d. að grisja skóg. Læra að
meta hvaða tré á að fella og hvern-
ig. Hinn almenni garðeigandi og
skógræktandi getur nýtt sér þetta.
Margir þættir eru skoðaðir eins og
til dæmis hvort tréð er skammlíft,
langlíft, ljóselskt eða skuggþolið.
Form greinanna er látið ráða því
sem búið er til. Alltaf er verið að
glíma við að lesa í formið og eig-
inleika einstakra viðartegunda,“
segir Ólafur að lokum.
Tálgaðtré
og lesið í skóg
Morgunblaðið/Kristinn
Snagahengið er gott dæmi um
hvernig lesið er í skóginn.
Morgunblaðið/Kristinn
Hlutir fyrir aðeins lengra komna. Litla skeiðin til
vinstri er fislétt og unnin úr ösp.
Morgunblaðið/Kristinn
Byrjað er á einföldum hlutum eins og snaga eða smjör-
hníf og styrkur efnisins fundinn.
Morgunblaðið/Árni Torfason
Guðmundur Magnússon og Ólafur Oddsson kenna nemendum handtökin og fræða þá um skóginn á námskeiðunum
Lesið í skóginn – tálgað í tré sem er á vegum Garðyrkjuskóla ríkisins og Skógræktar ríkisins.
Morgunblaðið/Árni Torfason
Tálguexi er nauðsynlegt verkfæri
handverksfólks.
Morgunblaðið/Árni Torfason
Tálguhnífurinn leikur í höndum
Ólafs Oddssonar.
steingerdur@mbl.is
Fólk hefur meiri
ánægju af að tálga
þegar handverks-
kennslan er fléttuð
saman við fræðslu
um skóginn eins og
Ólafur Oddsson
fræddi Steingerði
Ólafsdóttur um.