Morgunblaðið - 29.03.2003, Síða 36

UMRÆÐAN
36 LAUGARDAGUR 29. MARS 2003 MORGUNBLAÐIÐ
Í GREIN Jakobs Björnssonar og
Jóhanns Más Maríussonar í tilefni af
sjónvarpsþættinum „Á meðan land
byggist“ eru nefnd atriði þar sem far-
ið sé rangt með í þættinum. Þetta
kallar á andsvar.
1. Þeir segja að ekki hafi verið get-
ið um óafturkræf áhrif olíuvinnslu.
Það er ekki rétt. Í þættinum segir að
áhrif olíuvinnslu á lofthjúpinn geti
hugsanlega orðið til þess að lægstu
landsvæði jarðar sökkvi í sæ.
2. Þeir segja að þess hafi ekki verið
getið að gróður hafi farið undir lónin í
Colorado-ánni. Ójú, í þættinum er
getið um umhverfisspjöll af völdum
Powell-lónsins sem eyðilagði nokkur
vistkerfi og sýndur gróður á botni
Glen-gljúfursins í siglingu fyrir neð-
an stíflu. Þeir félagar segja mig hafa
sýnt fagrar myndir af „eyðimerkur-
gróðri“ í lónstæði Hálslóns. Ég bendi
á að samkvæmt matsskýrslu þekur
þessi „eyðimerkurgróður“meirihluta
lónstæðisins og meginhluti gróður-
þekjunnar er að meðaltali 2,5 metrar
á þykkt.
3. Jakob og Jóhann Már segja að
það sé rangt í þættinum, að ekki
verði hliðstæður
botnlokubúnaður í Kárahnjúka-
stíflu og er í Glen-gljúfrastíflunni.
Svar: Í þættinum er talað um loku-
búnað undir stíflunum og mögu-
leikann til að tæma lónin. Aðeins
verður hægt að opna hjárennslisrás
undir Kárahnjúkastíflu með því að
sprengja rásina upp en ekki hægt að
opna og loka henni á víxl eftir þörfum
með botnlokubúnaði eins og er undir
Glen-gljúfrastíflu. Rás með lokubún-
aði er að vísu uppi í miðri Kára-
hnjúkastíflu. Hún er kölluð botnrás,
en það er kannski hliðstætt því að
segja að kjallari húss Landsvirkjun-
ar sé uppi á fjórðu hæð.
4. Þeir félagar segja að ekki sé
hægt að fullyrða að ómögulegt verði
að tæma aurinn úr Hálslóni eftir 400
ár. Hugsanlega verði það tæknilega
gerlegt þá. En spyrja má: Er líklegt
að 3.600.000.000 tonn af auri verði
flutt úr Hálslónstæðinu þótt ekki
væri nema vegna kostnaðar?
5. Vegna athugasemdar þeirra fé-
laga um umfjöllun mína um sethjall-
ana meðfram Jöklu vil ég taka fram
að í þættinum er getið um þá fyr-
irætlan að rannsaka þá, m.a. með
borunum.
6. Jakob og Jóhann Már segja að
ég hafi ekki nefnt stærð Vatnajökuls.
Svar: Strax í upphafi er er sagt að
hann sé stærsti jökull jarðar utan
heimskautasvæðanna, það endurtek-
ið og jökullinn og umhverfi, þ.m.t.
Hálsón, sjást á mörgum kortum.
Þeir félagar leggja að líku ávinn-
inga og fórnir vegna framkvæmda á
öldinni sem leið og þeirri öld sem nú
er nýhafin; nútímahugmyndir um að-
gæslu í umhverfismálum jafngildi því
að vilja skipta á okkar högum og for-
feðra okkar og formæðra í upphafi
síðustu aldar. Þar horfa þeir framhjá
aðstöðumun kynslóðanna. Þegar
menn íhuguðu ýmsar framkvæmdir í
byrjun 20. aldar var íslenska þjóðin
ein sú fátækasta í Evrópu og bjó enn
að miku leyti í torfbæjum í vegalausu
landi. Tvö dæmi: Virkjun Gullfoss
snerist um það hvort við ætluðum að
vera áfram í fjötrum fátæktar eða
stökkva inn í mestu lífskjarabyltingu
Íslandssögunnar. (Sigríður í Bratt-
holti barðist gegn eflingu mannlífs á
Suðurlandi og gat ekki bent á neitt
annað sem gæti komið í staðinn fyrir
virkjunina, því að ekki gat hún vitað
þá að ósnortinn Gullfoss gæti
gagnast neinum fjárhagslega í fram-
tíðinni.) Annað dæmi: Rauðhólarnir
voru svipuð fyrirbæri og Skútustaða-
gígar við Mývatn. Á kreppuárum
fundu tækjavana og fjárvana Reyk-
víkingar ekki betri stað til malar-
tekju. Væru Reykjavíkingar að hefja
malartekju nú yrðu Rauðhólarnir
vísast síðastir á dagskrá, rétt eins og
að Skútustaðagígar yrðu með því síð-
asta sem Mývetningar tækju ef þeir
þyrftu að leggja í mikla malartekju.
Nú erum við Íslendingar tækni-
væddir.
Við erum ein ríkasta þjóð veraldar
og það leggur aðrar og strangari
kröfur á hendur okkar heldur en í
upphafi síðustu aldar þegar við vor-
um meðal fátækustu þjóða og vorum
við að hefja rafvæðingu. Við stefnum
í að framleiða rafmagn árið 2007 sem
nægja myndi til almennra nota fyrir
fimm sinnum stærri þjóð. Í dag snýst
rammaáætlun um virkjanir um virkj-
anaröð og það hvað við ætlum að
ganga langt. Við eigum fleiri kosta
völ en áður. Til að auðvelda valið í
lýðræðisþjóðfélagi er ein stærsta
krafan á öld fjölmiðlunar að miðla
upplýsingum og skoðanaskiptum. Því
hlutverki átti þátturinn „Á meðan
land byggist“ að gegna. Skýrt var
tekið fram í honum að með því að
reifa ólík viðhorf væri ekki sagt hvort
ein væru réttari en önnur, heldur ein-
ungis að hvaða leyti þau væru mis-
munandi.
Í tilefni af grein
um sjónvarpsþátt
Eftir Ómar
Ragnarsson
„Við erum
ein ríkasta
þjóð ver-
aldar og það
leggur aðrar
og strangari kröfur á
hendur okkar en í upp-
hafi síðustu aldar.“
Höfundur er sjónvarpsfréttamaður.
FYRIR skömmu voru í Höfða af-
hentir styrkir fræðsluráðs árið
2003, alls að fjárhæð 38 milljónir
króna.
Athygli vekur hve fjölbreyttar og
áhugaverðar umsóknir berast um
margs konar nýsköpunar- og þróun-
arverkefni innan grunnskólanna.
Þær staðfesta hve mikil gerjun á
sér nú stað í skólastarfi. Þetta á
bæði við um þá sem starfa innan
skólakerfisins, og eins þá sem vilja
koma til samstarfs við skóla borg-
arinnar um margvísleg verkefni.
Það má margt betur fara í skól-
um okkar. En staðreyndin er sú að
metnaður og sóknarvilji er mikill.
Sjálfstæði skólanna, faglega og fjár-
hagslega, hefur eflt þá. Nýjar hug-
myndir fá hljómgrunn, eins og best
má sjá af þeirri áherslu sem nú
gætir víða á einstaklingsmiðað nám.
Við fengum sönnun þessa á nýlegri
sýningu grunnskólanna í Ráðhús-
inu; þar kynntu skólar fjölbreytt og
metnaðarfull verkefni. Veitt voru
hvatningarverðlaun fræðsluráðs til
þeirra sem sérstaka athygli hafa
vakið. Í vor mun fræðsluráð svo
heiðra fulltrúa nemenda úr öllum
grunnskólum með sérstökum verð-
launum fyrir góða frammistöðu á
ýmsum sviðum skólastarfs.
Kjarninn í skólastefnu okkar er
ljós: Jöfn tækifæri fyrir alla. Góðir
hverfaskólar sem rækta sambandið
við heimabyggð nemenda. Sveigj-
anleiki og nýsköpun.
Styrkir fræðsluráðs
Styrkjum fræðsluráðs Reyjavíkur
er ætlað að efla og styðja við grunn-
skólastarf í borginni. Hluti styrkj-
anna er veittur til þróunarverkefna
og nýjunga í skólastarfi og hluti
þeirra er í formi rekstrarstyrkja,
t.d. til aðila sem leggja áherslu á
foreldrastarf og þjónustu við fötluð
börn. Við úthlutun úr þróunarsjóði
grunnskóla Reykjavíkur undanfarin
ár, sem er hluti þessa ramma, hefur
megináherslan verið lögð á styrki til
svokallaðra ,,móðurskóla“. Þeir hafa
því hlutverki að gegna að vera
frumkvöðlar á sínu sviði í uppbygg-
ingu náms og starfs og að vera ráð-
gefandi gagnvart öðrum skólum.
Fyrstu móðurskólarnir voru til-
nefndir haustið 1998. Móðurskól-
arnir eru í dag 10 talsins, en tveir
nýir móðurskólar bætast við nú í ár,
á sviði list- og verkgreina og sam-
starfs leik- og grunnskóla.
Styrkir sem þessir efla frum-
kvæði skólanna og eru jákvæðir fyr-
ir þá þróun skólastarfs sem verður
til innan grunnskólanna. Slíkt skap-
ar skólunum sérstöðu og gerir þá
hæfari á ákveðnu fagsviði þannig að
þeir geti bæði aukið gæði mennt-
unar sinna eigin nemenda og verið
uppspretta þekkingar til miðlunar í
aðra skóla. Þannig styrkir slíkt
frumkvöðlastarf skólana innan frá
og eykur sjálfstæði þeirra.
Skoðun okkar er að öflugir hverf-
askólar sem efldir eru til sjálfstæðs
starfs sé lykill að öflugum grunn-
skóla fyrir alla.
Á skólunum ríkir einnig sú skylda
að kynna starf sitt og nýsköpun svo
það megi verða hvatning öðrum að
gera vel og tækifæri til að nýta sér
það besta; það sem skarar framúr í
skólastarfinu. Aðeins á þann hátt
verður eðlileg og nauðsynleg
framþróun í grunnskólanum. Slíkt
gerist sjaldnast með valdboði ofan
frá.
Að lokum viljum við óska þeim
sem styrkina hlutu til hamingju en
þakka þeim miklu fremur fyrir það
frumkvæði og þor sem þeir sýna
með þeim krefjandi verkefnum sem
þeir takast á við. Megi þeim farnast
vel og vera hvatning öðrum.
Bætum grunn-
skólann innan frá
Eftir Þórólf Árnason
og Stefán Jón Hafstein
„Öflugir hverfaskólar
sem efldir eru til sjálf-
stæðs starfs eru lykill
að öflugum grunnskóla
fyrir alla.“
Þórólfur er borgarstjóri og
Stefán Jón formaður fræðsluráðs
í Reykjavík.
Þórólfur
Árnason
Stefán Jón
Hafstein
U
mræða um lögleið-
ingu fíkniefna hefur
öðru hverju skotið
upp kollinum hér á
landi. Nú hefur ver-
ið sett upp heimasíða á Netinu
sem berst fyrir lögleiðingu
kannabis og andstæðingar lögleið-
ingar hafa brugðist við með því að
hrinda af stað undirskriftarsöfnun
þar sem lýst er andstöðu við lög-
leiðingu fíkniefna. Fyrir tveimur
vikum var komið inn á þessa um-
ræðu í Kastljósi og þar drógu
þingmennirnir Svanfríður Jón-
asdóttir og Einar Oddur Krist-
jánsson fram rök þeirra sem hvatt
hafa til lög-
leiðingar fíkni-
efna án þess
þó að gera þau
að sínum.
Rök þeirra
sem lögleiða
vilja fíkniefni, eins og þau birtast
t.d. í grein eftir Gunnlaug Jónsson
fjármálaráðgjafa í Morg-
unblaðinu, eru að núverandi
stefna hafi brugðist. Þrátt fyrir
bann við notkun fíkniefna sé
þeirra neytt í miklu magni. Þessi
viðskipti fari fram á svörtum
markaði og „gæði“ efnanna séu
því ærið misjöfn. Þetta leiði til
þess að neytendur séu oft að nota
efni sem séu blönduð einhverjum
óþverra sem valdi dauða fólks.
Þetta muni lagast ef neysla fíkni-
efna verði gerð lögleg. Þá þrífist
umfangsmikil glæpastarfsemi og
ofbeldi í skjóli bannsins. Fótunum
verði kippt undan þessari glæpa-
starfsemi verði efnin gerð lögleg.
Verðið á efnunum muni auk þess
lækka og þar með verði auðveld-
ara fyrir neytendur að fjármagna
neysluna án þess t.d. að leiðast út í
þjófnað eða vændi. Ennfremur
hafa stuðningsmenn lögleiðingar
fíkniefna sagt að það sé rangt að
útskúfa þennan þjóðfélagshóp
sem kjósi að neyta þessara efna.
Það sé bæði kostnaðarsamt fyrir
samfélagið og vont fyrir einstak-
lingana að kippa þeim út úr þjóð-
félaginu og setja þá í fangelsi.
Þeir sem styðja þessi stjórn-
armið hljóta að gera það á þeirri
forsendu að leyfa eigi neyslu og
viðskipti með öll fíkniefni. Ef ein-
ungis á að lögleiða kannabis en
viðhalda banni á neyslu og sölu á
öðrum sterkari eiturlyfjum falla
um sjálft sig þau rök að lögleið-
ingin kippi fótunum undan glæpa-
starfsemi. Sama má segja rökin
um „gæði“ efnanna, enda snúa þau
fyrst og fremst að sterkum efnum
eins og kókaíni, E-pillu og heróíni.
Málflutningur þeirra sem telja
að það eigi að lögleiða hass er því
falskur. Þeir byggja málflutning
sinn á rökum sem hljóta að byggj-
ast á því að lögleiða eigi öll fíkni-
efni en tala hins vegar fyrst og
fremst um lögleiðingu á hassi.
Reyndar hefur Gunnlaugur Jóns-
son yfirleitt alltaf verið heið-
arlegur í sínum málflutningi og
talað fyrir lögleiðingu allra fíkni-
efna en fæstir skoðanabræður
hans vilja ganga svo langt þó að
þeir noti sömu rök og hann.
Margir hafa reynt að vega að
núverandi stefnu í fíkniefnamálum
með því að segja að hún hafi ekki
dugað. Þetta gerðu Svanfríður
Jónasdóttir og Einar Oddur Krist-
jánsson í Kastljósinu, þó þau
treystu sér ekki til að ganga svo
langt að lýsa yfir stuðningi við lög-
leiðingu kannabis. En eru það
næg rök til að falla frá banni við
sölu fíkniefna að margir brjóti lög-
in? Má þá ekki allt eins segja að úr
því að margir brjóti reglur um-
ferðarlaga um hámarkshraða sé
best að nema þær úr gildi? Og
hvað með brot á lögum um vændi
og mansal, sem Svanfríður Jón-
asdóttir nefndi reyndar í fyrr-
nefndum Kastljósþætti? Verslun
með konur hefur aukist mikið á
seinni árum þrátt fyrir bann.
Spyrja má hvort sú staðreynd að
þetta bann er ekki virt feli í sér
rök fyrir því að við eigum að falla
frá banninu. Þarna er búið að snúa
röksemdunum á haus. Meginrökin
fyrir banni við sölu fíkniefna er sá
skaði sem þau valda lífi og heilsu
þeirra sem efnanna neyta. Þeir
sem eiga erfitt með að skilja það
ættu að lesa grein eftir Hákon
Waage leikara í Morgunblaðinu
16. mars sl., en Hákon missti dótt-
ur sína vegna neyslu eiturlyfja.
Fangar á Litla-Hrauni, sem
þekkja afleiðingar neyslu
kannabis, hafna einnig algerlega
þeim rökum að kannabis sé skað-
lítið.
Það verður alltaf til hópur fólks
sem misnotar þessi efni í þeim
skilningi að eiturlyfin hafi með
einum eða öðrum hætti mjög
slæm áhrif á líf neytendanna og
aðstandenda þeirra. Lögleiðing
eiturlyfja mun ekki breyta því.
Fyrir þennan hóp breytir engu þó
að verð á fíkniefnunum lækki og
þó að eitthvað dragi úr glæpum í
tengslum við neyslu þeirra. Fólk
sem er heltekið af neyslu fíkniefna
mun ekki í grundvallaratriðum
breyta um lífsstíl þó að fíkniefni
verði gerð lögleg. Lögleiðingin
mun hins vegar gera þessi efni að-
gengilegri og neyslan muni vænt-
anlega aukast.
Svanfríður sagði að það væri
„óþægilegt“ að við sem mælum
gegn lögleiðingu eiturlyfja settum
öll fíkniefni undir einn hatt og í því
fælust röng skilaboð út í sam-
félagið. Þetta er ekki rétt. Ég veit
ekki til þess að neinn hafi haldið
því fram að það sé beinlínis ban-
vænt að neyta kannabis, en fáir
mótmæla því að hass hefur nei-
kvæð áhrif á heilsu fólks. Dóms-
kerfið gefur líka þau ótvíræðu
skilaboð að sala kannabis sé ekki
litin jafnalvarlegum augum og t.d.
sala e-taflna.
Það er fráleitt að segja að sú
stefna að banna sölu fíkniefna hafi
engu skilað. Þó margir kjósi að
brjóta þetta bann er mikilvægt að
samfélagið gefi öllum, og þó sér-
staklega ungu fólki, þau skýru
skilaboð að fólk eigi ekki að neyta
fíkniefna. Ég vil ekki ala upp börn
í samfélagi sem gefur önnur skila-
boð. Og þó að það kunni að vera
eitthvað til í því að ýmislegt vont
fylgi banninu er fráleitt að telja að
það geti verið einhver framför að
lögleiða fíkniefni. Það yrði ekki til
þess að gera samfélagið betra.
Lögleiðing
lögbrota
En eru það næg rök til að falla frá
banni við sölu fíkniefna að margir
brjóti lögin? Má þá ekki allt eins segja
að úr því að margir brjóti reglur um-
ferðarlaga um hámarkshraða sé best að
nema þær úr gildi? Og hvað með brot á
lögum um vændi og mansal?
VIÐHORF
Eftir Egil
Ólafsson
egol@mbl.is