Morgunblaðið - 31.03.2003, Blaðsíða 15

LISTIR
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 31. MARS 2003 15
NÚTÍMA borgarbörn þekkja fæst
lífið til sveita af eigin reynslu. Af er
lagður sá siður að senda börn til sum-
ardvalar í sveit þar sem þau þurftu
mörg hver að vinna erfiðisvinnu við
illan kost, a.m.k. ef borið er saman við
þau makindi sem flest börn alast upp
við á Íslandi í dag. Sitt sýnist eflaust
hverjum um gildi þessa aflagða siðar
og þá staðreynd að íslensk börn
þekkja núorðið kannski fæst mun á
hófum og klaufum. Hitt er þó víst að
misjafnlega þrifust borgarbörnin í
sveitinni meðan slík sumardvöl þótti
eins sjálfsögð og soðin ýsa á mánu-
dögum.
Ólafur Haukur hefur skrifað leikrit
fyrir börnin þar sem sögð er saga af
drengnum Nonna sem sendur er í
sveit. Tími verksins er einhverntíma
á seinni hluta nýliðinnar aldar og
margt ansi forneskjulegt á bænum
þeim sem drengurinn lendir á. Vél-
væðing hefur ekki gengið í garð á
bænum, kýrnar handmjólkaðar,
grasið slegið með orfi og ljá og salt-
fiskur í alla mata nema á laugardög-
um, þá er saltkjöt, og á sunnudögum
hnoðaðar saman bollur úr hvoru
tveggja: fisknum og kjötinu. Drengn-
um líst ekki á blikuna í byrjun, kúg-
ast stöðugt yfir lyktinni af mykjunni,
fólkinu sem þvær sér sjaldan og
ólystugum saltfisknum. Auk þess
saknar hann mömmu sinnar og er
ógnað af framhleypinni og naut-
sterkri heimasætunni, henni Silju.
Bæði eru þau Nonni og Silja á því
þroskaskeiði sem Laxness kallaði „á
milli heys og grasa“. Leikritið er því
öðrum þræði þroskasaga Nonna, sem
fer lítill og óframfærinn í sveitina en
kemur tilbaka reynslunni ríkari, hef-
ur eflaust meiri krafta í kögglum en
áður og hefur að auki kysst stelpu í
fyrsta sinn. Það síðastnefnda sagði
hann vera eina þá hræðilegustu og
erfiðustu reynslu nokkurs manns (en
því var reyndar mótmælt kröftug-
lega af tæplega fimm ára peyja meðal
áhorfenda).
Jón Páll Eyjólfsson fór vel með
hlutverk Nonna. Hann var afskap-
lega aumkunarverður í byrjun og
vakti samúð áhorfenda þegar hann
skældi og kallaði á mömmu sína.
Sömuleiðis uppskar hann mikla kát-
ínu þegar hann kúgaðist og ældi yfir
ólyktinni og saltfisknum. Halla Mar-
grét Jóhannesdóttir var sannkallað-
ur kvenskörungur sem rak Reykja-
víkurdrenginn áfram af mikilli
harðfylgni og með hótunum um að
kyssa hann ef hann stæði sig ekki!
Uppsetning Hafnarfjarðarleik-
hússins á Gaggalagú er einföld að því
leyti að ekki er lagt mikið í umgjörð-
ina heldur er notast við fáa leikmuni
og látbragðsleik, auk þess sem eitt
atriðið er í formi skuggamyndar á
tjaldi. Þórunn María Jónsdóttir
hannar búninga og dýragervi sem
eru öll í formi höfuðfata og mjög
skemmtileg. Vala Þórsdóttir leikur
dýrin og fer á kostum í hlutverkum
hænunnar og kýrinnar. Þá leikur
Vala einnig bóndann og skiptir á milli
hans og hundsins á augabragði af
mikilli kúnst.
Gaggalagú endar á fjörugu söng-
lagi eftir Ólaf Hauk þar sem hann
dregur saman í hnotskurn söguna
sem búið er að sýna áhorfendum.
Lagið var rúsínan í pylsuendanum á
bráðskemmtilegri sýningu sem Er-
ling Jóhannesson leikstjóri og sam-
starfsfólk hans geta verið stolt af. En
ég er hrædd um að foreldrar þurfi að
útskýra fyrir börnum sínum að svona
frumstætt sé lífið ekki í sveitinni í
dag…
Soffía Auður Birgisdóttir
Lífið í sveitinni
– í gamla daga
Morgunblaðið/Brynjar Gauti
Gaggalagú: Bráðskemmtileg sýning sem Erling Jóhannesson leikstjóri og
samstarfsfólk hans geta verið stolt af.
LEIKLIST
Hafnarfjarðarleikhúsið
Höfundur texta og tónlistar: Ólafur Hauk-
ur Símonarson. Leikstjóri: Erling Jóhann-
esson. Leikarar: Halla Margrét Jóhann-
esdóttir, Jón Páll Eyjólfsson og Vala
Þórsdóttir. Leikmynd og búningar: Þór-
unn María Jónsdóttir. Lýsing: Kjartan
Þórisson.
Hafnarfjarðarleikhúsið, 29. mars 2003
GAGGALAGÚ
ENN er blásið í lúðra í Íslensku óperunni,
skömmu eftir vel heppnaðar sýningar á Mac-
beth eftir Verdi. Að þessu sinni var valinn sá
kostur að sýna tvær óperur í styttum útgáfum
með píanóleik í stað hljómsveitar, og kemur þar
tvennt til, annars vegar sparnaður – of kostn-
aðarsamt væri fyrir Óperuna að setja strax aft-
ur upp heila óperu í fullburða mynd, en hins veg-
ar sá möguleiki sem skapast með þessari
„einföldun“ að fara með sýninguna út á land og
gefa þeim sem annars ættu þess ekki kost, tæki-
færi til að heyra og sjá óperur í flutningi fimm
fastráðinna söngvara Íslensku óperunnar. Þá
þarf að vega og meta hvort útdrættir af þessu
tagi gera sig, gagnvart síðarnefnda kostinum, að
fleiri fái að njóta.
En fyrst að verkefnavalinu. Báðar óperurnar
eru sígildar og hafa notið mikilla vinsælda gegn-
um tíðina. Madama Butterfly var samin 1903 og
segir frá japönsku geisunni Cio-Cio San, fimm-
tán ára stúlku, sem er „keypt“ af bandaríska sjó-
liðsforingjanum Pinkerton, verður ástfangin af
honum og elur honum barn, meðan dátinn hafði
ekkert í hyggju annað en að njóta stundargam-
ans með henni. Ítalska stúlkan í Alsír er tæplega
öld eldri, frumsýnd 1813, og segir frá ítölsku
stúlkunni Ísabellu sem hneppt er í þrældóm til
Mústafa soldáns í Alsír, sem hyggur einnig á að
eiga sér stundargaman með henni, meðan eig-
inkona hans horfir afskipt á. Grundvallarmunur
á óperunum er sá, að Madama Butterfly er
harmrænt drama, meðan Ítalska stúlkan í Alsír
er laufléttur gleiðileikur. Báðar óperurnar eiga
það þó sameiginlegt, að þar er kvenfólkið í stöðu
þess sem er misrétti beittur – karlarnir eru þeir
sem díla og víla um velferð þeirra og farnað í líf-
inu, og hafa ráð þeirra í hendi sér. Þar er þó
munur á. Madama Butterfly er passívur þol-
andi, sem lætur ameríska stórveldið í gervi
Pinkertons yfir sig ganga, bregst ekki til varnar
fyrir sjálfa sig og torímist á endanum. Ítalska
stúlkan bregst hins vegar strax við og finnur leið
til að koma karlinum með valdið á kné og bjarga
sér úr prísundinni með stæl.
Það er erfitt að sjá hvaða erindi boðskapur
Madömu Butterfly á við samtímann í ljósi hvors
tveggju, heimsmála og jafnréttismála. Auðvitað
má líta á söguna sem frásögn af óendurgoldinni
ást ungrar stúlku til manns sem er henni allt –
dauðinn, ef ekki lífið. Í dag væri Pinkerton þó
varla kallaður annað en hreinræktaður „skít-
hæll“ og staða hans sem fulltrúi herveldis er
ekki til að bæta hans hlut. Það er ekki það langt
síðan Íslenska óperan setti þetta verk á svið að
fólk sé svo glatt búið að gleyma síðustu upp-
færslu verkins. Af öllum þessum ástæðum hefði
verið heppilegra að velja annað verk, þó svo að
tilgangur með valinu hafi sjálfsagt í og með ver-
ið sá að sýna verk sem hentar nýráðnum söngv-
urum Óperunnar. Þetta breytir þó ekki því að
tónlist Puccinis er dásamleg, og óperan tónlist-
arlegur gimsteinn sem gaman er að rifja upp
kynnin af. En þar komum við að enn einum veik-
um hlekk í uppfærslunni nú. Puccini er óumdeil-
anlega einn besti orkestrator óperubók-
menntanna. Snilli hans í hljómsveitarskrifum
verða engan veginn framkölluð í einföldum pí-
anóleik, sama hversu góður píanóleikarinn kann
að vera. Puccini er maður endalausra blæbrigða
og litrófs í hljómsveitarútsetningum og kunni
öðrum betur að nota hljómsveitina sem rétta
hljóðfærið til að draga fram stemmningu og
andrúmsloft. Því miður glatast sá þáttur algjör-
lega í uppfærslu af þessu tagi. Þá er óperan líka
einfaldlega of stór og margbrotin til að hún geri
sig í svona stuttri útgáfu. Það er of margt sem
tapast, fyrst og fremst í músíkalskri framvindu
verksins, en þó einnig í sögulegri framvindu.
Persóna Sharpless, ameríska ræðismannsins, er
nánanst horfin, en hann skapar þó grundvall-
armótvægið við Pinkerton; milli þeirra eru mik-
ilvægir átakafletir vegna samúðar Sharpless við
Butterfly og andúðar hans á hegðun Pinkertons,
og af þessu fáum við aðeins smjörþefinn.
Það sem eftir stendur er prýðileg frammi-
staða söngvara Íslensku óperunnar. Hulda
Björk Garðarsdóttir söng Butterfly af öryggi,
og túlkaði undirgefni hennar og skilyrðislausa
ást mjög vel. Rödd hennar hentar þessu hlut-
verki fullkomlega. Þó vantaði nokkuð upp á inn-
lifun hennar í hlutverkið, og það hlýtur að skrif-
ast á kostnað uppfærslunnar. Það hlýtur að vera
erfitt að byggja upp sannfærandi karakter þeg-
ar stiklað er svo á stóru gegnum margbrotið til-
finningaferli hennar. Aríuna fallegu, Un bel di
vedremo, söng hún afar fallega. Jóhann Friðgeir
er líka raddlega sniðinn fyrir Pinkerton. Hann
söng líka prýðisvel, en þar var það sama uppi á
teningnum, að hann náði ekki að gera karakter-
inn nógu trúverðugan. Hann er rétt kominn í
gang, þegar hann segir við Butterfly: „Ég loga
af þrá“ – undirbygginguna vantar og söngvarinn
stendur statískur meðan þetta er sungið. Þarna
vantaði tilfinnanlega meira kjöt á beinin. Dúett
Jóhanns Friðgeirs og Ólafs Kjartans Sigurðar-
sonar í hlutverki Sharpless í upphafi var þó afar
góður og það besta í þessum hluta ásamt söng
Huldu Bjarkar í Un bel di. Dúett hennar og
Sesselju Kristjánsdóttur í hlutverki þjónustu-
stúlkunnar undir lokin mistókst og var óþægi-
lega óhreinn.
Sesselja, Davíð Ólafsson og Ólafur Kjartan
voru svo í aðalhlutverkum í Ítölsku stúlkunni í
Alsír, eftir hlé. Óperan sú er ótvírætt heppilegri
til úrdráttar af því tagi sem hér heyrðist, og má
betur við því að vera stytt. Rossini var heldur
ekki hljómsveitarmaður á borð við Puccini – hjá
honum eru söngvararnir og húmorinn í sögunni
í forgrunni. Það virtist líka vera að söngvara-
hópurinn fyndi sig betur í galsanum og fjörinu
en í dramatíkinni hjá Puccini. Sesselja, Davíð og
Ólafur Kjartan voru öll í burðarhlutverkum í
Rakaranum í Sevilla sem sýnd var í haust, og
hér fá þau aftur tækifæri til að láta enn frekar
reyna á kóloratúr – flúrsöng og grínaktugan
gamanleik. Á því sviði er engum blöðum um það
að fletta að Ólafur Kjartan er bestur. Hann er
raddlega fullkomlega burðugur til að takast á
við þessa tegund söngs, og er að auki kómíker
fram í fingurgóma á mjög fagmannlegan máta.
Hann söng bæði hlutverk Taddeos, fylgdar-
sveins og vonbiðils Ísabellu. Davíð var líka
skemmtilegur sprellikarl í hlutverki Mústafa, og
túlkaði soldáninn einfalda með miklum húmor.
Þar með tókst honum líka að bæta upp það sem
á vantaði í flúrsöngnum. Hann getur þetta
vissulega, en það vantaði þó sums staðar upp á
þindarstuðning og úthald til að fallegur hljómur
raddar hans héldist lifandi. Hann var kostulegur
þegar hann brast í búgí og varð því fjörugri sem
vonirnar um að ná Ísabellu urðu heitari. Sess-
elja fór líka á kostum sem Ísabella. Raddlega
var hún fín, þótt sums staðar ætti hún við stuðn-
ingsvandamál að glíma, en leikur hennar var
stórskemmtilegur. Ísabella varð í hennar hönd-
um hið mesta klækjakvendi, sem veigraði sér
ekki við að nota daður og dillibossadans til að ná
takmarki sínu, að ná völdum yfir þeim sem tók
af henni völdin. Hún var frábær í atriðinu þar
sem hún klæðir sig upp fyrir Mústafa, áður en
hún lætur til skarar skríða gegn honum. Hulda
Björk var í litlu hlutverki eiginkonu soldánsins
og var virkilega góð. Jóhann Friðgeir var hér í
litlu hlutverki Lindoros, ítalsks þræls Mustafa
og enn annars vonbiðils Ísabellu. Þótt rödd hans
hentaði síst söngvaranna fimm stíl Rossinis,
gerði hann sér mat úr kómíkinni og komst vel
frá sínu. Besta atriðið í þessum hluta var loka-
atriðið, þegar Ísabella sæmir Mústafa ítölsku
nafnbótinni Pappataci sem þýðir éttu og þegiðu
– en Mústafa sakir græskuleysis heldur að sé
meiriháttar viðurkenning á karlmennsku sinni.
Kvintett þar var vel sunginn og virkilega gaman
að heyra hvernig „fastaraddirnar“ fimm bland-
ast saman. Það sem skein í gegn í þessum hluta
sýningarinnar, og mun betur en í Madam Butt-
erfly, var einskær sönggleði söngvaranna fimm
og ekki síður sannfærandi leikgleði, sem gefur
fyrirheit um að hópurinn eigi eftir að vinna vel
saman í framtíðinni.
Það mæddi mikið á píanóleikaranum Clive
Pollard sem bar uppi undirleikinn af miklu þol-
gæði. Það er engan veginn við hann að sakast,
þótt eyrað hafi verið búið að fá nóg af einhæfn-
inni í píanóinu í samanburðinum við þann ríka
hljóm sem hljómsveit hefði skapað. Clive var
fylginn söngvurunum og studdi þá vel, en varla
er hægt að segja að hlutverk hans hafi boðið upp
á margvísleg tilþrif af öðru tagi.
Sviðsetning verkanna var einföld og tilkostn-
aður í sviðsmynd og búningum augljóslega í lág-
marki. Einfaldleikinn stóð þó vel fyrir sínu.
Sviðsmyndin í Butterfly var hreinleg og falleg,
en gerði sig ekki eins vel í Ítölsku stúlkunni.
Búningarnir voru líka fábrotnir, en þó nógu
svipsterkir til að virka. Það að láta söngvarana
mæta til leiks í kjól og hvítu og klæðast og af-
klæðast á sviðinu fyrir framan áhorfendur und-
irstrikaði einfaldleikann í uppsetningunni og
það að hér er um tilraunaverkefni að ræða. Það
er ljóst að það verður auðvelt að pakka þessari
sýningu niður í ferðatösku og sýna víða.
Í heild má segja að Ítalska stúlkan í Alsír
standi prýðilega í uppfærslu Óperunnar nú, en
Madama Butterfly varla. Óperan gæti þó óhikað
boðið upp á slíkar uppfærslur, þessar eða aðrar
sem hádegisóperur og farið með þær hvert á
land sem er, eins og ráðgert er. Eftir Macbeth
og þann standard sem þar var náð vill maður
meira kjöt á beinunum á alvöru kvöldsýningum.
Eftir sýninguna á laugardagskvöld vakna
óneitanlega ýmsar spurningar um stöðu Ís-
lensku óperunnar. Það sem var hvað áþreifan-
legasti galli sýninginnar, hljómsveitarleysið,
vekur mann til umhugsunar um möguleika á
samstarfi Óperunnar við Sinfóníuhljómsveit Ís-
lands, en þaðan koma þeir hljóðfæraleikarar
sem alla jafna leika í Óperuhljómsveitinni. Eins
og kunnugt er, er ekki gert ráð fyrir starfsemi
Íslensku óperunnar í Tónlistarhúsinu sem rísa
mun við Reykjavíkurhöfn. Það má þó velta því
fyrir sér hvort það sé ekki einmitt fýsilegur
kostur að gera ráð fyrir starfsemi Óperunnar
þar, ekki síst vegna þess hvern grundvöll slíkt
fyrirkomulag myndi skapa fyrir ákjósanlegt
samstarf og samvinnu stofnanana tveggja, ís-
lensku tónlistarlífi til framdráttar.
Veikar konur og
sterkar, tap og sigur
Morgunblaðið/Jón Svavarsson
Ítalska stúlkan í Alsír ásamt vonbiðlum sínum þremur. Sesselja Kristjánsdóttir, Jóhann Frið-
geir Valdimarsson, Davíð Ólafsson og Ólafur Kjartan Sigurðsson.
ÓPERA
Íslenska óperan
Frumsýning Íslensku óperunnar á tveimur óperum,
Madama Butterfly eftir Giacomo Puccini og Ítölsku
stúlkunni í Alsír eftir Rossini í styttum útgáfum.
Leikstjóri og höfundur leikgerðar er Ingólfur Níels
Árnason.
Söngvarar: Huda Björk Garðarsdóttir, Sesselja Krist-
jánsdóttir, Jóhann Friðgeir Valdimarsson, Ólafur
Kjartan Sigurðarson og Davíð Ólafsson. Píanóleikur:
Clive Pollard.
Búningar: Mohammed Zahawi (Butterfly) og Anna
Björg Björnsdóttir (Ítalska stúlkan).
Leikmynd: Geir Óttar Geirsson.
Lýsing: Jóhann Bjarni Pálmason.
Laugardag kl. 19.00.
Madama Butterfly og Ítalska stúlkan í Alsír
Bergþóra Jónsdóttir