Morgunblaðið - 05.04.2003, Blaðsíða 32
HEILSA
32 LAUGARDAGUR 5. APRÍL 2003 MORGUNBLAÐIÐ
B
ÖRN dagsins í dag
verða fullorðin fyrr
en varir. Þau eiga
skilið að erfa örugg-
an, réttlátan og heil-
brigðan heim. Fá verkefni eru
mikilvægari en að tryggja þeim
öruggt umhverfi, nú og til fram-
tíðar.
Alþjóðaheilbrigðisdagurinn, 7.
apríl nk., er að þessu sinni helg-
aður því markmiði að bæta um-
hverfi barna svo þau megi vaxa úr grasi hraust og heilbrigð og laus við
heilsufarsógnir frá umhverfi sínu. Þannig mótum við framtíðina í þágu
barnanna.
Kringumstæður barna um víða veröld eru afar ólíkar. Í fátækari
heimshlutum stafar heilsu barna hætta m.a. af óhreinu drykkjarvatni,
ófullnægjandi hreinlæti og smitsjúkdómum meðan börn hinna ríkari
þjóða búa flest við góða heilbrigðisþjónustu þar sem ungbarnadauði heyr-
ir til undantekninga og börn eru bólusett gegn algengustu barnasjúk-
dómum. Hér er því ólíku saman að jafna. Til þeirra þjóða teljumst við Ís-
lendingar.
En hvert er þá umhverfi barna á Íslandi? Er allt í stakasta lagi á heim-
ilum þeirra, í skólanum og í næsta umhverfi þeirra? Þótt Ísland skipi sér
í fremstu röð þjóða varðandi umhverfi og aðbúnað barna eru atriði sem
við þurfum að taka okkur á um að bæta. Lífsstíll barna og fullorðinna
markar þar e.t.v. dýpstu sporin. Álag, langur vinnudagur, jafnt barna og
fullorðinna, hreyfingarleysi, lítill svefn og mataræði eru þættir sem geta
haft veruleg áhrif á heilsu barna.
Þá bíður fjöldi barna tjón á andlegri, ef ekki líkamlegri heilsu sinni,
vegna félagslegra aðstæðna, vegna skilnaða, vegna ofbeldis á heimilum
eða vegna eineltis í skólum, svo dæmi séu tekin.
Önnur ógn frá umhverfinu við heilbrigði íslenskra barna eru slysin. Á
hverju ári hlýtur fjöldi barna alvarleg og stundum varanleg meiðsl í slys-
um og týnir jafnvel lífi. Það er þekkt staðreynd að íslensk börn verða oft-
ar fyrir slysum í umferðinni og á heimilum sínum en börn í nágranna-
löndum okkar.
Leggjumst öll á eitt við að skapa börnum heilbrigt og öruggt umhverfi.
Jónína Margrét Guðnadóttir, Vilborg Ingólfsdóttir – Frá Landlæknisembættinu.
Heilsan í brennidepli
Heilbrigt
umhverfi –
heilbrigð börn
Hvert er umhverfi barna á Íslandi?
Alþjóðaheilbrigðisdagurinn
7. apríl 2003
ÚTLIT er fyrir að hlutfall krabba-
meins á heimsvísu muni aukast á
næstu árum. Aukningin er um
50% sé miðað við spár frá árinu
2000.
Sé miðað við núverandi að-
stæður mun tilfellum fjölga um 15
milljónir árlega til ársins 2020, að
því er segir í frétt frá Alþjóða heil-
brigðismálastofnuninni (WHO).
Aukninguna má hugsanlega
rekja til þess að öldruðum fjölgar,
þeim fjölgar einnig sem neyta tób-
aks svo og þeim sem kjósa óheil-
brigðar lífsvenjur.
Árið 2000 spáði WHO því að
krabbameinstilfellum myndi
fjölga um 10 milljónir á ári.
Morgunblaðið/Ásdís
Fjölgun krabbameinstilfella er m.a. rakin til þess að öldruðum fjölgar.
Spár um
50% aukn-
ingu
krabba-
meins
Amma mín greindist með vitglöp. Hvað er það?
SVAR Vitglöp er sama og heilabilun (de-mentia), en algengara er að seinna orðið
sé notað og mun ég því halda mig við það. Heilabilun
er yfirhugtak (heilkenni) og talið er að um 100 sjúk-
dómar geta orsakað heilabilun sem allir lýsa sér með
skerðingu á starfsemi heilans. Algengasta form heila-
bilunar er alzheimer-sjúkdómur með 65-75% tilfella,
næst kemur svo heilabilun vegna æðakölkunar eða
blóðtappa í heila, því næst er svokallaður levy-
sjúkdómur og svo framheilarýrnun. Heilabilun er
öldrunarsjúkdómur, en talið er að um 65 ára aldur séu
um 2-4% fólks með heilabilun og að sá fjöldi tvöfaldist
á hverjum fimm árum eftir það. Þegar fólk uppfyllir
greiningarskilmerkin fyrir heilabilun, eins og amma
þín virðist gera, þá er vitræn skerðing orðin það mikil
að hún hefur truflandi áhrif á daglegt líf. Hinsvegar
minnist þú ekkert á hvort búið sé að greina hverskon-
ar heilabilun sé um að ræða og því mun ég tala hér
um heilabilun almennt útfrá því sem algengast er.
Heilabilun veldur verulegri skerðingu á minni, en
mikilvægt er að hafa hugfast að það er ekki eingöngu
minni sem skerðist og raunar dugir minnisskerðing
ein og sér ekki til að viðkomandi fái greiningu um
heilabilun. Auk minnisskerðingar þarf eitthvað af
öðru vitrænu starfi einnig að vera skert, eins og til
dæmis mál, verklag, einbeiting, skipulagning, ratvísi,
sjónræn úrvinnslu eða dómgreind. Sumt af þessu hef-
ur jafnvel meiri áhrif á einstaklinginn og hans nán-
ustu en minnisskerðingin ein og sér. Persónuleiki,
skapgerð og hegðun breytist. Skert sjúkdómsinnsæi
er algengt, þar sem viðkomandi gerir sér ekki grein
fyrir að eitthvað amar að honum sjálfum og er því oft
undrandi á viðbrögðum annarra og telur oft að verið
sé að svíkja sig á einhvern hátt. Viðkomandi getur
hagað sér undarlega, verið tortrygginn og haft rang-
hugmyndir. Umhverfið verður þeim erfitt viðureignar
og þeim finnst það jafnvel óvinveitt. Þetta getur svo
skapað öryggisleysi, ótta, kvíða og þunglyndi – sem
oft lýsir sér með andlegu ójafnvægi, pirringi og reiði.
Annað sem gerist eru erfiðleikar við að finna orð
(einkum nafnorð), koma frá sér setningum og tjá sig
(málstol). Viðkomandi á erfiðara með að gera hluti,
sem áður var ekkert mál að framkvæma, án þess að
líkamleg færni sé hamlandi, til dæmis að eiga við ýmis
verkfæri eða heimilistæki (verkstol). Verðmætamat
kemur til með að brenglast í sjúkdómsferlinu og
margvísleg vandamál geta fylgt því. Erfiðlega gengur
að fylgjast með hvaða dagur, mánuður eða ár er.
Einnig koma upp erfiðleikar við að lesa á klukku.
Hafa ber í huga að einkenni og þróun sjúkdómsins fer
eftir því hverskonar heilabilun er um að ræða og er
einnig mismunandi milli einstaklinga.
Vonandi að þú sért einhvers vísari um hvað heilabil-
un er.
Gangi ykkur vel.
Vitglöp
Eftir Smára Pálsson sálfræðing Lesendur Morgun-
blaðsins geta komið
spurningum varðandi
sálfræði-, félagsleg og
vinnutengd málefni til
sérfræðinga á vegum
persona.is. Senda skal
tölvupóst á persona@persona.is og
verður svarið jafnframt birt á per-
sona.is.
Um 100 sjúkdómar geta
orsakað heilabilun
.......................................................................
persona@persona.is
Höfundur starfar hjá sálfræðiþjónustu vefrænna deilda
LSH – Landakoti.
NÝLEGA var uppgötvaður vírus
sem talinn er vera sá stærsti í heimi.
Hann er að finna í amöbum og gæti
hugsanlega valdið lungabólgu í
mönnum. Vírusinn fannst í sýni sem
tekið var úr vatnskæliturni í Brad-
ford í Bretlandi árið 1992. Uppgötv-
unin var kynnt í nýjasta hefti Journ-
al of Science.
Amöbur eru stórir einfrumungar
sem oft finnast í loftræstikerfum
stórra bygginga og í þeim leynast
iðulega alls kyns bakteríur og vírus-
ar sem geta valdið sjúkdómum.
Heimsins stærsti vírus er talinn
hafa 900 gen, stærð hans jafnast á
við bakteríu og er hann greinanlegur
í smásjá. Hinn svokallaði mimivírus
er um það bil
fimmtungi stærri
en sá vírus sem
hingað til var tal-
inn vera stærst-
ur.
Rannsakendur
frá miðstöð vís-
indarannsókna í
París segja að í
blóðsýni úr
lungnabólgusjúklingum hafi fundist
mótefni gegn vírusnum, sem gefur
til kynna að ónæmiskerfi þeirra hafi
komist í tæri við hann.
Vírus þessi hefur verið flokkaður
sem sá fyrsti í nýrri fjölskyldu vírusa
sem nefnd er mimiviridae.
Vírusinn finnst í amöbum sem oft eru í loftræstikerfum stórra bygginga.
Heimsins stærsti
vírus fundinn
Mimivírus