Morgunblaðið - 05.04.2003, Blaðsíða 37

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 5. APRÍL 2003 37
ð enn til að efla
hér á landi árið
að endurbótum
kaáratugi 20. ald-
milli allra skóla-
tímavæðing varð
ið að því ráði að
r kennara og
killa muna.
ta skólastig og
í nýtt og betra
amhalds-
nýjum náms-
pting landsins í
fur tekið á sig
dur en nokkru
meira að sér
ur kallað þús-
nt er að afla sér
ugtak, dreif-
md menntastefn-
að sameina stað-
st til móts við
tandist ekki al-
röng. Íslenska
á vegi statt á alla
efði brugðist
rifum hinna stór-
þegar starfsemi
á öllum skólastigum hefur sprungið út og blómstrað sem
aldrei fyrr.
Listaháskóli Íslands er mikilvægt nýmæli í blómlegu
menningarlífi þjóðarinnar. Áhrif hans teygja sig auk þess
um öll skólastig og út í atvinnulífið. Sköpunarmátturinn
ræður úrslitum um virðisaukann í allri framleiðslu. Með því
að virkja íslenska og alþjóðlega strauma menningar og lista
á akademískum forsendum innan íslensks listaháskóla
verður til nýr kraftur.
x x x
Þegar litið er til fjárveitinga til skóla- og rannsókn-
armála eru Íslendingar í fremstu röð á alla alþjóðlega
mælikvarða. Með gerð reiknilíkana hefur verið unnið að því
í framhaldsskólum og háskólum að tengja fjárveitingar við
fjölda nemenda. Rennur meira fé úr ríkissjóði með þeim
nemendum, sem stunda verknám en bóknám, vegna þess
að það kostar meira að bjóða verkmenntun en bóknám. Þá
er leitast við að sporna gegn brottfalli með því að miða fjár-
veitingar við fjölda þeirra nemenda, sem skrá sig til prófs.
Fyrir stjórnmálamenn og þá sem stjórna framkvæmd
menntamála er mikilvægt að átta sig á valdmörkum sínum.
Ákvörðun nemenda vil val á námsbrautum ræðst ekki af
opinberum fyrimælum. Líklegt er að umræður um, hve fáir
innrita sig hér í verknám og leit að sökudólgi vegna þess,
letji til dæmis nemendur frekar frá því að fara í verknám en
hvetji.
Aðstöðubyltingin í verknámsskólunum síðustu ár er alls
ekki í samræmi við þá bölsýni, að stjórnvöld eða fjárveit-
ingarvaldið hafi þrengt að verknámi með óhæfilegum
hætti. Hinn neikvæði áróður gefur ókunnugum alranga
mynd af hinni frábæru aðstöðu til verknáms í mörgum
skólum víða um land. Galdurinn er að kalla fleiri nemendur
inn á þessar brautir. Spennandi verður að fylgjast með því,
hvort rekstur atvinnulífsins á Stýrimannaskólanum og Vél-
skóla Íslands hvetur fleiri til að stunda þetta mikilvæga
starfsnám.
x x x
Hlutverk stjórnmálamanna er að skapa hin almennu
starfsskilyrði og líta fram á veginn. Á undanförnum árum
hefur í þeim anda verið unnið að því að gera fötluðum nem-
endum kleift að stunda fjögurra ára nám í framhaldsskóla
með vaxandi starfstengingu eftir því sem skólaárunum
fjölgar. Skýr pólitískur vilji var á bakvið þessa þróun, sem
hefur opnað fjölda nemenda ný tækifæri.
Tilvist einkarekinna háskóla byggist einnig á því, að al-
þingi samþykkti háskólalög byggð á þeirri trú, að með sam-
starfi við einkaaðila mætti efla þetta skólastig. Lögin gera
ekki ráð fyrir neinni takmörkun á umsvifum einkareknu
skólanna. Með fjárveitingum til þeirra er farið að reglum,
sem byggjast á því, að ríkið greiði jafnmikið fyrir sambæri-
legt nám, án tillits til þess, hver rekur viðkomandi skóla.
Síðan er það skólanna að nýta fjármagnið sem best í sam-
ræmi við umsamdar kröfur.
Á stjórnmálavettvangi er deilt um, hvort greiða skuli
jafnmikið með nemanda í einkareknum skóla og rík-
isreknum. Vinstri flokkarnir eru sjálfum sér samkvæmir
og vilja mismuna í þágu ríkisins. Þeir mismuna í þágu borg-
arrekinna leikskóla og grunnskóla í Reykjavík. R-listinn
hefur ekki viljað láta jafnmikið fé fylgja nemanda sem
stundar grunnskólanám í Ísaksskóla eða Landakotsskóla
og í borgarreknum skóla. Standa þessir skólar nú höllum
fæti vegna fjárhagslegrar mismununar. Á bakvið þessa af-
stöðu eru ekki önnur sjónarmið en þau, að hygla beri op-
inberum stofnunum á kostnað einkarekinna.
x x x
Á landsfundi sjálfstæðismanna um síðustu helgi var mót-
uð skýr stefna í skóla- og vísindamálum, sem miðar að því,
að fjárveitingar til málaflokkanna eigi ekki að byggjast á
því, hvort um er að ræða einkarekstur eða opinberan rekst-
ur. Í ályktun um vísindamál segir meðal annars:
„Einstaklingar og rannsóknahópar í háskólum keppi um
fjárveitingar til rannsókna úr sterkum samkeppnissjóðum
til að byggja upp og efla fjölbreyttar háskólarannsóknir á
Íslandi. Auk þess keppi háskóladeildir sín á milli um beina
rannsóknasamninga við ríkið samkvæmt alþjóðlegum
gæðakröfum. Þannig njóti hæfustu háskóladeildir hverju
sinni opinberra fjárveitinga til rannsókna án tillits til
rekstrarforms og uppruna.“
Í þessu orðalagi felst, að ekki skal mismunað milli skóla
eða stofnana eftir rekstrarformi við úthlutun á opinberu fé
til rannsóknamála. Tekið skal mið af alþjóðlegum gæðakröf-
um en ekki því, hvort rannsóknir séu stundaðar við þennan
háskólann eða hinn. Einkareknir háskólar eiga ekki síður en
ríkisreknir að hafa tækifæri til að bjóða nám til meistara- og
doktorsprófs. Þetta frjálslynda viðhorf vill Sjálfstæðisflokk-
urinn að gildi um allt skólastarf.
Á alþjóðavettvangi er samkeppni hvergi harðari en á sviði
menntunar, rannsókna og vísinda. Úttekt á íslenskum
grunnrannsóknum í alþjóðlegum samanburði sýnir, að
staða íslenskra vísindamanna er sterk. Staða þeirra eða ís-
lenskra skóla verður ekki efld til framtíðar með því að skapa
þeim skjól opinberra aðila. Farsæld í íslenskum mennta-
málum ræðst af því að nýta krafta einkaframtaksins eins og
frekast er unnt til að styrkja skóla- og rannsóknastarf.
rsæl menntastefna
bjorn@centrum.is
æru breytingar sem
r framsal á ríkisvaldi. Það
gja að mínu mati sérstakar
r á Íslandi sem gera slíkar
ilegar. Hér er allt smátt í
gi milli manna mikið. Þess-
u stundum til þess fallnar
f þeirri leið, að láta almenn-
taröryggi ráða för fremur
nstakra manna eða hópa.
el dæmin, þar sem rétt-
ndi hafa verið sóttar til út-
ar að nefna nokkrar úr-
a Mannréttindasáttmála
atvikum EFTA-
arft verk að setja því skýr
skrá hver séu skilyrðin fyr-
al á ríkisvaldi til al-
geti átt sér stað, og þá ekki
í veg fyrir að umboðslausir
vort sem þeir starfa sem
æðimenn, geti hrint í fram-
gum sínum um framsalið.
Í grein sinni telur Davíð Þór Björg-
vinsson upp þau efnislegu skilyrði, sem
hann telur koma til greina að setja í stjórn-
arskrá, þegar hugað verður að breytingum
á henni í þessa veru. Þessi skilyrði eru í
stórum dráttum eftirfarandi: 1) Framsal
sé alltaf afturkræft. 2) Framsal megi ekki
gera réttarstöðu borgaranna lakari en
stjórnarskráin tryggir þeim. 3) Framsal sé
ávallt gert í ákveðnum tilgangi. 4) Framsal
sé gagnkvæmt. 5) Sett sé skilyrði um að
ríkið sé sjálft aðili að viðkomandi al-
þjóðastofnun. 6) Stofnanir sem um ræðir
séu lýðræðislegar í starfsháttum. 7) Fram-
sal sé takmarkað. 8) Framsalið eigi sér
stað með settum lögum og í því efni megi
huga að sérreglum um málsmeðferð, t.d.
auknum meirihluta.
Ég tek undir sjónarmið Davíðs Þórs um
þetta og tel að í upptalningunni sé flest
það talið sem mestu máli skiptir í þessu
efni.
Reuters
g nánum tengslum við Evrópusambandið vegna samningsins um evr-
ssvæðið. Greinarhöfundur telur að skynsamlegt sé að huga að breyt-
arskránni til að greiða fyrir samvinnu Íslands við aðrar þjóðir, þannig
ála á þeim vettvangi verði skuldbindandi að innanlandsrétti á Íslandi.
Höfundur er prófessor í lögfræði við HR.
SAMA daginn og við Ingibjörg Sólrún
héldum fyrsta fundinn í fundaferð okkar
um landið, fimmtudaginn 27. febrúar, birti
ríkisstjórnin upplýsingar um byggðaþróun
á Íslandi síðustu tíu árin. Þar var upplýst,
að á sl. áratug hefði Íslendingum fjölgað
næstmest innan evrópska efnahagssvæð-
isins, eða um 10%. Á sama tíma fækkaði
Vestfirðingum hinsvegar um heil 18%, íbú-
um Norðurlands vestra um 11%, og Aust-
firðingum um 10%. Í þessum hamfaratöl-
um birtast skuldaskil byggðastefnu
núverandi stjórnvalda við landsbyggðina.
Orsakir fólksfækkunar
Fólksfækkun á landsbyggðinni á sér
flóknar orsakir sem oft er erfitt að greina.
Kvótakerfi, þar sem hægt er með einni
undirskrift að flytja lífsbjörgina úr byggð-
arlaginu, er augljóslega ein af meginorsök-
um þess að sum byggðarlög hafa veikst.
Sandgerði og Ísafjörður segja allt sem
segja þarf.
Í könnun Háskólans á Akureyri kom
fram að hátt vöruverð á mikinn þátt í að
fólk flytur af landsbyggðinni. Kristján L.
Möller, einn ötulasti þingmaður lands-
byggðarinnar, gerði eigin verðkönnun.
Hún sýndi að munurinn á verði einstakrar
vörutegundar milli landsbyggðar og þétt-
býlis gat orðið allt að 108%. Vitaskuld á
þetta sinn þátt í fólksfækkun á lands-
byggðinni.
Nýlega lækkaði svo ríkisstjórnin tekju-
og eignaskatta fyrirtækja en hækkaði
tryggingargjald. Hagnaður fyrirtækja á
landsbyggðinni er hins vegar lítill, þannig
að lægri tekjuskattur kemur þeim al-
mennt ekki til góða. En tryggingargjald
leggst á mannafla, sem er undirstaða fyr-
irtækjanna á landsbyggðinni. Skattkerf-
isbreytingarnar styrktu þess vegna fyr-
irtæki á höfuðborgarsvæðinu en ekki á
landsbyggðinni.
Margir bundu vonir við flutning fjar-
vinnslustarfa á vegum ríkisins til lands-
byggðar. Kristján L. Möller spurðist á
liðnu þingi fyrir um hversu ráðherrum
hefði gengið í þessu. Valgerður byggð-
aráðherra hafði flutt eitt starf, hinir ekk-
ert!
Þrepaskiptur þungaskattur
Verðkönnun Kristjáns L. Möller leiddi í
ljós þá óvæntu niðurstöðu, að hátt vöru-
verð á landsbyggðinni mátti að töluverðu
leyti rekja til aukinnar skattlagningar rík-
isins á flutningum. Skv. upplýsingum
þeirra sem reka flutningafyrirtæki eru 40-
50% af kostnaði þeirra skattgreiðslur til
Geirs H Haarde fjármálaráðherra. Þar er
þungaskatturinn langósanngjarnastur.
Það er tillaga okkar í Samfylkingunni, að
sérstaklega verði skoðað, hvort ekki sé
rétt að fara að dæmi Norðmanna og
þrepaskipta þungaskattinum. Hugsanlega
mætti fara aðrar leiðir til að lækka flutn-
ingskostnað. Lækkun á honum myndi
styrkja rekstrarskilyrði fyrirtækja á
landsbyggðinni og lækka vöruverð.
Tvöföldun námsstyrkja
Þurfi unglingar að sækja framhalds-
skóla út fyrir byggðarlag sitt, getur kostn-
aður við það numið allt að 400 þúsund
krónum á ári. Margir skilgreina þetta sem
sérstakan landsbyggðarskatt. Hann ýtir
mjög undir að foreldrar flytji suður þegar
börnin komast á framhaldsskólaaldur.
Gegn þessu er hægt að sporna með tvennu
móti.
Samfylkingin hefur kynnt til leiks hug-
takið „Nýi framhaldsskólinn“. Hann bygg-
ir á því að fjarnámi um Netið er fléttað
saman við kennslu ákveðins grunnkjarna í
héraði. Unglingarnir geta þá stundað
fyrstu ár framhaldsnámsins heima, og
hugsanlega má taka allan skólann með
þeim hætti. Þetta er partur af mennta-
stefnu Samfylkingarinnar, þar sem mikil
áhersla er lögð á landsbyggðina.
Hin leiðin felst í því að jafna náms-
kostnað því að stórhækka námsstyrkinn til
þeirra sem þurfa að sækja nám í fram-
haldsskóla út fyrir heimabyggð sína. Á
fundi okkar Ingibjargar Sólrúnar á Ísa-
firði kynnti ég þá hugmynd Samfylking-
arinnar, að stefnt yrði að því að tvöfalda
námsstyrkina á næsta kjörtímabili.
Stofnkostnaðarstyrkir
Í Noregi og innan ESB, meta stjórnvöld
viðskiptahugmyndir frumkvöðla. Reynist
þær góðar, eiga þeir kost á drjúgum fjár-
hagslegum stuðningi yfirvalda. Dæmi eru
um, að fyrirtæki, sem ætluðu að hasla sér
völl á Íslandi, hafi beinlínis verið „keypt“
erlendis vegna slíkra styrkja.
Íslendingar verða að standast slíka sam-
keppni. Við verðum að geta boðið okkar
frumkvöðlum, og okkar atvinnulífi upp á
sama umhverfi að þessu leyti. Ella verður
landið ekki samkeppnisfært. Samfylkingin
hefur því á stefnu sinni að taka upp stofn-
kostnaðarstyrki af þessu tagi. Þeir munu
ekki síst nýtast landsbyggðinni vel.
Rétturinn til að róa
Sjávarútvegsstefna Samfylkingarinnar
miðar að því að endurúthluta kvóta í krafti
fyrningarleiðarinnar. Í því kerfi munu þau
byggðarlög í reynd hafa forskot sem, eru
næst miðunum. Það skiptir líka máli, að
fyrningarleið Samfylkingarinnar felur í sér
byggðatengingu varðandi úthlutun afla-
heimilda, þannig að sérstaklega er hægt að
taka á byggðarlögum sem stríða við at-
vinnuvanda. Grundvallarreglan í kerfi
Samfylkingarinnar er að allir njóti jafn-
ræðis við að verða sér úti um aflaheimildir.
Við höfum kallað þetta réttinn til að róa.
Samfylkingin er mjög hlynnt því að smá-
bátaútgerð verði efld, og vill stefna að því
að trillurnar fái einar að sitja að grunnslóð-
inni í framtíðinni. Það ýtir ekki aðeins und-
ir smábátaútgerð, heldur verndar hrygn-
ingarslóðina, og dregur úr hættu á ofveiði.
Kyrrstæð veiðarfæri geta tæpast ofveitt
stofna. Í ljósi þess að æ fleiri rannsóknir
benda til staðbundinna þorskstofna hér við
land er tímabært að gera tilraunir með
frjálsar krókaveiðar dagróðrabáta með
takmörkunum á sókn, svæðum og veið-
arfærum. Framhaldið yrði svo ákveðið í
ljósi reynslunnar.
Jöfnun lífskjara verður að vera meðal
forgangsverkefna ef árangur á að nást í
byggðamálum. Það er stefna jafn-
aðarmanna. Ríkisstjórn, sem mynduð
verður með þátttöku Samfylkingarinnar,
mun efla landsbyggðina með samgöngu-
bótum, bættu atvinnulífi og aukinni mennt-
un.
Skuldaskil stjórnarinnar
við landsbyggðina
Eftir Össur Skarphéðinsson „Jöfnun lífskjara verður að vera
meðal forgangsverkefna ef ár-
angur á að nást í byggða-
málum. Það er stefna jafn-
aðarmanna.“
Höfundur er formaður Samfylkingarinnar.