Morgunblaðið - 05.04.2003, Blaðsíða 42

MINNINGAR
42 LAUGARDAGUR 5. APRÍL 2003 MORGUNBLAÐIÐ
✝ Anna MargrétGuðleifsdóttir
fæddist á Geirmund-
arhóli í Hrolleifsdal í
Sléttuhlíð í Skaga-
firði 14. október
1916. Foreldrar
hennar voru Guðrún
Halldórsdóttir, frá
Bjarnagili í Fljótum,
og Guðleifur Jóns-
son, frá Fjalli í
Sléttuhlíð. Margrét
var einbirni en syst-
urdóttir Guðrúnar
móður hennar,
Lovísa Schödt, ólst
upp með henni frá unga aldri.
Margrét gekk í barnaskóla að
Skálá í Sléttuhlíð og fór einnig
einn vetur í Húsmæðraskólann
Ósk á Ísafirði.
Árið 1953 giftist Margrét Níelsi
Friðbjarnarsyni, f. á Siglufirði
7.9. 1918. Foreldrar hans voru
Sigríður Stefánsdóttir, f. á Kvaka-
völlum í Fljótum í Skagafirði 21.6.
1895, d. 2.6. 1987, og Friðbjörn
Níelsson, f. að Hallandi á Sval-
barðsströnd í Eyjafirði 17.1. 1887,
d. 13.10. 1952. Börn Margrétar og
Níelsar eru: 1) Guðrún Þóranna, f.
á Siglufirði 18.12. 1953, maki Sig-
urður Kjartan Harðarson, f. á
Dalvík 16.5. 1952, börn þeirra a)
Anna Margrét, f. 17.12. 1974,
maki Guðni Benjamínsson, f. 25.8.
1969, barn þeirra er Sif, f. 7.4.
1998, en fyrir átti Anna dótturina
Sylvíu Björk Steingrímsdóttur, f.
30.6. 1991. b) Guðjón Orri, f. 12.5.
1984. c) Sunna Berglind, f. 29.1.
1992. d) Freyja Sólrún, f. 18.6.
1994. 2) Friðbjörn, f.
á Siglufirði 23.12.
1954, maki Soffía
Steinunn Jónsdóttir,
f. á Þingeyri 2.5.
1962, dóttir hennar
er Erla Ebba Gunn-
arsdóttir, f. 22.6.
1980, dóttir hennar
er Soffía Sóley Árna-
dóttir, f. 31.1. 1999.
Fyrri kona Frið-
björns var Helga
Arngrímsdóttir, frá
Laugabrekku í
Reykjadal, f. 14.7.
1952, börn þeirra: a)
Rannveig Björk, f. 11.10. 1976,
maki Arnar Már Einarsson, f. 6.8.
1975, og barn þeirra Kristján
Daði, f. 13.11. 2002. b) Níels, f.
18.1. 1984. Fyrir átti Margrét
dótturina Ólöfu Margréti Ólafs-
dóttur, f. á Þrastarstöðum í Holts-
hreppi í Sléttuhlíð 5.6. 1944, faðir
Ólafar var Ólafur Magnús Jóns-
son frá Hlíð í Vestmannaeyjum, f.
15.3. 1914, d. 10.2. 1944. Foreldr-
ar hans voru Þórunn Snorradótt-
ir, f. í Svaðbæli undir Eyjafjöllum
18.10. 1878, og Jón Jónsson, f. á
Borgarhól í A-Landeyjum 21.10.
1878. Maki Ólafar er Jón Torfi
Snæbjörnsson, f. í Hólshúsum í
Eyjafirði, 27.5. 1941. Börn þeirra:
a) Ólafur Örn, f. 25.5. 1964, sonur
Gunnar Steinþór, f. 20.3. 1998. b)
Pálína, f. 16.5. 1968, dóttir Ugla
Huld Hauksdóttir, f. 31.7. 1989. c)
Júlía Þórunn, f. 22.11. 1982.
Útför Margrétar verður gerð
frá Siglufjarðarkirkju í dag og
hefst athöfnin klukkan 14.
Nú er hún amma gamla dáin. Sá
dagur kom að lokum að maðurinn
með ljáinn sótti einnig hana. Það er
víst lífsins gangur.
Örlögin höguðu lífi mínu forðum
daga á þann veg að móður minni og
ömmu kom saman um að ég skyldi
alast upp hjá henni ömmu og fóstra
mínum, sem ég kallaði afa. Pollý
systir var áfram hjá mömmu suður í
Reykjavík. Fyrir norðan, á Sigló,
var ég rúman áratug í hreiðrinu hjá
afa og ömmu, og þar gekk ég í
barnaskólann á eyrinni, og svo í
gagnfræðaskólann uppi í brekku.
Amma var mér því sem önnur
móðir í æsku minni og unglingsár-
um.
Mér þótti mjög vænt um ömmu
Margréti, og þegar ég var orðinn
nógu gamall til að skilja að dauðinn
væri endir alls, gat ég ekki til þess
hugsað að sá dagur kæmi að hann
tæki hana burtu úr lífi mínu. Ömmu
þótti líka afskaplega vænt um mig
og hún kallaði mig stundum „örninn
unga“. Ég bar nafn fyrri barnsföður
hennar, Ólafs Jónssonar sjómanns,
sem drukknaði við Vestmannaeyjar
sama ár og mamma fæddist. Hin of-
urmikla ást og umhyggja ömmu fyr-
ir mér átti sér djúpar rætur í missi
hennar. Oft bað hún mig í gamla
daga að lofa sér að leika mér ekki
niðri á bryggjunum.
Líf ömmu snerist um fólkið henn-
ar og heimilið. Framan af voru í
Grundargötunni, auk mín og afa,
börnin þeirra tvö, hálfsystkin
mömmu. Amma var ætíð hvarvetna
nálæg við verk sín, í miðjunni alls
staðar, og hjarta hússins sló þar sem
hún var stödd hverju sinni. Þetta
veitti mér öryggiskennd. Hún var
afskaplega húsmóðurleg kona og
vann allt af mikilli natni og með-
fæddri umhyggju. Hún var ákaflega
þrifin, bæði með sjálfa sig og heim-
ilið, sérstaklega matargerð, og vildi
að aðrir væru þannig líka. Hún bak-
aði oft og þá lagði góðan ilm um hús-
ið. Af brauðinu hennar man ég best
eftir sjóðheitum kleinunum og soð-
brauðinu, sem hún veiddi upp úr ólg-
andi feitinni. Þetta lagði brauðbítur
sér til munns með bestu lyst. Einnig
minnist ég rjómatertunnar góðu og
fagurskreyttu með blönduðum
ávöxtum og stöppuðum bönunum.
Þetta var besta terta í heimi. Amma
átti mjög þykkan bolla og eftir því
þungan, sem hún kallaði „Gám“, og
úr honum drakk hún jafnan kaffið,
uns sá forgengilegi hlutur safnaðist í
glatkistuna. Þetta fannst mér skrýt-
inn bolli. Ein elsta minningin um
ömmu er hvar hún stendur í eldhús-
dyrunum árla dags, nýkomin af
planinu, og hressir sig rétt sem
snöggvast á súrmjólkurdiski, sem
afi réttir henni. Svo er hún rokin aft-
ur í síldina. En afi vann í bankanum
og þurfti ekki að byrja vinnu fyrr en
klukkan níu.
Lífið hjá ömmu og afa var í mjög
föstum skorðum og gekk sinn vana,
hæga taktfasta gang eins og gamla
veggklukkan í stofunni. Hér leið
tíminn hægt. Í þessu umhverfi fann
maður fyrir öryggi og friði. Amma
var afskaplega guðhrædd á gamla
móðinn, og það fannst sérstaklega
hinn helga dag kenndan við sunnu.
Undir allsráðandi útvarpsmessunni
var harðbannað að spila eða leika
sér; það voru engin undanbrögð og
var amma ströng með það. Það var
erfið stund sá klukkutími sem stúfur
mátti sitja og bíða undri höfgri and-
akt kristindómsins og eilífri speki
guðdómsins. En um síðir lærðist
mér að bíða, og sunnudagssteikin
hennar ömmu sveik aldrei, og ilm
hennar lagði um allt húsið eins og
guðsorðið.
Oft komu kunningjar ömmu og afa
í heimsókn og þá var gjarnan gripið í
spil og allra helst spiluð vist. Fékk
ég áhuga á slíkri spilamennsku og
lærði líka að spila manna og sprautu
við þau afa og ömmu. Þetta fannst
okkur hin ágætasta skemmtun.
Amma og afi voru einnig mjög ljóð-
elsk og höfðu yndi mikið af vel ortum
vísum og rímum, en einnig frásögn-
um ýmsum, fróðleik og gamanmáli.
Skrifuðu þau margar lausavísur hjá
sér. Voru þær ekki allar jafn kristi-
legar, og man ég oft eftir að sjá þau
bæði hlæja dátt að fyndninni og
streymdu jafnvel tárin niður, líkt og
laukur væri borinn í vit þeim.
Í Grundargötunni, hjá afa og
ömmu, var eilítill vísir að sjálfs-
þurftabúskap, því þar var hænsna-
hús. Fyrstu hljóð dagsins voru hana-
gal og daglega sóttu þau þangað ný
egg og fóðruðu fiðurféð. Einnig kom
fólk til að kaupa þessa vöru, og svo
var ég sjálfur sendur til fastra við-
skiptavina úti í bæ. Landnámshæn-
an góða var stundum aðalrétturinn á
sunnudögum. Í garðinum var reitur
fyrir kartöflur og í honum einnig
talsvert af rabarbara sem endaði
sumarið ofan í sultukrukkum ömmu.
Þar var og rifsberjarunni, sem mað-
ur tíndi af upp í sig. Amma var bú-
kona í eðli sínu og alltaf sístarfandi
að einhverju í búi sínu. Undir
stórum skáp í búri sínu geymdi hún
gamla sleggju fornlega. Tók amma
sleggjuna fram einstaka sinnum og
brá henni þá gjarna á bein úr grip og
braut til mergjar. Hún var mikil
sveitakona í sér.
Einhverju sinni að sumarlagi
handleggsbraut amma sig er hún
datt í tröppunum í hænsnahúsinu.
Var ég þá sendur í sveitina að Grund
í Eyjafirði til hennar Pálínu föður-
ömmu minnar. Er mér þessi för
minnisstæðust fyrir tvennt. Hið
fyrra að amma sendi mér stóra
pakka fullan af sælgæti, sem gerði
heilmikla lukku í sveitinni. Hið síð-
ara að Pálína amma handleggs-
brotnaði einnig síðar um sumarið, og
var ég þá aftur sendur út á Siglu-
fjörð. Var ég feginn að komast aftur
heim í dúnhreiðrið hjá ömmu og afa
á Sigló.
Þegar sláturtíðin hélt innreið sína
í eldhúsið fékk amma heimsóknir af
vinkonum sem mættar voru þar á
vertíð. Þá var nú brett upp á erm-
arnar. Það átti einkar vel við ömmu
að hafa umleikis, þá var hún í essinu
sínu.
Eldhúsið breyttist í hálfgildings
síldarplan, sem iðaði af lífi og fjöri.
Þær höfðu margt að segja hver
annarri. Stúfur fylgdist álengdar
með þessum blóðugu aðförum. Rætt
var um slysfarir og sjúkdóma í
mannheimum. Sagt var að þessi eða
hinn hefði „tekið mikið út“. Ég skildi
ekki strax að átt væri við kvalir, en
taldi að viðkomandi hefði tekið mikið
út úr banka af peningum.
Þegar sagt var að hann eða hún
hefði „fengið“ að fara, merkti það að
viðkomandi hefði dáið. Aldrei taldi
amma sig geta þakkað nógu mikið
fyrir aðstoðina. Þær sögðu að hún
ætti það inni. „Það er ólíklegt,“ sagði
amma þá.
Í þessum dúr gat samtalið gengið
drykklanga stund. Allar vildu þær
meina að aðrir ættu inni hjá þeim.
Það var varla viðlit að peningar
væru í umferð, heldur voru þetta
öllu fremur vinnu- og vöruskipti.
Á sumrin var oft farið í sveitina,
inn í Sléttuhlíð, því þar lágu rætur
ömmu. Hitti hún þá gamla sveitunga
sína og ættfólk. Oft var komið í Lón-
kot til Tryggja og Ólafar og eru mér
ferðir þangað minnisstæðastar sök-
um þess hve sérstætt mér þótti um-
hverfi staðarins. Varla kom amma
neins staðar í heimsókn án þess að
hafa eitthvað meðferðis til að gleðja
aðra. Einnig hjálpaði hún Tryggva
oft við ýmis störf innandyra, því
kona hans var orðin pasturslítil og
raunar sjúklingur. Í einni slíkri ferð
gaf Tryggvi ömmu agnarsmátt
lamb, sem hún hafði með sér út á
Siglufjörð. Þetta var mórauð gimb-
ur, sem vart var hugað líf og höfð í
skókassa við olíukyndinguna í eld-
húsinu. Hugsaði amma um hana eins
og ungbarn. Þarna lá þessi litla
skepna og hjarði lengi, uns henni að
lokum tókst að sanna að lífið er
sterkara en dauðinn. Var hún kölluð
„Gibba“, og þegar hún stækkaði lék-
um við krakkarnir í nágrenninu oft
við hana úti í garðinum og höfðum
afar mikið gaman af henni. Svo fór
hún um síðir aftur á sínar fornu slóð-
ir.
Amma kom sér upp svolitlum
sumarbústað að Móskógum í Fljót-
um, en þar hafði hún átt heima í
mörg ár í gamla daga. Þetta var
hæfilegur bíltúr frá Siglufirði og
þarna hafði hún bækistöð sína í
sveitinni. Þaðan var stutt í berjamó
og einnig á þá bæi, sem hana langaði
að heimsækja.
Á haustin var farið í sveitina í
berjaferðir. Lá leiðin ýmist í Fljótin,
Sléttuhlíð eða á Höfðaströndina. Var
gott til berja í öllum þessum sveit-
um.
Amma var mikil berjakona og
tíndi mikið, aðallega aðalbláber.
Hún hafði lag á að halda manni að
verki, fann hentugar lautir, og hafði
mikil og góð sætindi með í för. Þetta
gerði gæfumuninn. Alltaf var gott að
fá blessað berjaskyrið þegar heim
var komið.
Einhvern tímann kom hún við í
gömlu kaupfélagsversluninni í
Haganesvík og keypti þar „sveita-
smjör“. Fékk hún að smakka á því
líkt og þegar boðinn er biti af hákarli
áður en kaup eru gerð. Þetta fannst
ömmu sælgæti. Mér fannst þetta
furðulegt, en svona hluti man maður
víst hvað best. Sjálf var amma ekki
óvön slíkri matargerð er hún bjó í
sveitinni.
Í þann tíð lá leiðin yfir gömlu
Skriður. Hafði amma ætíð sérstakan
ímugust á þeim sökum lofthræðslu
sinnar, einkum þegar ekið var inn
sveitir, yst á brúnum. Bað hún öku-
þór oftlega í öllum Guðsbænum að
aka varlega hina grýttu urð. Þá
brosti afi stundum, því amma var
stjórnsöm. En ömmu var ekki
skemmt. Átti afi eigi bíl þá svo Þór
var ætíð boðinn og búinn að sjá um
flutninga okkar um sveitir lands á
sínum gamla og virðulega Chevr-
olet. Þetta var falleg bifreið með fal-
legri línu, hvít og svört. Hann kallaði
farskjótann „Skjóna“, og ætíð skil-
aði hann okkur réttan veg. Ömmu
þótti öruggara að sitja í aftursætinu,
sem var þykkur sófi eins og í betri
stofu.
Fór Þórsi ætíð gætilega og var-
lega með farm sinn, enda góður bíl-
stjóri og ljúfmenni hið mesta, og ók
heilum vagni heim. Var amma fegn-
ust að loknu ferðalagi og þakkaði
forsjóninni leiðsögnina.
Stundum kom Tryggvi eða ein-
hver úr sveitinni við í Grundargöt-
unni í kaupstaðarferð og fékk sér
kaffi hjá ömmu. Var þá oft skipst á
gjöfum. Voru kleinurnar ein helsta
vara ömmu og hálfgildings vöru-
merki hennar.
Ömmu fannst mjög gaman að
versla. Á ferðum sínum um landið
fór ekkert kaupfélag framhjá henni.
Þar var bifreiðin stöðvuð og skoðað
hvað í boði var. Gaf amma sér góðan
tíma til að skoða vöruna og kanna
verð og gæði. Afi var talsvert minna
fyrir þetta allt.
Þegar vetraði var gaman á Sigló.
Þá var bærinn í essinu sínu og svo
hinn norðlenski hríðarvetur með ka-
faldsbyl. Oft fór rafmagnið, þá
fannst mér gaman. Þá var kertaljós
og spil. Sagðar voru sögur og kveðið
og gerðar skuggamyndir með fingr-
unum. Og ekki hamlaði rafmagns-
leysið ylnum frá olíudraugnum, sem
glóði í myrkrinu. Það var gaman á
Siglufirði í gamla daga, einkum að
leika sér í snjónum og byggja snjó-
hús og kastala og grafa göng. Amma
hafði gaman af þessari iðju minni því
hún var fyrir framkvæmdir. Fylgd-
ist hún álengdar með mér og gangi
verksins eftir föngum. Enn á ég
mynd sem hún tók af mér og kastala,
sem ég byggði í garðinum. Alltaf
áminnti hún mig um að klæða mig
vel og vera með húfu.
„Láttu þér ekki verða kalt, ljúf-
urinn minn,“ sagði hún og kyssti mig
áður en ég fór út. Það var líka gott
að koma aftur inn í hlýjan bæinn og
skipta um blaut fötin. Svo fékk mað-
ur eitthvað heitt í gogginn. Ég var
kominn upp á lagið með að gala fram
í eldhús úr stofunni: „Egg oná á
brauð og túmat oná egg.“ Oft var
amma búin að taka niður þessa pönt-
un hjá elsku drengnum sínum og
færa mér hvar ég sat framan við
sjónvarpstækið.
Veturinn var tíminn fyrir spil og
bingó. Hafði amma mikið yndi af
hvorutveggja og fóru þau afi reglu-
lega, hún þó mun oftar, til slíkra
skemmtana. Þá biðum við afi heima
og vonuðum að hún fengi vinning.
Höfðu þau gaman af er ég spurði
ömmu eitt sinn hvort hún væri fjár-
hættuspilari. Oft unnu hún og afi
stóra vinninga, og er mér sérstak-
lega minnisstætt risa páskaegg,
fyrsti vinningur. Bingó. Uxu þau
heiðurshjón ólítið í augum mínum
við slíka aðdrætti.
Mörg jólin flaug ég suður til
mömmu og Pollýjar systur og var
hjá þeim þann tíma. En ég man einn-
ig eftir jólahaldi á Sigló í æskunni.
Þau jól voru hátíðlegri og jólalegri,
bæði vegna sjálfrar æskunnar og
eins fannfergisins og ártalsins í hlíð-
inni neðan við Hvanneyrarskálina.
Þá var tíminn lengi að líða. Aldrei
fannst mér ætla að koma að pökk-
unum, því að eftir matinn beið upp-
vaskið og amma vildi hafa allt hreint
og strokið, áður en næsta mál væri
tekið á dagskrá. Gaf hún sér óþarf-
lega mikinn tíma til þess að mér
fannst.
En á Þollák leyfði hún mér alltaf
að taka upp einn pakka.
Ömmu var illa við að fljúga, en þó
flaug hún einhver skipti með mér. Í
flugtakinu hélt hún svo fast í lúkuna
á mér að ég kenndi til. Ömmu leið
best ef Þórólfur sat við stjórnvölinn,
og er óhætt að segja að þá hafi hún
talið sig í góðum höndum og verið
raunverulega nokk sama. Sjálfur var
ég stundum flughræddur í þessum
ferðum og stríddi mér á þessu gam-
all kennari minn, sem var samferða-
maður einu sinni. Oft var ókyrrð í
loftinu yfir Siglufirði.
Svo líða árin.
Ég kveð Siglufjörðinn alfarinn;
örninn er floginn úr hreiðrinu.
Amma varð mikill örlagavaldur í
lífi mínu. Hún kom því til leiðar að
foreldrar mínir keyptu Lónkot, sem
varð fyrirheitna landið í mínum aug-
um.
Það var drift í ömmu og hún vildi
framkvæma. Ég á henni mjög mikið
og margt að þakka. Oft var hún búin
að gleðja mig og aðra. Oft gaf hún
mér gjafir.
Oft komu þau afi og Þór í Lónkot,
ætíð færandi hendi, og oft var amma
búin að senda okkur feðgum glaðn-
ing þegar við vorum að byggja upp
kotið. Hún lifði ekki sjálfri sér held-
ur fyrir aðra.
Amma varð pasturslítil með árun-
um eins og gengur. Hún hafði oft
brotið sig og kenndi sér víða meins.
Hún varð fyrir því óláni að slasast í
bílveltu með afa og átti lengi við þau
meiðsl að stríða. Átti hún alllanga
sjúkrahúsvist af völdum þessa. Þó
náði hún um síðir að rísa upp úr
þessu og þótti manni það ganga
kraftaverki næst. Amma varð aftur
ferðafær í fáein ár.
Það var seigt í henni eins og sagt
er. Þar kom þó sá tími að ferðunum
fækkaði, og hún gat á endanum ekki
farið af bæ. Amma varð alfarið háð
aðstoð afa og annarra. Hana átti hún
líka inni. Fyrst í stað var amma á
eigin heimili í Grundargötunni. Afi
hlúði að henni eins vel og hann gat,
og gæti verið öðrum fyrirmynd í því
efni. Þau voru afskaplega samrýnd
hjón þó að ólíkar manneskjur væru.
Þeirra samband var fagurt.
Þegar árunum fjölgaði bættist við
minnisleysi hjá ömmu. Þó gat verið
verulegur dagamunur á því. Heilsu
hennar hrakaði líka og gat afi ekki
lengur hugsað um hana heima í
Grundargötunni. Aldrei kunni
amma við sig á spítalanum, og allan
tímann sem hún hafði meðvitund
vildi hún fara heim.
Árin á sjúkrahúsinu heimsótti afi
hana tvisvar á dag hið minnsta.
Þrátt fyrir minnisleysið þekkti hún
mig alltaf, en hún var ekki alltaf
stödd í nútímanum. „Komstu á hesti,
væni minn?“ spurði hún mig oftar en
einu sinni, er ég kom í heimsókn á
MARGRÉT
GUÐLEIFSDÓTTIR
Sérfræðingar
í blómaskreytingum
við öll tækifæri
Skólavörðustíg 12,
á horni Bergstaðastrætis,
sími 551 9090.
www.solsteinar.is sími 564 4566
Legsteinar
í Lundi
við Nýbýlaveg, Kópavogi