Morgunblaðið - 08.04.2003, Blaðsíða 14

VIÐSKIPTI/ATHAFNALÍF
14 ÞRIÐJUDAGUR 8. APRÍL 2003 MORGUNBLAÐIÐ
TOGARARALL Hafrannsóknastofnunarinnar
gefur betri mynd af ástandi þorskstofnsins en
aflabrögð fiskveiðiflotans á hverjum tíma, að
mati Ólafs Karvels Pálssonar, fiskifræðings á
Hafrannsóknastofnuninni. Hann segir eðlilegt
að afli í rallinu sé minni en annarra skipa á
sömu veiðislóð.
Togararallið hefur verið gagnrýnt fyrir að
endurspegla ekki þá auknu þorskgengd sem
sjómenn segjast merkja á miðunum síðustu ár.
Ólafur segir að framkvæmd togararallsins hafi
verið ákveðin árið 1984, meðal annars að höfðu
víðtæku samráði við fjölda reyndra skipstjóra.
„Hugsunin við undirbúning rallsins var annars
vegar að nýta reynslu og þekkingu skipstjórn-
armanna á fiskigöngum og fiskveiðum og hins
vegar að hafa sýnatöku svo umfangsmikla að
við fyndum fiskinn hvar sem hann væri. Jafn-
framt var okkur kappsmál að fá úr því skorið, í
eitt skipti fyrir öll, hvort unnt væri að nota
þessa aðferð til að mæla stærð fiskstofna. Þess
vegna var ekkert til sparað í umfangi verkefn-
isins.“
Hann segir að ein meginforsenda rallsins sé
að nota alltaf sama veiðarfærið eða trollið í rall-
inu en elta ekki tæknibreytingar við veiðarnar,
enda mundi það valda skekkju í niðurstöðum.
„Þróun í gerð veiðarfæra hefur verið ör og því
fáum við skiljanlega minni afla í okkar gamla
troll en önnur skip á sömu veiðislóð. En í tog-
ararallinu er ekki sérstaklega leitast við að
veiða fisk þar sem hann er þéttastur, líkt og
fiskiskipin gera, heldur að fá „rétta“ mynd af
stöðu stofnsins. Spurningin er því hvort mæli-
kvarðinn sé réttur. Í rallinu notum við alltaf
sama mælikvarðann, það er staðlaða stofnmæl-
ingu. Sjómenn eru hins vegar sífellt að breyta
sínum mælikvarða, það er veiðarfærinu, með
ýmsum hætti, til þess að auka veiðihæfni þess.
Auk þess stunda þeir einkum veiðar þar sem
von er á mestum afla. Því má halda því fram að
þeir fái „skekkta“ mynd af ástandi fiskstofn-
anna ef þeir einblína á aflatölur. Á hinn bóginn
geta þeir leiðrétt þessa skekkju, að einhverju
leyti, í ljósi annarra upplýsinga og eigin
reynslu. Slík leiðrétting er þó tæpast mjög ná-
kvæm.“
Rallið gefur „réttari“
mynd af ástandi þorskstofnsins
Ólafur segir að þó afli í togararallinu sé minni
en afli annarra veiðiskipa, fáist því síður en svo
röng gögn í rallinu. „En vissulega fáum við aðra
mynd af ástandinu en fiskimenn. Við teljum að
sú mynd sé „réttari.“ Þetta misræmi, og þar
með misvísandi skoðanir á ástandi þorskstofns-
ins, má að einhverju leyti túlka sem mælikvarða
á tækniþróun veiðanna, en einnig er það til
marks um vaxandi umframsóknargetu flotans.
Þorskstofninn hefur stækkað talsvert síðan ár-
ið 2000 en veiðiheimildir ekki aukist. Þess
vegna er sífellt „auðveldara“ að veiða kvótann.“
Ólafur vísar því einnig á bug að fiskifræð-
ingar Hafrannsóknastofnunarinnar séu of lengi
að reikna úr gögnum sem þeir afli í stofnmæl-
ingum sínum eða veiðiskýrslum. Hann bendir á
að nú þegar liggi fyrir fyrstu niðurstöður úr
togararallinu sem lauk hinn 20. mars og tekið
verði mið af endanlegum niðurstöðum rallsins í
ráðgjöf stofnunarinnar í júní. Hann bendir
einnig á að þegar sé búið aldursgreina um 10
þúsund kvarnasýni úr þorski, ýsu og ufsa sem
safnað var í rallinu.
Ólafur segir það ekki standast að halda því
fram að friðunaraðgerðir hafi ekki skilað nein-
um árangri á allra síðustu árum. Þannig sé nú
betra útlit með þorskstofninn en fyrir nokkrum
árum. „Árið 2000 var veiðistofn þorsks um 550
þúsund tonn en samkvæmt síðasta stofnmati er
hann um 750 þúsund tonn um þessar mundir.
Samkvæmt stofnmatinu stækkar stofninn í um
900 þúsund tonn á næsta ári. Nýafstaðið tog-
ararall gefur vísbendingar um að stofninn sé í
vexti og því vaxandi líkur á því að þetta gangi
eftir. Þetta er jákvæð þróun, þrátt fyrir of
mikla sókn,“ segir Ólafur.
Togararallið
gefur betri gögn
Morgunblaðið/Kristján Kristjánsson
SJÁVARÚTVEGURINN þarf að
vera leiðandi í umhverfisumræð-
unni í stað þess að vera í sífelldri
vörn og bíða og búast við hinu
versta, að mati Kristjáns
Jóakimssonar, framkvæmda-
stjóra vinnslu- og markaðsmála
hjá Hraðfrystihúsinu Gunnvöru
hf. Þetta kom fram í máli hans á
Fiskiþingi sem haldið var í 62.
sinn á dögunum.
Kristján sagði umhverfismál
verða sífellt viðameiri í umræðu
manna á meðal út um heim. Um-
gengni um auðlindir hafsins væri
þar engin undantekning og nýting
fiskistofna við Ísland skipti áfram
miklu máli um afkomu þjóðarbús-
ins. „Þrátt fyrir okkar ábyrgu af-
stöðu í stjórn fiskveiða hefur ís-
lenskur sjávarútvegur orðið að
líða fyrir lítt eða órökstuddan
áróður umhverfissinna og ann-
arra sem látið hafa undan þrýst-
ingi þeirra,“ sagði Kristján og vís-
aði m.a. til banns við hvalveiðum í
því sambandi.
Hann sagði það færast í vöxt að
farið væri að líta á fiskveiðar víða
um heim á mjög gagnrýninn hátt.
Sjómenn væru sakaðir um mikið
brottkast meðafla og að óarðbær-
um veiðum væri haldið uppi með
ríkisstyrkjum og að allir fisk-
stofnar væru ofveiddir. Náttúru-
verndarsamtök þrýstu á um að
koma einstökum fisktegundum á
lista yfir dýr í útrýmingarhættu
og hvetji neytendur til þess að
kaupa ekki fisk. Hann sagði að
umhverfisverndarsamtök ynnu
mikið í gegnum ýmsar alþjóðlegar
stofnanir, -samtök og -samninga
til að hafa áhrif á gang fiskveiða,
jafnvel þó að viðkomandi samtök
hafi ekkert með fiskveiðar eða
veiðar sjávardýra að gera. „Þá
hefur sú herfræði umhverfis-
verndarsinna að hafa áhrif á
stjórn veiða með því að vinna í
gegnum markaðinn eða neytend-
ur tekist með ágætum. Umhverf-
issinnar hafa komist að því að
neytendur hafa í flestum tilvikum
mjög yfirborðskennda þekkingu á
sjávarútvegi og fiskeldi og enn
síður hugtökum eins og „sjálfbær-
ar“ fiskveiðar. Þessi takmarkaða
þekking neytenda á sjávarútvegi
er þess valdandi að mjög auðvelt
getur verið að hafa áhrif á skoð-
anir fólks.“
Kristján sagði ekki einungis
nauðsynlegt að hafa áhrif á þróun
þeirrar umræðu sem er í gangi og
reyna að koma réttum sjónarmið-
um um eðlilega nýtingarstefnu
auðlinda hafsins á framfæri, held-
ur þurfi þjóðir sem byggja mikið á
sjávarafurðaframleiðslu eins og
Ísland gerir, að vera leiðandi í
umræðunni um hvernig umhverf-
iseftirlit auðlinda hafsins í fram-
tíðinni muni líta út. „Ef við ætlum
einungis að vera í vörn og bíða eft-
ir því að hið versta gerist þá gæti
það orðið erfiður og tímafrekur
leikur að sannfæra síðan neytend-
ur um hið gagnstæða sem nátt-
úruverndarsinnar hafa leikið.“
Sum samtök æskilegir
samstarfsaðilar
Kristján tók hinsvegar fram að
umhverfisverndarsamtök væru af
margvíslegu tagi og sum þeirra
ættu allt hið besta skilið og gætu
jafnvel orðið æskilegir samstarfs-
aðilar við að bæta umgengni við
auðlindina.
„Ef við erum sannfærð um
ágæti umgengni okkar við auð-
lindir hafsins tel ég að ákveðnir
möguleikar gætu legið í um-
ræðunni um umhverfismál og
jafnvel ákveðið vopn í okkar hönd-
um í sífellt harðnandi samkeppni.
Ég er þeirrar skoðunar að til að
taka af allan vafa um hvað er rétt
og hvað er rangt gagnvart neyt-
endum sem og öðrum þurfi að
byggja upp kerfi sem líkist gæða-
kerfum framleiðslufyrirtækja
sem tekur fyrst og fremst mið af
því að tryggja öryggi neytandans
sem best, þar sem að koma við-
urkenndir og vottaðir ábyrgir að-
ilar sem setja raunhæf viðmiðun-
armörk til að halda sér við.
Þó að fiskveiðistjórnun, með
skýru réttindakerfi, sé lykilatriði
þá er gegnsæi gagnvart almenn-
ingi og neytendum einnig afar
mikilvægt. Sjávarútvegurinn þarf
að setja sér skýr markmið og
reglur, gera þær kunnar og fylgja
þeim,“ sagði Kristján Jóakims-
son.
Umhverfisumræð-
an gæti orðið vopn
í samkeppninni
„VIÐ viljum standa vörð um ótví-
ræðan rétt okkar til að nýta auð-
lindirnar í okkar lögsögu og til að
veiða úr stofnum sem við deilum
með öðrum ríkjum. Til að fram-
fylgja því markmiði kann einhliða
áhersla á fullveldisréttinn að duga
okkur skammt eins og nú er háttað.
Mengun virðir ekki landamæri. Úr-
gangur sem losaður er í hafið víðs
fjarri Íslandsströndum getur fyrr
eða síðar borist til landsins með
hafstraumum,“ sagði Gunnar Páls-
son, sendiherra, meðal annars í
ávarpi sem hann flutti á Fiskiþingi.
Koma böndum á mengun
„Vilji Íslendingar tryggja að ís-
lenskar sjávarafurðir standist sam-
keppni á erlendum mörkuðum, er
því óhjákvæmilegt að þeir leggi sitt
af mörkum til að koma böndum á
hættulega mengun og spilliefni í
hafinu með alþjóðlegum samning-
um. Á sama hátt má færa rök fyrir
því að ein árangursríkasta leiðin til
að koma í veg fyrir að fjarlægir að-
ilar, hvort sem það eru ríki, fé-
lagasamtök eða stofnanir, hlutist í
auknum mæli til um að stjórnun
okkar lifandi sjávarauðlinda, sé að
liðsinna öðrum, ekki síst í þróun-
arheiminum, til að efla sjálfbæran
sjávarútveg,“ sagði Gunnar enn-
fremur.
Gunnar fjallaði um hagsmuni Ís-
lands í alþjóðasamstarfi um nýtingu
lifandi sjávarauðlinda. Hann rakti
gang mála frá því hafréttarsamn-
ingurinn var samþykktur og fjallaði
sérstaklega um starfsemi tveggja
stofnana, Umhverfisstofnunar Sam-
einuðu þjóðanna og Matvæla- og
landbúnaðarstofnar Sameimuðu
þjóðanna.
Fáein lykilsjónarmið
Hann sagði svo: „Það er ekki síst
vegna þess hve nýting sjávarafurða
kemur víða við sögu í alþjóðasam-
starfi að beina þarf athyglinni að fá-
einum lykilsjónarmiðum sem við
viljum hafa að leiðarljósi í samstarf-
inu. Nefna mætti þrennt í því sam-
hengi: Í fyrsta lagi, með því að
stuðla að alþjóðlegu umhverfi, vin-
samlegu sjálfbærri nýtingu, hjálp-
um við okkur sjálfum til að hagnýta
og markaðssetja íslenskar sjávar-
auðlindir til lengri tíma litið. Það
gerir Ísland m.a. með því að blanda
sér í alþjóðlega stefnumótun á
fyrstu stigum og reyna að hafa
áhrif á farveg málatilbúnaðar frá
upphafi. Vistfræðileg nálgun við
fiskveiðistjórnun, ferli til að skrá og
meta mengun sjávar á hnattræna
vísu, umhverfismerkingar og ríkis-
styrkir í sjávarútvegi eru allt dæmi
um hvernig það hefur verið gert og
stuðlar að því að Ísland, að minnsta
kosti, afli sér viðurkenningar fyrir
sjálfbæra auðlindanýtingu. Þessu
striki þurfum við að halda.
Í öðru lagi, þarf að vinna að því
að nokkrar höfuðreglur sjálfbærrar
þróunar verði hafðar í öndvegi al-
þjóðasamstarfs um auðlindanýt-
ingu. Ein slík regla er að þjóðir eða
þjóðfélagshópar sem byggja afkomu
sína á auðlindinni stjórni eða hafi
mest áhrif á stjórnun hennar. Önn-
ur regla er að áætlanir um nýtingu
stofna byggist ætíð á bestu vísinda-
legu upplýsingum um ástand þeirra.
Þriðja regla viðurkennd í hafrétt-
arsamningnum, er að réttbærar
svæðastofnanir skuli fjalla um nýt-
ingu, hvar sem þær eru fyrir hendi.
Slíkar reglur kynnu að koma ein-
hverjum fyrir sjónir sem sjálfsagð-
ur hlutur. Í raun krefjast þær þrot-
lausrar vöktunar, eins og fram
hefur komið á fundum CITES.
Í þriðja lagi, þarf að afla braut-
argengis því sjónarmiði sem fram
kemur í Reykjavíkuryfirlýsingunni,
að fiskveiðiþjóðir taki mið af vist-
kerfinu í heild við fiskveiðistjórnun.
Ákveðin þversögn
Nytu slík meginsjónarmið óskipts
stuðnings alþjóðasamfélagsins, er
ekki að efa að það myndi auðvelda
Íslendingum að útfæra auðlinda-
stjórnun til lengri tíma litið sem
væri þeim sjálfum að skapi. Erfitt
yrði að rökstyðja hvers vegna sjálf-
bær nýting t.a.m. sjávarspendýra,
sem enginn getur neitað að er mik-
ilvægur hluti af vistkerfinu, ætti að
vera undanþeginn slíkum megin-
sjónarmiðum. Á hinn bóginn er
e.t.v. lítil von til þess að áhersla Ís-
lands á sjálfbæra nýtingu sjávar-
spendýra út af fyrir sig ryðji braut
fyrir aukna fylgispekt ríkja heims
við slík almenn menginsjónarmið.
Þvert á móti, er nú svo komið að
þegar Íslendingar kveðja sér hljóðs
um sjálfbæra nýtingu sjávarauð-
linda á erlendum vettvangi, telja
margir sér trú um að í raun vaki
ekki annað fyrir þeim en hvalveiðar.
Þetta er ákveðin þversögn. Það sem
okkur gengur til með hvalveiðum er
að sjálfsögðu sjálfbær nýting. En
meðan við tölum opinskátt um hval-
veiðar er ólíklegt að stór hluti al-
þjóðasamfélagsins sé tilbúinn veita
málflutningi Íslands um sjálfbæra
þróun áheyrn.“
Tekið verði mið af
vistkerfinu í heild
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Gunnar Pálsson sendiherra fjallaði um hagsmuni Íslands í alþjóða-
samstarfi um nýtingu lifandi sjávarauðlinda á fundi Fiskifélags Íslands.