Morgunblaðið - 16.04.2003, Blaðsíða 32

32 MIÐVIKUDAGUR 16. APRÍL 2003 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
HVERNIG þjóðfélag viljum við
móta inn í framtíðina nú í upp-
hafi 21. aldarinnar? Mikill meiri
hluti þjóðarinnar vill örugglega
ekki halda áfram á braut þeirrar
misskiptingar sem verið hefur á
undnaförnum árum með vaxandi
fátækt og stéttaskiptingu, sem er
orðin staðreynd í íslensku sam-
félagi. Fólki blöskrar líka sú of-
uráhersla sem lögð hefur verið á
gróðahyggjuna og ofurkjör
þeirra ríku, sem vikið hefur til
hliðar samhjálp og samábyrgð.
Það vill snúa aftur á braut jafn-
réttis, sanngirni og réttlætis í ís-
lensku samfélagi.
Vaxandi fátækt
og stéttskipting
Hópur fátækra hefur stækkað
mjög frá 1995. Samkvæmt vel-
ferðarskýrslu ASI hefur fátæk-
um fjölgað verulega milli áranna
1995 og 2001, eða úr 8,8% í
13,2% skattframteljenda 25 ára
og eldri. Samkvæmt þessari nið-
urstöðu ASI hefur fjölgað um
rúmlega 8 þúsund manns í hópi
fátækra frá árinu 1995. Ástæður
þessa eru einkum; hærri skattar,
aukinnn kostnaðarþátttaka í heil-
brigðiskerfinu, þreföldun á hús-
næðiskostnaði og rofin tengsl líf-
eyris við launavísitölu á árinu
1996. Þessi nýja fátækt á Íslandi
birtist m.a. í því að alltof stór
hlut fullvinnandi fólks þarf að
leita til mæðrastyrksnefndar eða
hjálparstofnana til að eiga fyrir
kemur niður á þeim sem
skyldi.
Velferðarkerfin
breytt í ölmusuke
Stefán Ólafsson prófess
ur gert úttekt og samanb
íslenska velferðarkerfinu
við önnur velferðarkerfi t
hinum Norðurlöndum og
ríkjunum. Þar kemur fram
lenska velferðarkerfið sé
ódýrasta á Vesturlöndum
mælt sem hlutfall af land
leiðslu og sem kaupmáttu
ferðarútgjalda. Stefán he
jafnframt fram að gífurle
tekjutengingar velji inn þ
tæku frekar en að velja ú
ríku. Sömuleiðis segir Ste
jöfnunarmarkmið bæði í v
arkerfinu og skattkerfinu
vikið, hlutverk markaðari
ferðarkerfinu aukist og v
að færast frá skandinavís
inu yfir í það bandaríska.
eru 44 milljónir manna í
ríkjunum án trygginga ve
arkerfisins. Stefán heldur
fram, sem rétt er, að velf
brýnustu nauðþurftum. Það er
líka nöturlegt að hópur lífeyr-
isþega og atvinnulausra getur
ekki leyst út lyfin sín eða leitað
sér læknishjálpar. Sívaxandi
skattheimta í formi aukinnar
gjaldtöku í heilbrigðiskerfinu og
fyrir sérfræðisþjónustu er stað-
festing þess að fólk hefur nú orð-
ið ekki jafnan aðgang að heil-
brigðiskerfinu. Það er ekki síst
merki um brotalamir velferð-
arkerfisins að lágtekjufólk og líf-
eyrisþegar sem ekki greiddu
skatta á árinu 1996 eru farin að
greiða sem svarar mánaðarlífeyri
í skatta. Og skömm sé vald-
höfum, þegar þessir sömu lág-
tekjuhópar þurfa líka iðulega að
greiða sem svarar öðrum mán-
aðarlífeyri úr eigin vasa í lyfja-
kostnað. Gífurleg hækkun á lyfja
og sérfræðilækniskostnaði eru
því að sliga margar fjölskyldur,
en lyfjakostnaður hefur hækkað
um 65% frá 1998 og greiðslur
vegna sérfræðihjálpar um 260%
frá 1999. Þessi gjaldtaka er ekk-
ert annað en viðbótar skatt-
heimta stjórnvalda, sem verst
Öryggisnet velferðarkerfis
Eftir Jóhönnu
Sigurðardóttur „Fjölgað hefur um 8 þúsund
manns í hópi fátækra frá
árinu 1995.“
M
ARGT bendir til að
línur séu að skýrast
varðandi þá kosti
er gætu blasað við
varðandi stjórnar-
myndun eftir kosningar, ef niður-
stöður verða í samræmi við niður-
stöður skoðanakannana að
undanförnu.
Sem stendur er óvíst hvort nú-
verandi stjórnarflokkar, Sjálfstæð-
isflokkur og Framsóknarflokkur,
nái að halda þingmeirihluta sínum.
Af yfirlýsingum leiðtoga flokkanna
má ráða að þeir hafa fullan hug á að
halda stjórnarsamstarfinu áfram.
Það er hins vegar alls ekki víst,
miðað við skoðanakannanir, að sú
verði raunin. Sjálfstæðisflokkurinn
fengi 21 þingmann samkvæmt síð-
ustu könnun Félagsvísindastofnun-
ar, sem birt var í Morgunblaðinu á
laugardag, og Framsóknarflokkur-
inn sjö menn. Það vantar því fjóra
þingmenn upp á meirihlutann.
Tveggja flokka stjórn ólíkleg
Ef niðurstaðan verður sú að
Sjálfstæðisflokkur og Framsókn-
arflokkur hafa ekki meirihluta á
þingi eftir kosningar er líklegt að
eini kosturinn til myndunar
tveggja flokka ríkisstjórnar sé
samstjórn Sjálfstæðisflokks og
Samfylkingar. Slík stjórn hefði
traustan meirihluta, samkvæmt
könnun Félagsvísindastofnunar,
eða 45 þingsæti.
Ólíklegt hlýtur að teljast að slík
stjórn verði mynduð, en aldrei er
hægt að útiloka neitt í pólitík. Ef
allir aðrir kostir hafa verið reyndir
án árangurs er vel hugsanlegt að
stjórn Sjálfstæðisflokks og Sam-
fylkingar yrði niðurstaðan að lok-
kosninga verði í takt við þ
skoðanakannanir sýna n
Framsóknarflokkurinn var
í ríkisstjórn að loknum kosn
U + F + S?
Þar með fækkar stjórna
unarkostunum. Í raun má
einungis tveir líklegir kos
stöðunni. Ef Framsókna
eykur fylgi sitt það mikið
treysti sér í ríkisstjórn eru
að núverandi stjórnarm
haldi áfram. Ef ekki, virð
aðrir kostir í stöðunni en sa
Samfylkingar, Vinstri græ
Frjálslynda flokksins, ekk
Frjálslyndir halda þeim vin
sem þeir virðast njóta sam
könnunum. Samkvæmt
Félagsvísindastofnunar fe
stjórn 35 þingmenn og h
þriggja sæta meirihluta á þ
Pólitískir snertifletir
flokka eru margir. Þeir leg
áherslu á að gjörbylta s
vegsstefnunni þótt vissul
þeir ekki sammála um hv
eigi að fara í þeim efnum.
þeir allir efla velferðark
hafa efasemdir um ágæti
lækka skatta á einstaklinga
irtæki í miklum mæli. Áh
Evrópumálum eru vissuleg
Hins vegar hlýtur að teljast
legt að til dæmis ólíkar
Vinstri grænna og Samf
um. Hins vegar liggur fyrir að for-
ystumenn þessara flokka hafa
lítinn áhuga á samstarfi. Ingibjörg
Sólrún Gísladóttir hóf afskipti af
landsmálum um síðustu áramót
undir þeim formerkjum að megin-
markmið hennar væri að koma
Sjálfstæðisflokki frá völdum. „Það
sem ég hef sagt í þessum efnum er
að að sjálfsögðu var ég ekki að
bjóða mig fram til að lengja lífdaga
Davíðs Oddssonar á forsætisráð-
herrastóli. Ég hef enga sérstaka
löngun til þess. Ég tel að það sé
komin ákveðin valdþreyta og tími
til að skipta,“ er haft eftir Ingi-
björgu í Morgunblaðinu 13. janúar.
Hún tók það þó fram að ekkert
væri hægt að útiloka.
Varla yrði það þó fyrsta verk
hennar eftir kosningar að setjast í
ríkisstjórn með Davíð Oddssyni?
Þá lýsti formaður Sjálfstæðis-
flokksins því yfir á kosningafundi á
Akureyri á mánudagskvöld að öll
þau skilyrði sem Samfylkingin setti
fram fyrir stjórnarsamstarfi í vor
væru óaðgengileg.
Davíð hafði áður lýst því yfir að
útilokað væri að Sjálfstæðisflokkur
myndi eiga aðild að þriggja flokka
ríkisstjórn.
Halldór Ásgrímsson hefur jafn-
framt lýst því yfir að ef niðurstaða
Hvaða stjórn e
Skoðanakannanir benda til að töluverðar
breytingar geti orðið á íslenskum stjórn-
málum eftir kosningar. Steingrímur Sig-
urgeirsson spáir í spilin og myndar rík-
isstjórn út frá niðurstöðum kannana.
Forsætisráðherra? F
AF
INNLENDUM
VETTVANGI
PÓLITÍSK ÓVISSA
Skoðanakannanir benda tilþess að úrslit kosningannahinn 10. maí nk. séu mjög
óviss. Töluverðar sveiflur virðast
vera í stöðu stjórnarflokkanna, í
sumum könnunum sýnist meiri-
hluti þeirra fallinn, í öðrum halda
þeir naumlega velli.
Missi stjórnarflokkarnir meiri-
hluta sinn sýnist liggja beint við,
eins og Davíð Oddsson forsætis-
ráðherra hefur raunar bent á, að
stjórnarandstöðuflokkarnir taki
höndum saman. Talsmenn Sam-
fylkingarinnar hafa af einhverjum
ástæðum ekki tekið slíkum ábend-
ingum fagnandi. Að minnsta kosti
var ekki hægt að skilja viðbrögð
Ingibjargar Sólrúnar Gísladóttur í
Kastljósi á sunnudagskvöld á ann-
an veg.
Vel má vera, að ástæðan sé tví-
þætt: Annars vegar þekkja for-
ystumenn Samfylkingarinnar vel
til baklands Vinstri grænna,
vegna þess að þeir eru flestir
fyrrverandi samstarfsmenn þess
fólks, sem hefur skipað sér í þá
fylkingu frá dögum Alþýðubanda-
lagsins. Leiðir skildi og hugsan-
lega hafa forystumenn Samfylk-
ingarinnar ekki sérstakan áhuga á
samstarfi við þessa fyrrverandi
skoðanabræður sína. Hins vegar
má vera, að Samfylkingin telji
Frjálslynda flokkinn ótraustan
samstarfsaðila vegna þess að um
tiltölulega nýjan stjórnmálaflokk
er að ræða, sem hefur ekki innan
sinna vébanda marga reynda
stjórnmálamenn.
Viðurkenna verður að reynslan
af þriggja flokka ríkisstjórnum á
Íslandi er ekki góð. Ríkisstjórn
Sjálfstæðisflokks, Framsóknar-
flokks og Alþýðuflokks, sem
mynduð var að loknum kosningum
1987, sat ekki nema til hausts
1988. Þá tók við ríkisstjórn, sem
byggðist raunverulega á fjórum
stjórnmálaflokkum. Reynsla Al-
þýðuflokksins af því stjórnarsam-
starfi var sú, að ekki þýddi að
bjóða þeim flokki gull og græna
skóga eins og reynt var að gera
eftir kosningarnar 1991 til þess að
halda áfram samstarfi á vinstri
kanti stjórnmálanna.
Því verður ekki á móti mælt að
þær tveggja flokka ríkisstjórnir,
sem setið hafa síðustu tólf ár, hafa
tryggt pólitískan og efnahagsleg-
an stöðugleika í landinu auk
margs annars. Í kosningabarátt-
unni nú eru felldir sleggjudómar
um ríkisstjórn Sjálfstæðisflokks
og Alþýðuflokks, sem sat 1991 til
1995. Eru stjórnmálamennirnir
búnir að gleyma því að sú ríkis-
stjórn þurfti að fást við eina
dýpstu efnahagskreppu 20. aldar-
innar? Ríkisstjórn Sjálfstæðis-
flokks og Framsóknarflokks, sem
setið hefur frá vorinu 1995, hefur
ekki sízt byggt á því hversu vel
fyrrnefndu ríkisstjórninni tókst að
takast á við þann alvarlega vanda.
Þegar allt þetta er haft í huga
þarf engum að koma á óvart, þótt
þær vísbendingar, sem fram koma
í skoðanakönnunum nú, valdi
mörgum áhyggjum, ekki sízt for-
ystumönnum í atvinnulífi, sem
vita að fenginni reynslu hvað póli-
tískur stöðugleiki skiptir miklu
máli fyrir framþróun atvinnulífs-
ins.
Það sem af er hafa umræður í
kosningabaráttunni snúizt um
skattamál, sjávarútvegsmál og
velferðarmál. En kannski er kosn-
ingabaráttan að þróast á þann
veg, að kjarni hennar snúizt um
það, hvort áfram ríki pólitískur og
efnahagslegur stöðugleiki í land-
inu eða hvort við taki tímabil póli-
tískrar óvissu, sem gæti leitt til
efnahagslegs uppnáms ef illa færi.
BRENNIÐ ÞIÐ VITAR
Brennið þið vitar“, eftir Pál Ís-ólfsson, er ein þeirra tónsmíða
er allir Íslendingar þekkja. Þótt
vinsældir hennar séu ekki síst til
merkis um hæfileika Páls sem tón-
skálds er víst að texti Davíðs Stef-
ánssonar snertir ekki síður þá
sterku strengi sem í huga flestra
tengjast hafinu og sjósókn í tímans
rás. Vitarnir voru sá ljósberi sem
leiddi menn heim af hafi – logandi
líflína til lands.
Næstkomandi laugardag verður
haldinn stofnfundur Íslenska vita-
félagsins, en í viðtali sem birtist hér
í blaðinu á mánudag við Kristján
Sveinsson sagnfræðing, er ritað hef-
ur bókina „Vitar á Íslandi“, kemur
fram að vitar eru mikilvægur þáttur
í íslenskri menningarsögu og bygg-
ingararfleifð. Kristján bendir m.a. á
að sérstaða vita sem bygginga sé
fólgin í því afmarkaða notagildi sem
þeir höfðu. Útlit vita á Íslandi er
mjög fjölbreytilegt, ekki einungis
þar sem þeir voru byggðir á mis-
munandi tímum, heldur einnig sök-
um þess að þegar þeir voru reistir
þurfti að taka mið af staðsetningu
þeirra við hönnunina svo þeir sæj-
ust jafn vel af láglendi sem af hærri
stöðum. Að auki þótti nauðsynlegt
að vitarnir væru auðþekkjanlegir,
hver fyrir sig, þar sem þeir voru
einnig dagmerki fyrir sjófarendur.
Vitar hafa verið merkilegur þátt-
ur í sögu strandmenningar á Ís-
landi, allt frá því að fyrsti vitinn var
reistur á Valahnúk á Reykjanesi ár-
ið 1878. Það er því full ástæða til „að
stuðla að vitundarvakningu um þau
menningarauðæfi sem við eigum í
vitum og strandminjum“, eins og
segir á heimasíðu vitafélagsins. Til
þess að það megi takast þarf auðvit-
að að sjá til þess að vitar og aðrar
strandminjar verði verndaðar með
viðunandi hætti og að upplýsingum
um þessa arfleifð verði til að dreifa
fyrir almenning. Strandir eru vin-
sæl útivistarsvæði þar sem vitar eru
ekki einungis söguleg kennileiti,
heldur sömuleiðis forvitnilegt leið-
arminni í sögu þjóðar sem allt fram
á þennan dag hefur átt afkomu sína
undir því að draga fisk úr sjó.