Morgunblaðið - 28.04.2003, Blaðsíða 22
SKOÐUN
22 MÁNUDAGUR 28. APRÍL 2003 MORGUNBLAÐIÐ
ÞESSA dagana fer enn í fjöl-
miðlunum nokkuð fyrir málum
sem tengjast Þorfinni Ómarssyni
fyrrverandi framkvæmdastjóra
Kvikmyndasjóðs Íslands og sýslan
hans í því embætti. Þeir lesendur
sem búnir eru að fá sig fullsadda
af þessu fletta bara áfram. Fyrir
hina er rétt að fara yfir nokkur at-
riði málsins.
Rógburður
Reynir Traustason blaðamaður
á Fréttablaðinu hefur látið þess
getið á opinberum vettvangi, að
hann sé góður og grandvar blaða-
maður. Hann skrifar „frétt“ um
mál Þorfinns í blað sitt s.l. laug-
ardag og segir þar meðal annars
orðrétt: „Það merkilega við málið
er að glæpasaga Davíðs (Oddsson-
ar forsætisráðherra) hafði áður
orðið Þorfinni að falli, þegar hann
og stjórn Kvikmyndasjóðs neituðu
að styrkja myndina þegar sótt var
um þrefalt hærri upphæð á síðasta
ári. Þá lenti Þorfinnur í miklum
darraðardansi sem lauk með því að
hann sætti rannsókn Ríkisendur-
skoðunar og menntamálaráðherra
vék honum tímabundið úr starfi…“
Staðreynd málsins er sú, að Þor-
finnur sætti á síðasta ári rannsókn
af því tilefni, að hann þótti ekki
hafa farið rétt að við fjármála-
stjórn sína í Kvikmyndasjóði. Hon-
um var, eins og lög standa til, vik-
ið tímabundið úr starfi meðan
rannsókn fór fram. Þegar þetta
gerðist, hófu óvildarmenn for-
sætisráðherra upp raust sína og
báru út þá gróusögu, að synjun á
styrkumsókn Hrafns Gunnlaugs-
sonar hefði valdið aðgerðunum
gegn framkvæmdastjóranum!
Aldrei hefur neitt komið fram sem
styður þennan söguburð. Fylgi-
nautar Gróu hamast hins vegar á
þessu áfram, eins og um óumdeild-
ar staðreyndir sé að ræða, meðal
annars blaðamaðurinn, sem hefur
látið þess getið á opinberum vett-
vangi, að hann sé góður og grand-
var blaðamaður. Hér er beitt
þeirri alkunnu aðferð Gróu gömlu
að endurtaka ósannindin nógu oft
þangað til þorri manna er búinn að
gleyma tilefninu og farinn að trúa
þeim. Blaðamaðurinn grandvari
virðist kunna vel til þessara verka.
Boðskapurinn á bak við þennan
stórmannlega málatilbúnað er í of-
análag sá, að Þorfinnur hafi unnið
sér rétt til afskiptaleysis um með-
ferð sína á fjármálum sjóðsins með
því að taka þátt í að synja Hrafni
um styrkinn. Eftir það hafi hann
ekki verið undir neinu eftirliti í
þeim efnum.
Valdsvið mennta-
málaráðherra
Um síðustu áramót tóku gildi
kvikmyndalög nr. 137/2001. Þau
leystu lög um kvikmyndamál nr.
94/1984 af hólmi. Í ákvæði til
bráðabirgða í nýju lögunum segir,
að framkvæmdastjóri Kvikmynda-
sjóðs Íslands (Þorfinnur) skuli
verða forstöðumaður Kvikmynda-
miðstöðvar Íslands þar til nýr for-
stöðumaður hefur verið skipað-
ur…, þó eigi lengur en til 1. mars
2003. Í lögunum er sagt, að for-
stöðumaður Kvikmyndamiðstöðvar
Íslands taki endanlega ákvörðun
um veitingu fjárstuðnings úr Kvik-
myndasjóði. Þá er svo ákveðið í
lögunum, að í reglugerð, sem
menntamálaráðherra setur, skuli
kveðið á um skilyrði fyrir fram-
lögum úr sjóðnum.
Fyrir liggur, að ráðherra hafði
ekki sett nýja reglugerð, þegar
nýju lögin tóku gildi um áramótin.
Eldri reglugerð um úthlutanir úr
Kvikmyndasjóði Íslands nr. 460/
1993 var því enn í gildi að því leyti
sem ákvæði hennar fóru ekki í
bága við ákvæði nýju laganna.
Þorfinnur Ómarsson tók ákvarð-
anir um úthlutanir styrkja eftir s.l.
áramót, áður en hann lét af starfi.
Þar mun hafa verið um að ræða
úthlutun á ráðstöfunarfé ársins
2002, sem hafði „losnað“, þar sem
styrkþegar höfðu ekki uppfyllt
sett skilyrði. Kveðst Þorfinnur
hafa úthlutað því til þeirra sem
næstir komu í röðinni 2002 á sama
hátt og gert hefði verið ótal sinn-
um áður. Aldrei hefði verið lýst
eftir nýjum umsóknum í slíkum til-
vikum, heldur þessari aðferð jafn-
an beitt.
Þá er spurt: Mátti hann þetta?
Svarið er augljóslega játandi. Ef
löggjafinn hefði viljað takmarka
vald hans og banna honum slíkar
ákvarðanir meðan hann gegndi
starfinu til bráðabirgða hefði slíkt
útheimt sérstakt bráðabirgða-
ákvæði með því efni.
Fyrir liggur, að Þorfinnur hafði
sent menntamálaráðherra bréf í
byrjun janúarmánaðar þar sem
fjallað var um styrkumsókn
Hrafns Gunnlaugssonar frá fyrra
ári og hinar nýju aðstæður sem
gerðu sjóðnum kleift að verða við
umsókn hans að hluta. Ráðherra
sendi svar, þar sem hann tekur
fram, að hann telji ekki vera fyrir
hendi lagaleg skilyrði fyrir úthlut-
un fjár úr Kvikmyndasjóði og sé
forstöðumanninum ekki heimilt að
veita styrki úr sjóðnum. Þessi
bréfaskipti breyta auðvitað engu
um heimildir forstöðumannsins að
lögum. Þær ráðast alfarið af hinni
lagalegu stöðu, sem að framan var
lýst. Ráðherra hafði ekki vald til
að banna forstöðumanninum að
taka ákvarðanir í þeim málefnum,
sem lögin kváðu á um að undir
hann ættu.
Valdsvið
Ríkisendurskoðunar
Ríkisendurskoðun starfar eins
og aðrar stofnanir ríkisins eftir
lögum. Hún hefur ekki aðrar og
meiri valdheimildir en lög ákveða.
Í 1. gr. laga nr. 86/1997 er heim-
ildum þessarar stofnunar lýst. Þar
segir, að hún skuli endurskoða rík-
isreikning og reikninga þeirra að-
ila sem hafa með höndum rekstur
og fjárvörslu á vegum ríkisins. Þá
geti hún framkvæmt svonefnda
stjórnsýsluendurskoðun. Enn
fremur skuli hún annast eftirlit
með framkvæmd fjárlaga og vera
þingnefndum til aðstoðar við störf
er varða fjárhagsmálefni ríkisins. Í
8. gr. laganna er svo ennfremur
kveðið á um, að við fjárhagsend-
urskoðun eigi stofnunin að gæta
þess að reikningar séu í samræmi
við heimildir fjárlaga, fjáraukalaga
og annarra laga, lögmæt fyrir-
mæli, starfsvenjur og samninga
um rekstrarverkefni.
Í þessu máli liggur fyrir, að fjár-
heimildir voru til staðar fyrir þeim
styrkjum, sem forstöðumaðurinn
ákvað. Af álitsgerð Ríkisendur-
skoðunar er ljóst, að stofnunin
hefði ekkert talið athugavert við
styrkveitingarnar, ef ráðherra
hefði lagt blessun sína yfir þær.
Eina álitaefnið laut þess vegna að
því, hvort forstöðumaðurinn hafi
mátt taka ákvörðun um styrkina
án samþykkis menntamálaráð-
herra.
Ríkisendurskoðun hefur ekki
vald til að fjalla um þessi vald-
mörk. Hún er hvorki dómstóll né
yfirráðuneyti um mál sem varða
valdmörk í stjórnsýslu, né hefur
hún, fremur en aðrir stjórnvalds-
hafar, heimild til að senda frá sér
álitsgerðir um málefni sem ekki á
undir hana að fjalla um. Af við-
brögðum ríkisendurskoðanda í
fjölmiðlum virðist mega draga þá
ályktun, að hann telji fyrrnefnda
8. gr. laganna veita stofnuninni
vald til að setja sig yfir stjórnsýslu
allra annarra stofnana ríkisins ef
meðferð fjár kemur við sögu og
verða þar einhvers konar yfirráðu-
neyti. Þetta er hrein fjarstæða,
eins og augljóst er af lagatext-
anum. Þessi embættismaður verð-
ur eins og aðrir slíkir að sætta sig
við að fara ekki með meira vald en
lögin ákveða honum. Hann segist
ekki taka við fyrirmælum frá öðr-
um. Sú afstaða hefur vissulega
stoð í lögunum um Ríkisendur-
skoðun. Hann virðist hins vegar
vilja túlka stöðu sína þannig, að
hann taki heldur ekki við fyrir-
mælum laganna sem hann starfar
eftir.
Það er svo kostulegt, að sjá rík-
isstofnun fella dóma um valdsvið
annarra ríkisstofnana, án þess að
slíkir dómar séu á valdsviði henn-
ar. Þetta er svona líkast því að
Fréttablaðið, sem nefnt var hér í
upphafi, færi að áfellast aðra fjöl-
miðla fyrir hlutdrægan fréttaflutn-
ing. Ég held næstum, að það blað
hafi næga sómatilfinningu til að
láta sér ekki detta slíkt í hug – eða
hvað?
UM VALDSVIÐ
RÍKISSTOFNANA
Eftir Jón Steinar
Gunnlaugsson
„Ríkisend-
urskoðun er
hvorki dóm-
stóll né yf-
irráðuneyti
um mál sem varða vald-
mörk í stjórnsýslu.“
Höfundur er hæstaréttarlögmaður
og prófessor við Háskólann í
Reykjavík.
UMRÆÐAN
NÚ hafa nokkrar konur, einkum
úr ranni Sjálfstæðisflokksins séð sig
knúnar til að stinga niður penna og
fárast yfir því að Samfylkingin sé að
vekja athygli á því að Ingibjörg Sól-
rún Gísladóttir sé kona. Það er jafn-
vel talað um það að með því að vekja
athygli á því að Ingibjörg yrði frá-
brugðin fyrrverandi og núverandi
forsætisráðherrum, ef til þess kæmi
að hún leiddi næstu ríkisstjórn, séu
konur eina ferðina enn að ná sér í
flýtiframgang í stjórnmálunum.
Konur í Sjálfstæðisflokknum telja
nefnilega að það skipti engu máli
hvers kyns sé, fólk eigi að bjóða sig
fram á grundvelli verka og persónu-
legs styrks en ekki kynferðis. Það er
í sjálfu sér broslegt að heyra konur í
Sjálfstæðisflokknum tala á þessum
nótum, en eins og frægt er orðið hef-
ur konum orðið lítt ágengt þar á bæ.
Þær hríðféllu í prófkjörunum í haust
(líklega vegna þess að strákarnir
voru svakalega hæfir) og þær eru
teljandi á fingrum annarrar handar
konurnar sem sá flokkur hefur
treyst fyrir ráðherrastól á öllum
þeim fjölmörgu áratugum sem hann
hefur leitt eða tekið þátt í landstjórn.
Ingibjörgu verkanna vegna
Það vita það hins vegar allir, sem
kæra sig um að sjá hlutina í sam-
hengi, að Samfylkingin teflir Ingi-
björgu Sólrúnu ekki fram á grund-
velli kynferðis hennar, þótt það
skemmi vissulega ekki fyrir að hún
skuli vera kona. Samfylkingin telur
Ingibjörgu einfaldlega gríðarlega
öflugan stjórnmálamann, þess vegna
var leitað til hennar til þess að sinna
því trúnaðarhlutverki sem hún gegn-
ir nú. Vegna verkanna sem hún hef-
ur unnið sem borgarstjóri, meðal
annars í þágu kvenna. Í hennar
borgarstjóratíð var klakabrynja
karlaveldisins sem sjálfstæðismenn
höfðu byggt upp í borgarkerfinu
brotin niður og fólk leitt til öndvegis
á grundvelli hæfileika sinna, bæði
karlar og konur. Og við þurfum að
brjóta niður þá klakabrynju sem
sami flokkur hefur búið til í stjórn-
málunum á landsvísu með áratuga
setu í stjórnarráðinu að baki. Á með-
an borgin hefur í tíð Ingibjargar
breytt ásýnd borgarinnar í átt til
jafnréttis og jafnra tækifæra karla
og kvenna, hefur ekkert lát verið á
karlaráðningum hjá ríkinu og engar
atlögur verið gerðar af hálfu ríkis-
stjórnarinnar til þess að leiðrétta
óréttlæti á borð við kynbundinn
launamun.
Brotið í blað í
stjórnmálasögunni
Ef landsmenn gefa Samfylking-
unni nægan styrk til að leiða næstu
landstjórn undir forystu Ingibjargar
Sólrúnar Gísladóttur sem forsætis-
ráðherra, yrði brotið blað í íslenskri
stjórnmálasögu. Ekki vegna þess að
hún er kona, heldur vegna þess fyrir
hvað hún stendur. Samfylkingin hef-
ur hins vegar lagt mikla áherslu á að
koma sjónarmiðum og áherslum
kvenna betur á framfæri í stjórnmál-
unum og við erum stolt af þeirri arf-
leifð okkar. Við teljum að það skipti
máli að sjá sterkar konur í fremstu
röð í stjórnmálunum. Samfylkingin
náði þeim sögulega árangri í síðustu
kosningum að meirihluti þingmanna
flokksins er konur. Á þessu kjör-
tímabili leiddu konur listana í fjórum
kjördæmum af átta og nú leiða konur
lista í tveimur af sex kjördæmum og
forsætisráðherraefnið er kona. Kon-
ur eru ekki til skrauts á listum Sam-
fylkingarinnar og hafa aldrei verið
og það er í raun hjákátlegt þegar
þær raddir heyrast nú að Samfylk-
ingin sé að fiska atkvæði út á Ingi-
björgu Sólrúnu í krafti kynferðis
hennar. Það þarf einfaldlega ekki,
enda vita landsmenn allir fyrir hvað
fyrrverandi borgarstjóri stendur.
Hún er meðal öflugustu stjórnmála-
manna okkar Íslendinga þótt langt
sé leitað og það er í krafti þess sem
hún býður sig fram til forystu næstu
ríkisstjórnar.
Brjótum klaka-
bönd Sjálfstæð-
isflokksins
Eftir Bryndísi
Hlöðversdóttur
Höfundur er þingflokksformaður
Samfylkingarinnar.
„Konur eru
ekki til
skrauts á
listum Sam-
fylking-
arinnar og hafa aldrei
verið…“
EINELTI og lestrarhömlun fylgj-
ast oft að. Lestrarhömlun (dyslexia)
uppgötvast oftast ekki hjá börnum
fyrr en í 4. bekk grunnskóla og
stundum miklu síðar. Þeir erfiðleik-
ar sem börnin ganga í gegn um eru
ófáir og erfitt fyrir nokkurn mann að
setja sig í þeirra spor. Einelti fylgir
oft, því hvaða barn hefur skilning á
baráttu þess sem reynir að lesa og
reikna en tekst ekki, þegar fullorðnir
hafa þann skilning oft og tíðum ekki?
Það er svo inngróið í okkar samfélag
að allir eigi að kunna að lesa, sjálf
bókmenntaþjóðin. Þeim börnum sem
ekki tekst að tileinka sér lestur með
venjulegum aðferðum líður eins og
þau hafi beðið ósigur þrátt fyrir aðra
góða eiginleika sem þau hafa. Fram-
tíðarmöguleikar þessara barna eru
takmarkaðir strax í upphafi skóla-
göngu og þau lenda í áhættuhópi t.d.
fyrir vímuefnaneyslu og þunglyndi.
Á undanförnum árum hefur orðið
gífurleg breyting á afstöðu fólks til
lestrarörðugleika og eineltis en bet-
ur má ef duga skal. Skólakerfið hef-
ur verið misjafnlega í stakk búið til
að takast á við þessa þætti mannlífs-
ins.
Nú eru við upphaf grunnskóla
lögð fyrir börnin sérstök lesskimun-
arpróf í því skyni að finna þá nem-
endur sem eiga við lestrarhömlun að
etja. Það er gríðarlega mikilvægt að
greina slíkt strax við upphaf skóla-
göngu. Vegna þessa hefur mennta-
málaráðuneytið skipað nefnd sem
undirbýr breytingar á reglugerð um
sérfræðiþjónustu til að tryggja að
lestrarhömlun greinist sem fyrst.
Hafa skal það í huga að lestrarörð-
ugleikar eru yfirleitt meðfæddir en
þroski, aldur og æfing vinnur gegn
þeim þótt vandamálið hverfi ekki að
öllu leyti.
Þá má nefna að veittir ýmsir
styrkir til þróunarverkefna á sviði
lesskimunar, bæði á leik- og grunn-
skólastigi.
Einnig hefur menntamálaráðu-
neytið undanfarið staðið fyrir rann-
sóknum á umfangi eineltis, stofnað
starfshóp um einelti í grunnskólum
og haldið málþing um einelti. Unnið
hefur verið markvisst að innleiðingu
aðgerða og áætlana gegn einelti í
skólum í samstarfi við Samband ís-
lenskra sveitarfélaga. Hafa skal það
í huga að einelti er ofbeldi þannig að
það á hvergi rétt á sér.
Það er mjög mikilvægt að hlutur
fólks sem berst við leshömlun og
lendir í einelti verði réttur í sam-
félaginu.
Einelti og lestrarörðugleikar
Eftir Jóhönnu E.
Pálmadóttur
„Það er
mjög mik-
ilvægt að
hlutur fólks
sem berst
við leshömlun og lendir
í einelti verði réttur í
samfélaginu.“
Höfundur er frambjóðandi
Sjálfstæðisflokksins og skipar
6. sæti í Norðvesturkjördæmi.