Morgunblaðið - 29.04.2003, Blaðsíða 32

UMRÆÐAN
32 ÞRIÐJUDAGUR 29. APRÍL 2003 MORGUNBLAÐIÐ
O
g enn ganga flokk-
arnir óbundnir til
kosninga, rétt eins
og það komi kjós-
endum ekki við
hvernig stjórn verður mynduð eft-
ir að þeir hafa látið álit sitt í ljós.
Og hvers virði er þá álit kjósenda?
Hvers virði er atkvæðið ef sá sem
beitir því veit ekki hvað hann er
að kjósa yfir sig þegar upp verður
staðið? Hvaða vitleysa er þetta
eiginlega? Af hverju geta flokk-
arnir ekki bara sagt hreint út með
hverjum þeir vilja starfa? Í stað-
inn er talað í hálfkveðnum vísum
sem stjórnmálaskýrendur og
stundum pólitískir andstæðingar
reyna að
botna. Fyrst
sjálfstæðis-
flokkurinn
segist aðeins
vilja í tveggja
flokka stjórn
er hann þá ekki að segja að hann
vilji starfa áfram með Framsókn?
Eða er hann að segja að hann vilji
ekki starfa með Samfylkingunni?
Átti þetta að vera viðvörun? Og ef
Samfylkingin vill starfa með Sjálf-
stæðisflokknum í tveggja flokka
stjórn, af hverju segir hún það þá
ekki með orðum sem við skiljum?
Vinstri-grænir og frjálslyndir
segjast síðan vilja starfa með
Samfylkingunni, ef rétt er skilið,
en samt ganga báðir flokkarnir
óbundnir til kosninga.
Hverju á að treysta?
Það er auðvitað engu að treysta
í þessum efnum. Maður gæti kosið
einhvern af ofannefndum flokkum
vegna þess að maður hefur trölla-
trú á einhverju stefnumáli hans en
síðan setið uppi með stjórn þar
sem þetta stefnumál er ekki í
höndum flokksins og hefur
kannski verið notað í skiptimynt í
málefnasamningum.
Segjum sem svo að jón jónsson
kjósi vinstri-græna vegna þess að
hann er hrifinn af umhverfis- og
utanríkisstefnu þeirra, en á þeim
sviðum eru þeir nokkuð sér á
parti í íslenskri pólitík. Og segjum
síðan sem svo að þessi flokkur fari
í stjórnarsamstarf við Samfylk-
ingu og frjálslynda. Samfylkingin
myndi aldrei samþykkja stefnu
vinstri-grænna í umhverfismálum
og heldur ekki frjálslyndir og síð-
arnefndi flokkurinn myndi heldur
ekki samþykkja stefnu vinstri-
grænna í utanríkismálum, eða það
er harla ólíklegt. Það yrði að
minnsta kosti saga til þarnæsta
bæjar ef vinstri-grænir fengju
umhverfis- og utanríkisráðu-
neytið í slíkri stjórn.
Og hvað hefur þá orðið um at-
kvæðið hans jóns? Hvað hefur
orðið um skoðanir hans jóns?
Hvers á jón jónsson að gjalda?
Hvers vegna er ekki hlustað á
hann? Og hvers vegna er honum
ekki bara sagt hvað flokkarnir
hyggjast fyrir svo hann geti þá
notað atkvæðið sitt á skynsamleg-
an og áhrifaríkan hátt í þessu yfir-
gengilega lýðræði öllu saman?
Það er satt að segja erfitt að
ráðleggja jóni nokkurn skapaðan
hlut í þessum efnum. Hann verður
bara að þola óvissu og óútreikn-
anleika lýðræðisins, hann verður
bara að hanga í lausa loftinu þar
til það hrynur yfir hann og síðan
liggja undir því næstu fjögur árin
er hann fær kost á að hefja sig
upp aftur í óbærilegan en lýðræð-
islegan anda kosningakortersins –
það er þetta korter sem hann
stendur inni í klefanum og nagar
blýantinn angistarfullur yfir því
hvaða dóm eftirleikur lýðræðisins
eigi eftir að fella yfir honum og
öllum hinum.
Bróðir jóns og vinur viðhorfs-
ritara kom reyndar með ágæta til-
lögu að lausn vandans: Hvers
vegna má maður ekki bara kjósa
um málaflokka í stað stjórnmála-
flokka? Það væri þá hægt að
styðja stefnu eins flokks í tilteknu
máli en annan í öðru. Það er nefni-
lega ekki svo að maður sé endi-
lega sammála stjórnmálaflokki í
öllum málum þótt maður styðji
stefnu hans í einhverju einu máli?
Það er einhver skelfileg nauð-
hyggja fólgin í skilyrðislausum
stuðningi við einn flokk í öllum
málum. Kjósandinn þarf að
minnsta kosti að gera málamiðlun
við sjálfan sig í slíkum tilfellum,
margar málamiðlanir.
Það sem þessi ágæti bróðir
hans jóns er að fara fram á er í
raun og veru þjóðaratkvæða-
greiðsla um helstu málaflokka. Og
það sýnist sannarlega vera ákaf-
lega skynsamleg lausn á þeim lýð-
ræðisraunum sem kjósendur
þurfa að ganga í gegnum við
reglulegar þjóðarkosningar um
óreglulegar skoðanir stjórnmála-
flokka sem eru þar að auki alger-
lega óútreiknanlegir í vöruskipt-
unum sem eiga sér stað á milli
kosninga.
En á meðan kjósendur eru ekki
spurðir beint út hvernig þeir vilja
hafa hlutina, á meðan þeir hafa
sama sem ekkert um það að segja
hvernig þjóðfélagi þeir búa í, þá er
eina raunhæfa ráðið sem hægt er
að gefa aumingja jóni eftirfarandi:
Eina örugga atkvæðið í því
kerfi sem nú er við lýði virðist
vera til handa Auðaflokknum.
Með því að greiða Auðaflokknum
atkvæði er verið að senda þau
skilaboð að kerfið sem við búum
við sé handónýtt, að stjórnmála-
flokkarnir séu valdastofnanir,
valdamakkarar sem ekki sé
treystandi. Auðiflokkurinn hefur
ekkert stefnumál annað en það að
greinarmunur verði gerður á at-
kvæðum greiddum honum og at-
kvæðum sem eru ógild. Um þetta
eru allir sammála en enginn hefur
nennt að fylgja málinu eftir enda á
Auðiflokkurinn sér enga formlega
málsvara. Það er í raun eini galli
Auðaflokksins. Kostirnir eru hins
vegar veigameiri: Hann á sér
enga óvini eða andstæðinga. Og
hann þarf heldur ekki að starfa
með neinum þegar kosningum er
lokið. Auðiflokkurinn er algerlega
óháður. Hann er líka algerlega
valdalaus. En hann getur haft
áhrif. Og sannarlega myndu áhrif
hans aukast ef hann þyrfti ekki að
hafa í eftirdragi Ógildaflokkinn
sem er alltaf snarvitlaus.
Jón minn, kjóstu bara Auða-
flokkinn. Þú færð þá að minnsta
kosti ekki brakið yfir þig úr lausa
loftinu.
Lýðræðis-
raunir
Hann verður bara að hanga í lausa
loftinu þar til það hrynur yfir hann og
síðan liggja undir því næstu fjögur árin
er hann fær kost á að hefja sig upp aftur
í óbærilegan en lýðræðislegan anda
kosningakortersins.
VIÐHORF
Eftir Þröst
Helgason
throstur@mbl.is
ÞAÐ er verulegt áhyggjuefni fyr-
ir sjávarútveg á Íslandi, atvinnulíf
úti á landi og allan almenning ef
gera á umtalsverðar breytingar á
því fiskveiðistjórnunarkerfi sem var
lögfest hér á landi fyrir um 20 árum.
Flutningur á aflaheimildum
er eignaupptaka
Fram hefur komið að um 80% af
þeim aflaheimildum sem nú eru í
notkun hjá einstaklingum og fyrir-
tækjum landsmanna hafa verið
keypt dýru verði. Bæði fyrirtæki og
einstaklingar hafa skuldsett sig um-
talsvert vegna þessa. Þegar talað er
um að styrkja landsbyggðina með
því að flytja aflaheimildir frá einum
aðila til annars, þá er það ekkert
annað en eignaupptaka. Stærstur
hluti aflaheimilda er nýttur af fyr-
irtækjum og einstaklingum utan
höfuðborgarsvæðisins. Það eru ekki
einhverjir örfáir „útgerðarmenn“
sem eiga aflaheimildirnar eins og
einn stjórnarandstöðuþingmaðurinn
sagði í umræðuþætti í ríkissjón-
varpinu á laugardag. Þetta er
hreinn áróður ætlaður til þess að
blekkja almenning og ala á öfund.
Útgerðir eru nú að mestu reknar af
almenningshlutafélögum þar sem
margir eigendur og stjórnendur
koma að málum. Sem dæmi má
nefna Útgerðarfélag Akureyringa
hf., Skagstrending hf. og Harald
Böðvarsson hf., sem mynda Brim
ehf. og er hluti af Eimskipafélags-
samstæðunni. Þessi félög eru með
liðlega 11% aflaheimilda í sjávarút-
vegi. Þær nýtast atvinnulega séð
nánast að fullu þeim sem búa á
landsbyggðinni.
Aflaheimildir eru í
eigu almennings
Hf. Eimskipafélag Íslands hefur
keypt allar sínar aflaheimildir á
undanförnum árum með því að fjár-
festa í nokkrum sjávarútvegsfyrir-
tækjum, þar sem kaupverð þeirra
hefur endurspeglað verðmæti afla-
heimilda. Í ársreikningi Eimskipa-
félagsins um síðustu áramót voru
eignfærðir 13,4 milljarðar króna
vegna aflaheimilda og er það um
42% af markaðsverðmæti Eim-
skipafélagsins, sem var um 32 millj-
arðar króna um síðustu áramót. Fé-
lagið er allverulega skuldsett, að
stærstum hluta við erlendar lána-
stofnanir. Þær treysta því að ekki
verði hróflað verulega við fiskveiði-
stjórnunarkerfinu.
Eignir Eimskipafélagsins
skiptast á tæplega 20.000 hluthafa.
Einhverjir kunna að segja að eigna-
dreifingin sé ekki mikil því örfáir að-
ilar séu í hópi stærstu hluthafa. Það
er alrangt. Stærstu eigendur Eim-
skipafélagsins eru almenningshluta-
félög með talsverða eignadreifingu,
eins og Sjóvá-Almennar tryggingar
hf. sem er með liðlega 10% eign-
arhlut, Fjárfestingafélagið Straum-
ur hf. með liðlega 9% og síðan koma
nokkru minni hluthafar svo sem
Skeljungur hf., Grandi hf. og Trygg-
ingamiðstöðin hf. auk lífeyrissjóða.
Höfðahreppur er meðal annars stór
hluthafi með hlutabréf að nafnverði
77 milljónir króna sem er að verð-
mæti tæplega 500 milljónir króna.
Allt eru þetta almenningshlutafélög,
sjóðir eða sveitarfélög og líklega
eiga nánast allir Íslendingar beint
eða óbeint í Eimskipafélaginu.
Erfitt og ósanngjarnt að
breyta núverandi fiskveiði-
stjórnunarkerfi
Með breytingum á fiskveiði-
stjórnunarkerfinu í þá átt sem
stjórnarandstöðuflokkarnir boða
væri ekki eingöngu verið að rýra
verðmæti eigenda Eimskipafélags-
ins, heldur mundi hið sama gilda um
tugi annarra sjávarútvegsfyrir-
tækja, þar af eru níu þeirra stærstu
með hlutabréf sín skráð á Kauphöll
Íslands. Lánakjör fyrirtækjanna
munu versna og þau verða tilneydd
að draga saman reksturinn. Það
rýrir eignir allra Íslendinga og veik-
ir samkeppnishæfni Íslands. Hag-
kvæmni mun minnka, því þeir sem
fá afhentar þær aflaheimildir sem
aðrir hafa haft nýtingarrétt á hljóta
að þurfa að greiða umtalsvert fyrir
ef kvótar eru boðnir upp eða leigðir.
Nýir aðilar í greininni þurfa að
skuldsetja sig vegna þess og greiða
þar að auki veiðileyfagjald. Aðrir í
greininni sitja uppi með skuldir
vegna kvótakaupa undanfarinna
ára. Þegar þetta gerist og aðilar fá
úthlutað veiðiheimildum til skemmri
tíma, án framsalsréttar, mun hætta
á brottkasti einnig aukast. Skamm-
tímasjónarmið munu aukast. Í fram-
haldi af þessum ósköpum mun af-
koma sjávarútvegsins versna og
ríkið þyrfti að byrja að styrkja
þessa grein, og jafnvel ríkisreka
hana, eins og víða er gert erlendis.
Það gæti endað eins og í Noregi þar
sem sjávarútvegur og fiskeldi á í
miklum erfiðleikum.
Þróun og hagræðing í sjávarút-
vegi er stór skýring á bættum lífs-
kjörum þjóðarinnar á síðustu 10–15
árum. Við þurfum að halda áfram á
þeirri braut.
Rót óánægjunnar
tengist fortíðinni
Rót óánægjunnar sem ríkir í dag
er að þeir sem fengu úthlutað afla-
heimildum fyrir um 20 árum á
grundvelli veiðireynslu hafa margir
selt eða leigt sínar aflaheimildir með
verulegum hagnaði. Það hefði komið
vel til greina að setja einhverjar
skorður við þessu eða þá skattlegja
sölu- eða leiguhagnaðinn umtals-
vert, t.d. um 50% eða meira, og nýta
þá fjármuni að hluta til að létta öðr-
um sköttum eða kostnaði af grein-
inni, t.d. auðlindagjaldinu, sem fyr-
irtækin þurfa að greiða.
Það er mikill misskilningur að
hægt sé að leysa þetta fortíðar-
vandamál með því að láta það bitna
á þeim sem hafa keypt sig inn í
greinina á þessu tímabili. Þá væri
verið að endurtaka órættlætið gagn-
vart nýliðum í greininni, sem hafa
fjárfest í skipum og aflaheimildum á
undanförnum árum eða hluthöfum
skráðra almenningshlutafélaga. Það
mundi svo kóróna vitleysuna ef af-
henda ætti aftur aflaheimildir á
gjafverði, þeim sem áður hafa selt
þær á háu verði eða einhverjum sem
hafa starfað við að nýta ýmsar aðrar
auðlindir þjóðarinnar.
Erfitt að stjórna með því að
horfa í baksýnisspegilinn
Þeir stjórnmálamenn sem halda
að það sé einfalt að breyta þessu
kerfi á sanngjarnan hátt eiga eftir
að reka sig á annað. Allar róttækar
hugmyndir um breytingar á kerfinu
eru mjög óljósar og kjósendur eru
blekktir með hugmyndafræði öfund-
arinnar. Núverandi ríkisstjórn hef-
ur aftur á móti reynt að lagfæra þá
agnúa sem eru á kerfinu í dag og
hægt er að gera enn betur í því efni.
Stjórnmálaflokkar sem hafa aftur á
móti það á stefnuskrá sinni að
breyta á róttækan hátt núverandi
kerfi geta aldrei myndað velferðar-
stjórn, og munu ekki með breyting-
um á fiskiveiðistjórnunarkerfinu
bæta lífskjör þjóðarinnar. Það fer
ekki vel á því að stjórna og móta
framtíðarsýn með því að horfa ein-
göngu í baksýnisspegilinn.
Alvarleg atlaga að
stjórnkerfi fiskveiða
Eftir Þorkel
Sigurlaugsson
„Allar rót-
tækar hug-
myndir um
breytingar á
kerfinu eru
mjög óljósar og kjós-
endur eru blekktir með
hugmyndafræði öfund-
arinnar.“
Höfundur er framkvæmdastjóri þró-
unarsviðs Eimskipafélags Íslands hf.
JÓN Steinar Gunnlaugsson, lög-
fræðingur og briddsfélagi Davíðs
Oddssonar forsætisráðherra, lýsir
því í Morgunblaðsgrein í gær að
undirritaður hafi beitt gróusögum í
fréttaskrifum af málefnum Þorfinns
Ómarssonar, fráfarandi forstöðu-
manns Kvikmyndasjóðs, sem enn
er í kröppum dansi vegna starfs
síns. Þorfinnur Ómarsson setti sig á
sínum tíma upp á móti því að fyr-
irhuguð kvikmynd Hrafns Gunn-
laugssonar, Opinberun Hannesar,
sem byggð er á smásögu Davíðs
Oddssonar Glæpur skekur Hús-
næðisstofnun, fengi styrk. Þorfinn-
ur þurfti að taka pokann sinn. Á
síðasta degi í embætti virðist sem
Þorfinnur hafi iðrast og hann ákvað
að styrkja glæpasögu Davíðs. Rík-
isendurskoðun var beðin af
menntamálaráðherra að rannsaka
það mál og komst að þeirri niður-
stöðu að honum hefði verið óheimilt
að veita styrkinn. Rétt eins og
greint er frá í Fréttablaðinu komst
embættið einnig að þeirri niður-
stöðu að eitt og annað hefði verið
athugavert við embættisfærslur
Þorfinns. Það er önnur saga.
Tilraun Jóns Steinars, líkt og
Davíðs Oddssonar forsætisráðherra
eftir Lundúnafund hans, til að
koma á mig rógstimpli er aumk-
unarverð og af sama toga sprottin
og árásir þeirra sjálfstæðismanna á
Fréttablaðið, Stöð 2 og aðra frjálsa
fjölmiðla sem hafa vogað sér að
birta fréttir án þess að bera það
undir flokkinn.
Blár fingur Jóns Steinars við
sjóndeildarhring skelfir ekki en það
veldur mér áhyggjum í hvaða
ógöngur minn gamli flokkur er
kominn í þegar helsta vopn fyrir-
svarsmanna hans er að beita
óhróðri til að telja þjóðinni trú um
að mildi ráð för hjá helstu ráða-
mönnum flokksins. Þessi aðferð er
ekki trúverðug. Þegar harðjaxlar
gráta þá hlær þjóðin.
Blár fingur
Eftir Reyni
Traustason
„Tilraun
Jóns Stein-
ars, líkt og
Davíðs
Oddssonar
forsætisráðherra eftir
Lundúnafund hans, til
að koma á mig róg-
stimpli er aumkunar-
verð…“
Höfundur er blaðamaður og félagi í
Sjálfstæðisfélagi Árbæjar- og Selás-
hverfa.