Morgunblaðið - 30.04.2003, Blaðsíða 28

LISTIR
28 MIÐVIKUDAGUR 30. APRÍL 2003 MORGUNBLAÐIÐ
N
AFNIÐ
Mesópótamía
varð til á síð-
fornöld, skýr-
greinir land-
svæðið milli
fljótanna Efrat
og Tigris, og vísar til þess. Einnig
þekkt undir heitinu; Hinn frjósami
hálfmáni. Frjósemina fékk slétt-
lendið frá fljótunum tveim sem
fluttu grómögnum jarðar næringu
þegar flæddi yfir bakka þeirra. Nú-
tíminn þekkir það mestanhluta sem
Írak, en í norðri og norðvestri eru
einnig bitar af Sýrlandi og Tyrk-
landi angi Mesópótamíu.
Úr óræðu myrkri forsögunnar
tók þjóð af óþekktum uppruna að
flytjast til og dreifa sér um slétt-
urnar í suðurhluta Mesópótamíu,
skilgreind
undir heit-
inu Súmer-
ar. Hafði
sérstakt
tungumál
sem ekki
hefur tekist að rekja né tengja við
önnur mál né mállýskur, þetta á að
hafa gerst á lokaskeiði fjórða árþús-
undsins fyrir okkar tímatal eða fyr-
ir meira en 5500 árum. Súmerar
komu á legg fyrstu hámenningu
sögunnar sem grundvallaðist á
áveitukerfi til að nýta hina frjósömu
leðju er fljótin báru með sér.
Á þessu svæði höfðu menn löngu
áður, eða fyrir um 10.000 árum, haf-
ið að gera tilraunir með kornrækt
og húsdýrahald, og hér voru nokkur
af fyrstu landbúnaðarsamfélögum
heimsins. Tóku að þróa vökv-
unarkerfi 6000–5000 f. Kr., sem
Súmerar fullkomnuðu með stíflum
og flóðgörðum. Vinnsla málma úr
jörðu gerði svo mögulegt að fram-
leiða og nota verkfæri til aðskilj-
anlegasta brúks og eitt leiddi af
öðru. Súmerar tjáðu sig í
skriftartáknum sem nefnast
fleygrúnir, á seinni tímum
fræðimönnum mikilvægur
vegvísir til skilgreiningar á
hinni menningarsögulegu
þróun og eru táknin þau
elstu varðveittu í heiminum
við hlið þeirra egypsku. Eitt-
hvað um 2500 var risinn
upp rúmlega tugur skipu-
lagðra borgarríkja,
þeirra þekktust voru Úr,
Uruk, Nippur, Kish og
Lagasj. Álíta menn að
Uruk hafi verið stærsta
borg í heimi árið 3000,
iðulega var ófriðarsamt
milli borgarríkjanna en
öðru hverju var landið
sameinað. Árið 2350 lagði
Sargon konungur grunn
að akkadíska heimsveld-
inu í norður Mesópót-
amíu og gerði borgina
Akkadíu að höfuðsetri,
og 2330 tókst honum að
ná yfirráðum á súm-
erska hlutanum og
næstu 150 árin voru
súmersku borgarríkin
undir hæl akkadíska
heimsveldisins en það
leystist þá upp af
óþekktum ástæðum.
Sirka 2113 lagði kóng-
urinn Urnammu af
Kish grunn að nýju heimsveldi með
borgina Úr sem höfuðsetur, en um
2000 var stórveldistíma Súmera
lokið og Babýlóníumenn ríkjandi í
Mesópótamíu
Akkadíska, sem er einnhinna úttdauðu geirasemíska málstofnsins ogmeð elstu tungumálum
sem mönnum hefur tekist að
greina, var töluð í Mesópótamíu frá
2600 og einkennandi fyrir hana var
hin mikla auðlegð tónbila og sam-
hljóða.
Nokkurn veginn um 1815 lagði
semísk konungaætt undir forystu
Hammúrabís konungs suðurhluta
Mesópótamíu undir sig, sameinaði
borgríki landsins og gerði Babýlón
við Efrat að höfuðborg þess, sem
sjálft fékk nafnið Babýlónía.
Hammúrabi var merkileg mann-
gerð, samdi lög sem meðal annars
þokuðu burt fyrri tíma miðstýrða
ríkisbúskap, þar sem prestastéttin
réð miklu og musterin voru stjórn-
sýslustöðvar. Ruddi með því öflugu
einkaframtaki braut, herjaði á norð-
urhéruðin og færði út landamærin.
Einn af dýrgripum Louvre í París
er íðilfögur tveggja metra há súlu-
formuð lágmynd klöppuð í svartan
basaltstein, þar sem sér í drottn-
arann Hammúrabi við lagagerð
sína, stendur frammi fyrir sólarguð-
inum Schamasch, verndara réttlæt-
isins.
Dýrkuð var fjölgyðistrú og guða-
heimurinn samanstóð af 3.000 guð-
um, en af þeim voru margir af lík-
um og sama uppruna. Stór samstæð
musteri með hinum mjög svo ein-
kennandi babýlónsku musteristurn-
um mynduðu kjarna borganna.
Hugvísindi eins og stærðfræði og
stjörnufræði háþróuð, til að mynda
hvað varðar stöðu tunglsins, ann-
arra himintungla svo og tungl-
myrkva. Enn í dag hagnýtum við
okkur eitt og annað í þessum fornu
vísindum til að mynda 60 talna
kerfið; að deila einni klukkustund í
sextíu mínútur og mínútuna í jafn-
margar sekúndur. Eftirkomendum
Hammúrabis gekk ekki eins vel að
halda ríkinu saman og tveim öldum
seinna náðu útlendingar landsvæð-
inu undir sig, hittítar 1651, en voru
hundrað árum seinna flæmdir
burt af kasittum, sem héldu
völdum allar götur til 1151.
Ýmis þjóðarbrot komu við
sögu næstu aldir og í þeim
pataldri kann sagan helst
að greina af Assýringum
úr norðurhluta Mesó-
pótamíu við Tigris er
gerðu svæðið að hluta
ríkis sins um 730.
Þegar hið mikla Assýríuríki,
sem staðið hafði frá því um
1950 f.Kr. leið undir
lok og hrundi í
borgarstríði um
611, var ný-
babýlónska ríkið
stofnað upp úr rústunum 625 og
stóð til 539, er Persar undir forystu
Kyrosar konungs brutu það undir
sig og gerðu að héraði í Persíu. Ný-
babýlónía varð að stórveldi á valda-
tíma hins herskáa Nebúkadnesar 2
konungs og Babýlón að dulúðugri
ævintýraborg. Byggð voru mikil
mannvirki svo sem Babelsturninn,
eitt af undrum veraldar sem og
Hengigarðarnir eða Svifgarðarnir,
sem voru skrúðgarðar í Babýlon,
sem menn álíta að hafi verið uppi á
þrep pýramída og sýndust að sögn
hanga í lausu lofti. Garðana lét
Nebúkadnes gera fyrir drottningu
sína og vatni veitt yfir þá úr Efrat.
Níutíu kílómetrum norðar reis
Bagdad við Tigris, sem um 760–
1280 e.Kr. var höfuðborg kalífa-
dæmis Abbadísa; háborg arabískrar
menningar um aldir og þar var vett-
vangur Harúns al-Rasjíd, sem kem-
ur við sögu í Þúsund og einni nótt
svo sem margur veit.
Mesópótamía og arabískiheimurinn eitt stór-brotið ævintýri og allriþessari þróun fylgdi
óviðjafnanlegt ris handverks, listíða,
byggingarlistar og myndlistar, að
ekki sé talað um skreytiprýði, orna-
ment. Elstu menjar koma frá Súm-
erum og þróunin náði hámarki hjá
Babýlóníu- og Assýríumönnum. Lif-
andi vitnisburður þess að hugvit og
skapandi athafnir eru burðarás allra
framfara og jarðtengdra menning-
arríkja. Mesópótamía ásamt Norð-
ur-Afríku, einkum Egyptalandi
vagga hámenningar, grunnur og
burðarstoðir heimsins í dag. Tákn-
rænt að menningin á landsvæðinu
var stórbrotnust og gagnsæjust á
þeim tímaskeiðum er hún skilaði
mannkyninu mestu í formi sköp-
unarþarfar og ríkulegrar útrásar
hennar. Lögmál sem eru jafnáþreif-
anleg í dag sem í árdaga og gengur
eins og rauður þráður gegnum sög-
una, virðist þó að nokkru hafa
fyrnst fyrir á tímum tæknivæð-
ingar, hraða, græðgi og nýjunga-
girni…
– Fann hjá mér þörf og tilefni til
að romsa þessu öllu upp vegna
hinna válegu atburða sem hafa verið
að gerast á svæðinu undanfarið og
hörmulegra afleiðingar þeirra, grip-
deilda á ómetanlegum menning-
arverðmætum, sem ekki hið
minnsta var hirt um að koma í veg
fyrir. Mesópótamía geymir í ljósi
framanskráðs, sem er einungis örlít-
ill biti stærra samhengis, annað
meira og mikilvægara olíu. Ein-
stæða og stórbrotna sögu sem
mannkyninu ber að hlú að og
vernda. Og í hnotskurn; skyldi ekki
fleira menning en MacDonalds-
hamborgarar, þótt ameríski stjörnu-
málarinn Andy Warhol hafi í fúlustu
alvöru haldið því fram að nútíminn
héldi hvarvetna innreið sína með til-
komu þessa vinsæla ruslfóðurs.
Ó, Mesópótamía…
SJÓNSPEGILL
Bragi
Ásgeirsson
bragi@internet.is
Ó, Mesópótamía
Assýrösk list: Assurnasirpal II., 9.
öld f. Kr. Alabastur, mjólkursteinn,
106 cm hár. British Museum.
Súmersk list: Brjóstmynd af fursta á bæn, um 3300 f. Kr. Kalksteinn, 18 cm
há. Listasafnið í Bagdad.
Babýlóns list:
Fórnarstytta
frá Gudea,
landstjórinn
af Lagasch,
sirka 2100
f. Kr. Díórit,
ísúrt gróf-
korna storku-
berg. París,
Louvre.
MARÍA Luisa Vega, prófessor
við Complutense Universidad í
Madrid, heldur fyrirlestur á
vegum Stofnunar Vigdísar
Finnbogadóttur um tvítyngi
barna í Háskóla Íslands, Odda,
stofu 101, kl. 16.30 í dag.
Getur hvaða barn sem er
orðið tvítyngt, án tillits til þess
umhverfis sem það elst upp í? Í
fyrirlestri sínum skýrir María
Luisa frá rannsóknarverkefni
sínu sem hefur nú staðið yfir í
þrjú ár. Meginmarkmið verk-
efnisins eru þau „að skapa tví-
tyngdan einstakling“, „að
þjálfa kennara að nálgast á
heildstæðan hátt að kenna
nemendum annað mál frekar
en erlent mál“ og að taka tillit
til „þrítyngis“ sem er að verða
algengari staða margra í dag.
Síðustu 6–7 árin hafa rann-
sóknir Maríu Luisu meðal ann-
ars tekið til tvítyngis barna og
þá sérstaklega að nota frásagn-
araðferðina eða „storytelling“
sem aðferð til málvísindalegrar
sköpunar, aðallega með börn-
um en einnig með háskólanem-
um. Auk þess að halda opinber-
an fyrirlestur við Háskóla
Íslands mun María taka þátt í
málstofu spænskukennara á Ís-
landi og vinnustofu meistara-
nema í þýðingum við Háskóla
Íslands.
Fyrirlesturinn verður á
ensku og er öllum opinn.
Fyrirlestur
um tvítyngi
barna
VALSKÓRINN mun halda sína ár-
legu vortónleika í dag.
Efnisskráin er fjölbreytt að vanda
og mun kórinn syngja íslensk lög og
negrasálma við undirleik Helgu
Laufeyjar Finnbogadótur. Ein-
söngvari verður Bjarni Freyr
Ágústsson. Stjórnandi Valskórsins
er Guðjón Þorláksson.
Tónleikarnir hefjast kl. 20 í Frið-
rikskapellu við Valsheimilið.
Tónleikar
Valskórsins
www.samfylking.is
♦ ♦ ♦
Sjöunda kverið í
flokki þýddra ljóða
er komið út hjá
Brú forlagi. Ljóða-
kverið nefnist Ég
er ekki einmana
og fleiri ljóð og er
eftir bandarísku
blökkukonuna
Nikki Giovanni
sem lét mikið á að sér kveða á sjö-
unda og áttunda áratug síðustu aldar
og þótti mjög róttæk á sínum tíma.
Þýðandi er Hallberg Hallmundsson,
sem einnig þýddi öll hin kverin í þess-
um flokki.
Fáein þeirra ljóða sem birtast í
kverinu hafa birst áður á íslensku fyrir
allmörgum árum í Tímariti Máls og
menningar.
Ég er ekki einmana er 32 bls. og
heft og fæst eingöngu í bókabúðum
MM í Reykjavík en einnig er hægt að
panta bókina frá forlagi á netfanginu
haha@simnet.is.
Leiðbeinandi verð er 530 krónur.
Ljóðaþýðingar