Morgunblaðið - 01.05.2003, Blaðsíða 46

UMRÆÐAN
46 FIMMTUDAGUR 1. MAÍ 2003 MORGUNBLAÐIÐ
Vegna gífurlegs aðstreymis aðsendra greina í aðdraganda alþingiskosninganna verður formi þeirra
greina, sem lúta að kosningunum, breytt. Er þetta gert til þess að gera efnið aðgengilegra fyrir lesendur
og auka möguleika Morgunblaðsins á að koma greinunum á framfæri fyrir kosningar
Alþingiskosningar
Á SÍÐUSTU vikum hefur æ bet-
ur komið í ljós hve mikill munur er
á áherslum milli landshluta. Það
sést best á því um
hvað fólk hugsar
þegar það gerir upp
hug sinn fyrir kosn-
ingar. Hér í NV-
kjördæmi eru sjáv-
arútvegsmálin að
sjálfsögðu efst á
blaði þótt ekki sé lítið gert úr öðrum
málefnum.
Landsfundur sjálfstæðismanna,
sem haldinn var fyrir rúmum mán-
uði, samþykkti m.a. nokkrar merki-
legar ályktanir sem eru okkur öllum
mjög mikils virði. Sjálfstæðisflokk-
urinn hafnar því algerlega að svo-
kallað „kvótaþak“ verði hækkað
meir en orðið er. Þetta er mjög mik-
ilvægt fyrir okkur í þessum minni
sjávarbyggðum til þess að kvótinn
safnist ekki á æ færri hendur.
Einnig var tillaga um línuívilnun
samþykkt sem er okkur mjög mik-
ilvægt. Einnig var samþykkt að all-
ar niðurstöður mælinga og rann-
sókna sem fram fara á vegum
opinberra aðila verði gerðar að-
gengilegar sjálfstæðum rannsókn-
araðilum.
Sjálfstæðisflokkurinn hafnar því
að kollvarpa núverandi fisk-
veiðistjórnunarkerfi en vísar ekki á
bug að endurskoða megi ýmsa þætti
þess. Það þýðir ekki að stinga höfð-
inu ofan í holu og líta aldrei í kring-
um sig enda hefur sjávarútvegs-
ráðherra nú stofnað nefnd sem
hefur það hlutverk að huga sér-
staklega að ýmsum þáttum sem
snerta líffræðilega fiskveiðistjórn-
un. Nefndin mun m.a. fjalla um
áhrif veiðarfæra á gæði aflans og
áhrif friðunar smáfisks á stofnstærð
auk þess að skoða sérstaklega fær-
eyska kerfið og þann árangur sem
þar hefur náðst.
Nýliðun ekki auðveldari
í kerfi F-listans
Frjálslyndir horfa einmitt mikið
til færeyska kerfisins og vilja koll-
varpa aflamarkskerfinu og taka upp
sóknarstýringu. Þetta telja þeir að
hægt sé að gera án þess að valda
fyrirtækjum skaða og hafa þá sjálf-
sagt hugsað sér að fyrst það gekk í
Færeyjum hljóti það að ganga hér.
Það sem gleymist að taka með í
reikninginn er að á þeim tíma var
allt í upplausn í færeysku efnahags-
lífi. Fyrirtækin voru á hausnum
hvort sem var. Frjálslyndi flokk-
urinn passar sig líka á að taka
hvergi fram að í Færeyjum, þar
sem ekki er hægt að kaupa eða selja
kvóta, er hins vegar verið að kaupa
og selja daga. F-listinn segir einnig
að í sínu kerfi verði nýliðun svo auð-
veld. Þetta er þó því miður tálsýn
ein. Í fyrsta lagi verður ekki enda-
laust mörgum bátum hleypt inn í
kerfið og því koma bátar til með að
verða gríðarlega dýrir og í öðru lagi
verða menn á endanum að kaupa
sér daga og ekki verða þeir heldur
gefins. Sjá má dæmi um verð á dög-
um í sóknardagakerfi smábáta í
dag.
Í Morgunblaðinu 20. apríl talar
Guðjón Arnar Kristjánsson, formað-
ur frjálslyndra, um að það verði að
fara yfir í sóknarstýrt kerfi en talar
reyndar ekki um að hægt verði að
kaupa sér veiðidaga fyrr en ein-
hvern tíma eftir dúk og disk. Á öðr-
um stað segir hann að kerfið eigi að
auðvelda nýliðun í greininni. Það
sem þarna gleymist að útskýra er
hvernig svo megi vera ef ekki á að
vera hægt að kaupa sig inn í grein-
ina. Einnig segir Guðjón í sama við-
tali að sóknarstýrða kerfið komi í
veg fyrir brottkast. – Hér er rétt að
koma með ábendingu: Áður en
kvótakerfið var sett á var sókn-
arstýring, sem mönnum féll reyndar
þungt og erfitt var að vinna í. Það
sem í Morgunblaðsviðtalinu virðist
hafa gleymst nánast frá degi til
dags er að í Kastljósi 15. apríl sagði
Guðjón að í sóknarstýrða kerfinu
hefði einnig verið hent miklu af
fiski.
„Við reddum því“
Fulltrúar Frjálslynda flokksins
tala sitt á hvað og segja í einu við-
talinu að síðar meir verði dagarnir
framseljanlegir og í öðru viðtali
nokkrum dögum seinna að dagarnir
komi aldrei til með að vera framselj-
anlegir. Þegar þeir voru svo spurðir
í þessu seinna viðtali, sem var í
sjónvarpi, hvernig þeir ætluðu þá að
tryggja nýliðunina svaraði Guðjón
A. Kristjánsson: „Við reddum því.“
Á þetta að vera fyndið? Hvernig á
maður að geta tekið mark á svona
svörum?
Það eru hreinlega ekki aðstæður
til þess að kollvarpa kerfinu. Þegar
um þessi mál er rætt verða menn að
átta sig á því hvað er búið að vera
að gerast innan fiskveiðistjórn-
unarkerfisins síðustu ár. Nálægt
80% kvótans er nú í höndum fyr-
irtækja sem fengu hann ekki í
neinni úthlutun. Menn hafa verið að
kaupa sig inn í kerfið með það fyrir
augum að vinna innan þess. Menn
hafa jafnvel veðsett húsin sín og all-
ar sínar eigur og þær skuldir munu
ekki hverfa þótt kvótinn hverfi,
hvort sem er með færeyskum leið-
um eða fyrningarleiðum. Þeir sem
fengu úthlutað því sem Frjálslyndir
og Samfylkingin kalla gjarnan
„gjafakvóta“ eru flestir löngu búnir
að selja sig út úr kerfinu og bíða
jafnvel sumir eftir því að þær breyt-
ingar verði gerðar sem hleypa þeim
aftur inn á þægilegan hátt.
Það er auðvelt að næla í atkvæði
út á óánægju en gætum okkar á af-
leiðingum atkvæða okkar.
Fjöregg þjóðarinnar á það ekki
skilið að vera haft í flimtingum og
notað sem vopn í höndum frama-
gjarnra pólitíkusa sem sjá þar auð-
velda leið til að skapa múgæsingu til
að skjóta sér inn á þing.
Sýnum ábyrgð.
Höfum fjöreggið
ekki í flimtingum
Eftir Örvar Marteinsson
Höfundur er smábátasjómaður í
Snæfellsbæ.
HVAÐ er málaefnaleg umræða og hvað ekki? Því er haldið fram að það
sé ekki málefnalegt að tala um hvernig æðstu embættismenn valdsins beita
því mikla tæki, á hinn bóginn virðist vera mjög málefnalegt hverjir mynda
stjórn eftir kosningar. Snýst það ekki um það hverjir fara
með völdin? Hvers vegna er það þá málefnalegt en ekki
hvernig farið er með þau völd, sem allir eru að sækjast eftir?
Þegar ég velti þessu fyrir mér þá kemst ég helst að þeirri
niðurstöðu að verið sé að reyna að koma því inn hjá þjóðinni
að sumir séu réttbornari til valda en aðrir. Þeir hinir sömu
hafa líka mjög ákveðnar skoðanir á því hverjir eigi að eiga
fyrirtækin í landinu og hverjir ekki, hverjir megi hafa skoð-
anir og hverjir ekki. Mér hefur t.d. um langt árabil fundist
svífa yfir vötnum að ekkert sé athugavert við að embættismenn sem eru í
Sjálfstæðisflokknum flíki skoðunum sínum, embættismenn í öðrum flokkum
eigi hins vegar að halda „persónulegum“ skoðunum sínum fyrir sig (nú seg-
ir Guðjón Arnar að þetta teygi sig einnig inn í einkageirann). Þannig virðist
það vera að ef þú tilheyrir „stóra“ flokknum þá eru stjórnmálaskoðanir
virtar sem þau lýðréttindi sem þær eru, ef þú aðhyllist hins vegar stefnu
annars stjórnmálaflokks þá er þetta skoðanabrölt þitt orðið persónulegt og
ekki rétt að flíka því á almannafæri. Alveg magnað hvað öllu er alltaf snúið
upp í það að vera „persónulegt“.
Ágætur og mikilsvirtur maður sagði við mig um daginn að ef skoð-
anakannanir reyndust réttar þá gæti svo farið að mynduð yrði stjórn
þriggja flokka sem enga reynslu hefðu af stjórnarsetu (eða hefðu ekki verið
í stjórn í mörg ár), ég man ekki nákvæmlega hvernig hann orðaði það,
svona eins og eftir að viðreisnarstjórnin féll. Hvernig sem það var nú orðað
voru skilaboðin þessi: það er landinu, þjóðinni, sem sagt okkur öllum (og
væntanlega fiskimiðunum) hættulegt að breyta til vegna þess að þeir sem
taka við eru „óvanir“. Til hvers erum við þá að hafa kosningar? Ef það er
þjóðinni og fiskimiðunum heppilegast að hafa alltaf hina sömu við völd, eig-
um við þá eitthvað að vera að vesenast með kosningar, lýðræði, málfrelsi og
annað af því taginu? Er það ekki skrítið að þegar mætustu menn fara að
verja málstað sinn í þeirri stöðu sem upp er komin þá ráðast þeir í raun að
hornsteininum, frelsinu. Manni dettur í hug að þeir vilji bara frelsi fyrir sig
en ekki aðra. Einhver sagði einhvern tímann að hann væri á móti frelsi sem
skaðar, sem skaðar hvern, spyr ég, hann eða mig? Er þessi umræða mál-
efnaleg? Auðvitað er það málefnalegt hvort lýðræðið er einhvers virði.
Sumir mundu líka segja að það sé málefnalegt að benda á það að „óvant“
fólk geti komst til valda. Þeir hinir sömu eru hins vegar staðfastir í því að
þegar sagt er að „vanir menn“ séu orðnir of heimavanir þá eru það per-
sónulegar árásir.
Forystumaður stjórnmálaflokks telur upp helstu stefnumál flokksins og
segir að í stjórnarmyndunarviðræðum muni hennar flokkur leggja áherslu
á þau málefni, þ.e. ráðast gegn fátækt í landinu, uppfylla ákvæði stjórn-
arskrárinnar um að þjóðin öll eigi fiskinn í sjónum, gera landið að einu kjör-
dæmi og eitthvað fleira held ég að hún hafi nefnt. Forystumaður annars
stjórnmálaflokks, Sjálfstæðisflokksins, segir þetta vera afarkosti. Slíkt
orðalag ræðst væntanlega af því að hann telur enga fátækt í landinu („sýnið
mér þessa fátæklinga,“ sagði einn frambjóðandi flokks hans), hann er
ánægður með að brot fólksins í landinu verði moldríkt af því að kaupa og
selja kvótann og telur kjördæmaskipanina eins og hún er alveg prýðilega
og finnst þá trúlega tóm endaleysa að allt fólk í landinu hafi jafnan kosn-
ingarétt. Að láta sér detta í hug að breyta einhverju af þessu eru afarkostir,
hvorki meira né minna.
Það flotta við lýðræðið er að enginn einn á meira tilkall til valda en ann-
ar. Í löndunum í kringum okkur hafa orðið stórfelldar breytingar í kosn-
ingum. Í Bandaríkjunum má sami forseti ekki sitja lengur en í átta ár. Það
er öllum hollt að breyta til og dusta út rykið við og við. Það er óhollt að hug-
arfar stjórnmálamanna sé það að þeir hugsi „með hryllingi“ til þess að ein-
hver komi í þeirra stað. Atkvæðið er dýrmætt, þess vegna skiptir máli að
hver og einn hugsi sig vel um áður en hann notar það.
Málefnaleg umræða?
Eftir Valgerði Bjarnadóttur
Höfundur er viðskiptafræðingur.
Í UMRÆÐUNNI um skattamál
fyrir þessar kosningar vill gleymast
að ríkisvaldið hefur í auknum mæli
tekið upp skatt-
heimtu í formi þjón-
ustugjalda. Þar ber
hæst það sem kalla
mætti því ógeðfellda
nafni „sjúklinga-
skattur“.
Almannatrygg-
ingakerfið var byrjað að byggja upp
á Íslandi á fjórða áratug síðustu ald-
ar eftir áralanga baráttu launafólks.
Baráttan um að tryggja heilbrigð-
isþjónustu óháð efnahag hafði borið
árangur. Öflugt heilbrigðiskerfi fyr-
ir alla óháð efnahag er kjarninn í
öflugu velferðarkerfi og í raun
mælikvarði á í hve manneskjulegu
þjóðfélagi við búum. Allir stjórn-
málaflokkar hafa stutt þetta sjón-
armið. Ég vil nefna Sjálfstæð-
isflokkinn sérstaklega því oft vill
gleymast að hann hefur átt stóran
þátt í að byggja upp það velferð-
arkerfi sem við búum við í dag.
Skattur á sjúklinga settur á
Í Viðeyjarstjórninni 1991–1995
var byrjað á innheimtu þjónustu-
gjalda á sjúkrahúsum þ.e. lagður á
skattur á þá sem leituðu sér lækn-
inga. Ákvörðun um sjúklingaskatt
var tekin vegna slæmrar stöðu rík-
issjóðs og mikils vanda í fjár-
mögnun heilbrigðiskerfisins. Efna-
hagslíf Íslendinga var þá í öldudal.
Þrátt fyrir þetta var þetta óafsak-
anleg ákvörðun af heilbrigð-
isráðherra Alþýðuflokksins enda
var flokknum refsað í næstu kosn-
ingum. Það er því fróðlegt að heyra
hvort stefna Samfylkingarinnar er
sú sama í þessu máli, en eins og
menn vita gekk Alþýðuflokkurinn
inn í þann flokk.
50% hækkun umfram
neysluvísitölu
Eins og með aðra skatta hafa þeir
tilhneigingu til að hækka og svo er
um þennan skatt. Hlutur sjúklinga
af heildarkostnaði hefur stór-
hækkað á undanförnum árum. Í ný-
legri Morgunblaðsgrein Ástu Möll-
er, þingmanns Sjálfstæðisflokksins,
kom fram að kostnaður almennings
vegna heilbrigðisþjónustu hefði
hækkað um 50% umfram neyslu-
vísitölu á árunum 1999 til 2001 og
lyfjakostnaður hefur hækkað 30%
umfram neysluvísitölu. Þegar rætt
er um aukinn kaupmátt má ekki
gleymast að flest útgjöld heimilanna
hafa hækkað meira en kaupmátt-
urinn og það eru þessi útgjöld sem
eru að sliga heimili þeirra sem
minna mega sín í þjóðfélaginu.
Dæmi um sjúklingaskatta
En vita menn hve hár sjúklinga-
skattur er í dag? Tökum raunhæf
dæmi: Einstæð móðir með þrjú
börn leitar sér lækninga á sjúkra-
húsi og fer í margvíslegar rann-
sóknir og viðtöl. Hún er ekki lögð
inn á sjúkrahús. Hún þarf að greiða
kr. 35.000. Ellilífeyrisþegi sem hef-
ur aðeins grunnlífeyri til að lifa af
þarf að fara í aðgerð hjá sérfræð-
ingi. Hún þarf að greiða kr. 20.000
fyrir aðgerðina. Ungur maður
greinist með krabbamein. Hann fer
í viðtöl, rannsóknir o.fl. Fyrsta mán-
uðinn hefur hann greitt um kr.
50.000 í „skatt“ til ríkisins. Svona
mætti lengi telja. Í þessu sambandi
er rétt að nefna afsláttarkortin sem
sjúklingar fá þegar greiddar hafa
verið 18.000 kr. Eftir það greiðir
sjúklingur 1⁄3 kostnaðar. Eftir sem
áður þarf sjúklingur að greiða um
6.000 kr. fyrir röntgenmyndatöku í
stað 18.000.
Vilja flokkarnir afnema
skatt af sjúkum?
Í þessum kosningum finnst mér
ekki skipta meginmáli hvort stjórn-
málamenn ætla að lækka skatta um
3 eða 4%. Ég undrast hins vegar
hina ærandi þögn stjórnmálamanna
um heilbrigðismálin fyrir þessar
kosningar, eins og Árni Gunn-
arsson, framkvæmdastjóri Heilsu-
stofnunar NLFÍ, lýsti svo ágætlega
í grein í Mbl. 26. apríl sl. Það sem
mér finnst skipta höfuðmáli er að fá
svör frá stjórnmálaflokkunum um
hvort þeir ætli að halda áfram að
taka skatt af sjúklingum eða afnema
þessa þjóðarskömm. Þetta er ein-
föld spurning um siðferði og kristi-
legt hugarfar. Ódýrasta svarið fékk
ég frá Siv Friðleifsdóttur umhverf-
isráðherra í útvarpsþætti um dag-
inn um að sjúkir ættu að leita til
heilsugæslunnar því þar hefði
komugjald lækkað um 100 krónur.
Veit ekki ráðherra að þar starfa ein-
ugis heimilislæknar sem forskoða
sjúklinga og senda þá síðan áfram
til sérfræðinga eða á sjúkrahús ef
eitthvað alvarlegt er að? Þá tekur
við gjaldtaka sbr. hér að ofan. Og
ekki byrja á rullunni um að heil-
brigðiskerfið sé dýrt. Það eru ekki
gild svör þegar til eru fjármunir til
að byggja jarðgöng fyrir nokkra
milljarða, glæsihallir eru byggðar
fyrir sendiráð og Alþingi og millj-
arðar fara í ferðalög embættis- og
stjórnmálamanna til útlanda.
Þjóðarsátt um
heilbrigðiskerfi fyrir alla
Við kjósendur „ráðum“ ykkur
stjórnmálamennina til að reka þjóð-
félagið á fjögurra ára fresti. Skatt-
tekjur ríkisins hafa aldrei verið
meiri. Það er ykkar að finna lausnir.
Það er verðugt verkefni að leysa
vanda heilbrigðiskerfisins og á að
vera efst á verkefnalista næstu rík-
isstjórnar. Tillögur ASÍ eru gott
innlegg í þessa umræðu. Ég fullyrði
að það er þjóðarsátt um rekstur á
öflugu heilbrigðiskerfi sem tryggir
aðgang allra óháð efnahag. Ég
skora á alla stjórnmálaflokka að
gefa yfirlýsingu um að afnema skatt
af sjúkum. Slíkur skattur er þjóð-
arskömm í velferðarþjóðfélagi.
Að taka gjald
af sjúkum er
þjóðarskömm
Eftir Jón Baldur Lorange
Höfundur er kerfisfræðingur.
VARAÞINGMAÐUR Samfylk-
ingarinnar vill færa hringveginn frá
Blönduósi svo stytta megi leiðina
milli Reykjavíkur og Húsavíkur. Eru
frambjóðendur Sam-
fylkingarinnar í
Norðvesturkjör-
dæmi sammála?
Skyldi þessi tillaga
fjölga atkvæðum
þeirra á Blönduósi
eða annars staðar í
sýslunni? Þéttbýlisstaðir á Norður-
landi vestra hafa lagt fram tillögur
um eflingu og endurbætur á vega-
kerfinu sem verða án efa til þess að
styrkja byggðakjarna á Akureyri og
þar með byggð á vestanverðu norð-
urlandi.
Tillögurnar eru gjörólíkar hug-
myndum Örlygs Hnefils Jónssonar,
varaþingmanns Samfylkingarinnar í
Norðurlandskjördæmi eystra, sem
vill styrkja sitt svæði með því að
veikja önnur. Fyrir Blönduós er
hringvegurinn auðlind. Fjölmörg
þéttbýli, bæir og sveitarfélög byggja
afkomu sína að meira eða minna leyti
á þjónustu við ferðamenn. Nefna má
Akureyri, byggðirnar við Mývatn,
Egilsstaði, Kirkjubæjarklaustur, Vík
í Mýrdal, Hellu, Hvolsvöll, Selfoss og
Borgarnes.
Auðveldlega má hugsa sér fjöl-
margar breytingar á hringveginum
og slíta hann frá mörgum ef ekki öll-
um ofantöldum stöðum. Taka af
„óþarfa“ króka og skækla, gera bein-
an og breiðan veg til Reykjavíkur
enda ríkir það undarlega viðhorf að
tilveran hafi upphaf sitt og endi í höf-
uðborginni.
Ég tel það skynsamlegri byggða-
stefnu að byggja upp sterkt vega-
kerfi og gera byggðakjarnana í fjórð-
ungunum sem sjálfstæðasta. Þannig
má efla atvinnulíf, styrkja menntun
og auðvelda félagslíf. Um leið aukast
möguleikar á sameiningu sveitarfé-
laga í stórar, rekstrarhæfar einingar.
Fyrir nokkru lauk Blönduósbær
við stefnumörkun í atvinnumálum og
í kjölfar þess hefur ríkt nokkur
Vill Samfylkingin
veikja Blönduós?
Eftir Sigurð Sigurðarson