Morgunblaðið - 01.05.2003, Blaðsíða 52
SKOÐUN
52 FIMMTUDAGUR 1. MAÍ 2003 MORGUNBLAÐIÐ
ÉG skrifaði um daginn gagnrýni
á umfjöllun Morgunblaðsins um
stríðið í Írak og birtist hún í blaðinu
16. apríl. sl. Daginn eftir er fjallað
um gagnrýni mína í leiðara blaðsins
auk þess sem Davíð Logi Sigurðs-
son blaðamaður svarar með
hálfsíðugrein.
Ég virði það að blaðið skuli birta
gagnrýni mína, en í viðbrögðunum
við henni finnst mér gæta misskiln-
ings. Málið er það umfangsmikið að
ég bregst aðeins við nokkrum atrið-
um.
Frá sjónarhól gagnrýnins les-
anda er sú fullyrðing fráleit að sjón-
armið og skoðanir Morgunblaðsins
á stríðinu í Írak hafi eingöngu kom-
ið fram í forystugreinum blaðsins.
Svo þvertek ég fyrir að hafa haldið
því fram að fréttum og leiðaraskrif-
um sé blandað saman í Morgun-
blaðinu. Þar með er ekki sagt að
fréttirnar séu hlutlausar.
Eru allar fréttir hlutlausar?
Í greiningu sem ég gerði á Íraks-
efni blaðsins (rúmlega 100 titlum)
13.–22. mars sl. flokkaði ég efnið í
þrjá flokka: Efni frá ritstjórn, frétt-
ir og aðsent efni. Þetta kemur fram í
stóru excel-fylgiskjali sem ég sendi
ritstjórninni til glöggvunar, en var
ekki ætlað til birtingar. Þar er hver
frétt og hver grein flokkuð, mæld og
metin. Í lokin eru reiknuð meðaltöl
og efnið dregið saman og þar leyfði
ég mér að slá flokkunum þremur
saman. Hér á eftir meðhöndla ég
hvern efnisflokk fyrir sig, en nið-
urstaðan breytist lítið við það. Hún
er eftir sem áður sú að í fleiri og
stærri fréttum og greinum kemur
fram stuðningur við stríðsaðgerðir.
Af ritstjórnargreinum eru að
mínu mati fjórar í jafnvægi, sex
meðmæltar stríðinu og í einni er
lagst gegn því.
Í aðsendum greinum um Íraks-
málið, sem eru fimm þessa daga, er
þessu öfugt farið. Í fjórum þeirra er
lagst gegn stríðinu en í einni eru
sjónarmið nokkurn veginn í jafn-
vægi.
Langmest af Íraksefni þessa
daga er fréttir. Ég flokkaði þær og
mat eins og sést í töflunni. Stærð
þeirra er ekki metin í dálksenti-
metrum heldur breidd hverrar
fréttar og greinar í dálkum talið, því
ég tel það gefa betri mynd af vægi
greinarinnar.
Fréttir
Fjöldi
frétta
Meðalbreidd:
dálkafjöldi
Hlutlausar: 12 2,5
Í jafnvægi: 27 2,5
Með stríði 31 3,7
Móti stríði 18 2,8
Samtals 88
Skilgreiningar:
Með stríði: Metið er val á við-
fangsefni og viðmælendum og það
sem sagt er, hvort vinsamleg af-
staða eða hvatning til stríðs sé þar í
fyrirrúmi.
Móti stríði byggist á hliðstæðum
forsendum nema þar er afstaða
gegn stríði í fyrirrúmi.
Fréttir teljast hér hlutlausar ef
lítið fer fyrir afstöðu til stríðsins,
hvort það sé af hinu góða eður ei.
Fréttir teljast vera í jafnvægi ef
skoðanir með og á móti stríði eru
nokkurn veginn jafnfyrirferðar-
miklar í fréttinni.
Sá sem vill gagnrýna þetta mat
mitt verður að líta á excel-töfluna
stóru, en þar sést hvernig ég hef
metið hverja einstaka frétt og
hverja grein. Ritstjórn Mbl. fær þau
gögn öðru sinni með grein þessari
og aðrir sem vilja sjá þau geta haft
samband við undirritaðan í vald-
ur@gi.is. Ég fagna því ef fleiri rýna
í þessi gögn, því matið er huglægt
og sökum skorts á tíma og sérþekk-
ingu eru þar eflaust ýmsir gallar.
Í leiðaranum er upplýst að það sé
ekki sama fólkið sem skrifar fréttir
og leiðara í blaðið. En það breytir
ekki því að í báðum þessum efnis-
flokkum: leiðurum og fréttum,
koma fram skoðanir sem eru mis-
hliðhollar stríðsrekstrinum í Írak.
Þó er ljóst að í leiðurum koma þess-
ar skoðanir fram með beinum hætti,
en óbeint í fréttum.
Fréttir og skoðanir
Ritstjóri segir: „Hverjum einasta
blaðamanni, sem hafið hefur störf á
ritstjórn Morgunblaðsins í marga
undanfarna áratugi, hefur verið
kennt það grundvallaratriði á fyrsta
degi, að í fréttum blaðsins megi ekki
vera skoðanir, hvorki blaðamanns-
ins né blaðsins sjálfs.“ Ritstjórinn
skýrir þetta nánar: „Fréttir eru frá-
sagnir af atburðum eða ummælum
manna um tiltekna atburði. Birtist
frétt á forsíðu um mikla sókn
Bandaríkjahers inn í Írak jafngildir
sú frétt ekki því að Morgunblaðið sé
að lýsa stuðningi við þá hernaðar-
aðgerð.“
Það er ögn flóknara mál að greina
þá afstöðu sem fréttirnar miðla. Af-
staðan ræðst einkum af því hvað tal-
ið er fréttnæmara en annað og
hvaða stöðu fréttin fær í blaðinu
(forsíðu- eða innsíðufrétt, eindálkur
eða breiðsíða o.s.frv.). Auðvitað
skiptir meginmáli hvaða fréttir rata
yfirhöfuð á síður blaðsins og í hve
miklum mæli. Því tel ég þá skoðun
mína ekki fráleita að á forsíðu
Morgunblaðsins hafi ýmist verið að
finna stuðning eða andmæli við
stríðið í Írak. Stuðningurinn eða
andmælin koma ekki fram í orðum
blaðamanna Morgunblaðsins heldur
í orðum og myndum þeirra heimild-
armanna sem blaðamennirnir gefa
orðið á síðum blaðsins. Hljóta ekki
allir blaðamenn að gera sér grein
fyrir þessum vanda?
Ólík umfjöllun fjölmiðla um
Íraksmálið er mikið til umræðu víða
um lönd. Spyrja má hvað ráði því að
Stöð 2 og RÚV birta oft sömu
fréttamyndirnar þaðan. Er úr svo
litlu að velja eða hvað? Fróðlegt
væri að sjá á prenti þau viðmið sem
fréttamenn Morgunblaðsins höfðu
er þeir völdu fréttaefnið í blaðið og
skipuðu því á síður. Þar mættu m.a.
koma fram rök fyrir því að nota
fréttir frá AP og AFP í svo ríkum
mæli. Er það vegna þæginda eða
eru þær taldar hafa svo margt til
síns ágætis umfram aðrar heimild-
ir? Er t.d. óhugsandi að afstaða rit-
stjóra Morgunblaðsins, Sjálfstæðis-
flokksins og íslensku
ríkisstjórnarinnar hafi haft áhrif á
hvaða fréttir urðu fyrir valinu?
Í Morgunblaðinu 25.4. sl. er at-
hyglisverð grein eftir Þorbjörn
Broddason, fræðimann á sviði fjöl-
miðlunar, þar sem hann leggur orð í
þennan belg. Hann segir m.a.:
„Fréttnæmi atburða er háð mati
þeirra sem velja fréttirnar. Frétta-
stjórar og fréttamenn hafna fjölda
frétta fyrir hverja eina sem þeir
birta.“ Þorbjörn segir einnig: „Þeg-
ar litið er yfir löng tímabil hlýtur
fréttamat og fréttameðhöndlun að
endurspegla stefnu og hugsjónir
blaðs í víðum skilningi – annað næði
í raun engri átt. Og þessi niðurstaða
getur samrýmst því prýðilega að
hver einstök frétt sé sönn og vel
unnin.“
Fréttamat Morgunblaðsins
Fréttir eru ekki hafnar yfir gagn-
rýni og starfsfólk Morgunblaðsins
ekki heldur. Ég er alls ekki „að
halda því fram að í stað þess að
skrifa fréttir sé það að skrifa áróður
fyrir ákveðin sjónarmið“. Þegar ég
gagnrýni fréttaflutninginn er ég
einfaldlega að gagnrýna fréttamat
blaðsins. Taki það til sín þeir sem
eiga, en ég er ekki að gera lítið úr
neinum. Látum svo tímann leiða það
í ljós hvort hafi verið merkari frétt:
Gangur árásanna á Bagdad eða
mótmæli milljóna manna gegn
þeim.
Mér finnst athyglisvert við um-
ræddan leiðara að þar er engin til-
raun gerð til að hrekja tilgátu mína
um að Morgunblaðið sé kosninga-
málgagn Sjálfstæðisflokksins um
þessar mundir, þrátt fyrir að vera
að vissu marki opið fyrir greinum
frá fylgismönnum annarra flokka.
Sú tilgáta hlýtur að standa þar til
hún hefur verið hrakin.
Ég vona að Morgunblaðið jafni
sig sem fyrst eftir kosningar, að
stefna þess verði óháðari stærsta
stjórnmálaflokki landsins og fréttir
þess birti okkur fjölskrúðugar
myndir af heiminum öllum – að þar
verði horft til allra átta. Þá mun ég
aftur gerast áskrifandi.
ATHUGASEMDIR VIÐ
LEIÐARA OG GREIN Í
MBL. 17. APRÍL SL.
Eftir Þorvald Örn
Árnason
„Þegar ég
gagnrýni
fréttaflutn-
inginn er ég
einfaldlega
að gagnrýna fréttamat
blaðsins. Taki það til
sín þeir sem eiga, en ég
er ekki að gera lítið úr
neinum.“
Höfundur er
framhaldsskólakennari.
FYRIR tæpum tveimur árum
eða 2. júní 2001 skrifaði ég grein í
Mbl. undir fyrirsögninni „Kvóta-
uppgjörið“. Eins og
nafnið bendir til
var ég eftir meira
en 15 ára andóf
gegn fisk-
veiðistjórn-
unarkerfinu að
gera upp við það og
lýsa skoðunum mínum á því og af-
leiðingum þess. Ég reiknaði með
að það yrði lokaorð mitt í þessu
stærsta máli lýðveldistímans og
jafnvel í sögu þjóðarinnar. En um-
ræðan að undanförnu, einkum sá
linnulausi hræðsluáróður og
grímulausa sérhagsmunagæsla
sem komið hefur í ljós á síðustu
vikum, hefur opnað „kvótakvik-
una“ hjá mér aftur.
Loksins, loksins
Nú er svo komið að fjórir
stjórnmálaflokkar sem bjóða fram
til Alþingis í vor og 80% þjóð-
arinnar telja nauðsynlegt að vinda
ofan af fiskveiðistjórnunarkerfinu.
Augu flestra manna fyrir óréttlæt-
inu, fjármagnstilfærslunum og ár-
angursleysi kerfisins í „uppbygg-
ingu“ fiskistofnanna hafa opnast.
Réttlætiskennd meirihluta þjóð-
arinnar er svo freklega misboðið,
að stórir hópar fyrrverandi stuðn-
ingsmanna stjórnarflokkanna hafa
stigið þau erfiðu skref að lýsa yfir
stríði gegn fyrri samherjum sínum
vegna varðstöðu þeirra við þetta
kerfi. Það er því ekki nema von að
ég fagni og segi: loksins, loksins!
Ógnin mikla
Nú reka kvótatrúarmennirnir
og sérhagsmunaöflin mikinn
hræðsluáróður um, að allt fari á
hliðina í samfélaginu og hörmung-
artími renni upp fyrir byggðir
landsins ef ákveðið verði að skila
þjóðinni í áföngum lögboðinni
sameign hennar sem gengið hefur
kaupum, sölum og einkaveðsetn-
ingu á síðustu árum. Uppbygging
fiskistofnanna muni frestast eða
misfarast með öllu, öll hagræð-
ingin fara út í veður og vind, at-
vinnuleysi og eymd muni falla yfir
flest sjávarpláss landsins og fleira
hræðilegt muni gerast ef farin
verði svokölluð fyrningarleið á
næstu 5–10 árum. Í þessu sam-
bandi er rétt að vekja athygli á
nokkrum atriðum. Í fyrsta lagi eru
sem betur fer starfandi mörg svo
öflug útgerðarfyrirtæki á landinu,
að árleg 10% innköllun á aflaheim-
ildum, sem síðar yrðu sett á mark-
að, sem þessi sömu fyrirtæki gætu
leigt sér á jafnræðisgrundvelli við
önnur fyrirtæki, myndi áreið-
anlega ekki setja þau á hausinn.
Fyrirtæki eins og Samherji, ÚA,
Síldarvinnslan, Hraðfrystihús
Eskifjarðar og mörg önnur
smærri fyrirtæki munu að sjálf-
sögðu laga sig að þessum breyt-
ingum alveg eins og þau hafa lag-
að sig að leikreglum þess kerfis
sem við búum við. Í öðru lagi sýn-
ir sagan að fyrirtæki koma og fara
í útgerð eins og í öllum atvinnu-
greinum án þess að til verði ein-
hver moldríkur og allsráðandi
erfðaaðall eins og núverandi kerfi
býður upp á. Kveldúlfur og Sam-
bandið dóu drottni sínum og þjóð-
félagið lifði það af hörmung-
arlaust. Í þriðja lagi er svo rétt að
vekja athygli á að minni en enginn
árangur hefur orðið í 20 ár við
uppbyggingu fiskistofna (hver sem
ástæðan er) og hagræðingin síðan
1990 hefur m.a. skilað sér í því að
skuldir sjávarútvegsins hafa
margfaldast og nema nú um 200
milljörðum, auk þess sem flestar
fasteignir og önnur mannvirki í
sjávarbyggðum landsins eru meira
og minna verðlaus.
Réttlæti og samfélagsgerð
Annars snýst baráttan um fisk-
veiðistjórnarkerfið ekki nema að
hluta um tilvist einstakra byggð-
arlaga og fyrirtækja eða um upp-
byggingu fiskistofna og rekstr-
arhagræðingu. Hún snýst í mínum
huga fyrst og fremst orðið um
réttlæti og samfélagsgerð. Þetta
kerfi særir réttlætiskennd flestra
sem um það hugsa og á meðan við
búum í lýðræðissamfélagi hlýtur
það aðeins að vera spurning um
tíma hvenær slíkt fyrirkomulag
hrynur. Annars fer kannski að
styttast í, að við getum reiknað
með frelsi og lýðræði undir þessu
kerfi. Fyrir nokkrum vikum hitti
ég þingmannsefni í einu lands-
byggðarkjördæmanna, sem ég
spurði hvort nú ætti ekki að halda
uppi öflugum málflutningi gegn
fiskveiðistjórninni. Hann hallaði
sér upp að mér og sagði nánast í
hálfum hljóðum: „Við frambjóð-
endur verðum að fara varlega í
þetta mál í byggðarlögum þar sem
eitt fyrirtæki á nánast allar veiði-
heimildir staðarins. Þar vill fólkið
ekki hætta vinnu sinni eða stöðu
með því að lýsa opinberlega yfir
andstöðu við kerfið, jafnvel þorir
það ekki kjósa þá sem eru á móti.
Það óttast, að einn góðan veð-
urdag taki sægreifinn allt sitt haf-
urtask og flytji í „jákvæðara um-
hverfi“ verði gagnrýnin of hávær.“
Því spyr ég þig lesandi góður. Er
það svona samfélag sem við viljum
festa í sessi? Er þetta þjóðfélags-
gerðin sem eitt elsta lýðræðissam-
félag í heimi ætlar að búa við á 21.
öldinni? Samfélagsgerð, sem
vissulega er þegar er orðið til í
smáum stíl þar sem sveitarstjórn
og almenningur tiplar á tánum og
hvíslar til að styggja ekki fuglinn
sem liggur á fjöreggi staðarins.
Kannski skipta sveitarstjórn-
arkosningar í slíku umhverfi nú
þegar ekki svo ýkja miklu máli.
Og þegar kvótinn verður orðinn
eign 5–10 fyrirtækja á landinu,
verður kannski í reynd óþarfi að
kjósa Alþingi og ríkisstjórn.
Ég kaus ekki í Alþingiskosn-
ingum fyrir átta árum, þar sem
enginn þáverandi stjórnmálaflokka
hafði stefnu gegn kvótakerfinu.
Ég kaus heldur ekki fyrir fjórum
árum, þótt einn flokkur væri þá
beinlínis í framboði gegn kerfinu.
En nú ætla ég að kjósa. Ég get
verið hægri maður, miðjumaður
eða vinstri maður; ég á alla kosti á
að kjósa með réttlætinu, frelsinu
og lýðræðinu og gegn misréttinu,
helsinu og lénsveldinu. Og fyrir
mér eru önnur mál hér á landi
smámál í samanburði við þetta
lang-langstærsta þjóðfélagsmál
samtímans.
Hræðsluáróður
og kvótatrú
Eftir Magnús Jónsson
Höfundur er veðurfræðingur og
áhugamaður um fiskveiðar og
þjóðfélagsmál.
Í KASTLJÓSINU þann 13. apr-
íl síðast liðinn sagðir þú:
„Hérna er aftur og aftur farið
með fullyrðingar –
og því miður verð
ég að segja og ég
er alveg undrandi á
því að menn skuli
gera þetta – farið
aftur og aftur með
hrein ósannindi, af-
skaplega óþægilegt í umræðunni.
Það er bara fullyrt að fátækt sé
að aukast, engar tölur benda til
þess. Það er fátækt, og við við-
urkennum það öll í öllum heim-
inum, minnst fátækt hér í öllum
löndum og fátækt hefur farið
minnkandi, hitt er fullyrt.“
Í ljósi þessarar fullyrðingar
væri afar vel þegið – og kæmi sér
afar vel fyrir umræðuna – ef þú
birtir þær tölur nú fyrir kosning-
arnar sem þú byggir á fullyrðingu
þína um að fátækt á Íslandi sé
minnst í heiminum og fari minnk-
andi.
Herra forsætis-
ráðherra, áttu
tölur um fátækt?
Eftir Helga Hjálmarsson
Höfundur er
verkfræðingur.
Alltaf á þriðjudögum
UMRÆÐAN