Morgunblaðið - 08.05.2003, Blaðsíða 44

UMRÆÐAN
44 FIMMTUDAGUR 8. MAÍ 2003 MORGUNBLAÐIÐ
SÍÐUSTU átta ár einkennast af styrkri stjórn efna-
hagsmála sem leiddi til lengsta samfellda vaxtarskeiðs
hagvaxtar og kaupmáttar Íslandssögunnar. Aukin at-
vinnutækifæri hafa lagt grunn að vexti
sem má finna víða í samfélaginu. Kaup-
máttur hefur aukist, hagvöxtur verið
stöðugur, arðsemi í atvinnulífinu hefur
aukist, tekjur ríkissjóðs aukist og rekstr-
arafkoma ríkisins tekið stakkaskiptum.
Þessi vöxtur og sá stöðugleiki í efnahags-
lífinu sem náðst hefur í setu Framsókn-
arflokksins í ríkisstjórn hefur leitt til
þess að velferðarkerfið hefur eflst og telja framsókn-
armenn nú vera forsendur til að efla það enn frekar.
B fyrir barnafólk
Framsóknarflokkurinn leggur mikla áherslu á að
styrkja fjölskylduna sem hornstein þjóðfélagsins og að
treysta samheldni hennar og velferð. Samræming fjöl-
skyldu- og atvinnulífs er mjög mikilvæg í nútímaþjóð-
félagi. Stórt skref var stigið á núlíðandi kjörtímabili í
þeim efnum. Fæðingarorlof var lengt úr sex í níu mánuði
og tryggja hin nýju lög samvistir við föður og móður og
gera ábyrgð þeirra gagnvart barninu jafnari. Þessi nýju
lög eiga jafnframt að jafna kynbundinn launamun og
gefa körlum sem konum betri kost á að samræma fjöl-
skyldu- og atvinnulíf. Á kjörtímabilinu voru einnig tekn-
ar upp ótekjutengdar barnabætur, 36.500 krónur, með
öllum börnum sjö ára og yngri. Framsóknarflokkurinn
vill ganga lengra á næsta kjörtímabili og tvöfalda þessar
bætur, þ.e. í 73.000 krónur fyrir börn sjö ára og yngri.
Ennfremur vill flokkurinn taka upp ótekjutengdar bæt-
ur, að upphæð 36.500 krónur, með börnum á aldrinum
sjö til sextán ára. Þá hafa framsóknarmenn gert það að
stefnumáli sínu að gleraugu barna verði skilgreind sem
hjálpartæki og greiðsluþátttaka ríkisins vegna þeirra
verði sú sama og gildir um önnur slík. Einnig er lögð á
það áhersla að öll börn eigi kost á íþróttaiðkun án endur-
gjalds, t.d. með samningum milli ríkis, sveitarfélaga og
íþróttahreyfingarinnar.
Hagstæðari húsnæðislán
Í dag búum við við mun skilvirkari húsnæðisstefnu en
áður. Íbúðalánasjóður var stofnaður árið 1999 og hefur
félagsleg aðstoð stóraukist síðan þá, eða úr 10.000 íbúð-
um í u.þ.b. 17.000 íbúðir. Í dag er hægt að fá lán til 40 ára
í stað 25 ára eins og áður var. Tekjulágir geta fengið allt
að 90% lán og aldrei hafa fleiri tekjulágir einstaklingar
og fjölskyldur komist í eigið húsnæði en nú. Húsa-
leigubætur hafa einnig stórhækkað og urðu skattfrjálsar
í ársbyrjun 2002. Framsóknarflokkurinn leggur á það
áherslu nú að allir, sem hafa til þess greiðslugetu, geti
fengið allt að 90% húsnæðislán af matsverði eigna, að
ákveðnu hámarki. Þessi hugmynd er vel ígrunduð og er
ætlunin að framkvæma hana í nokkrum skrefum næstu
fjögur árin. Samhliða þeim verða hámarkslán hækkuð í
skrefum. Forsendur fyrir þessari útlánaaukningu eru
fyrir hendi þar sem eftirspurn erlendra fjárfesta á ís-
lenskum húsbréfamarkaði hefur aukist verulega á síð-
ustu misserum. Framsóknarflokkurinn telur þetta mik-
ilvægt framfaraskref þar sem stór hluti íbúðarkaupenda
hefur hingað til fjármagnað mismun húsnæðislána og
kaupverðs íbúða með dýrum bankalánum sem mikil
greiðslubyrði fylgir.
Menntun fyrir alla
Menntun skapar mannauð sem er ein dýrmætasta auð-
lind hverrar þjóðar. Framsóknarflokkurinn vill áfram
hvetja fólk til náms. Allir eiga að hafa sömu möguleika
til að mennta sig, óháð kyni, efnahag, uppruna eða bú-
setu. Framsóknarflokkurinn hafnar því frekari skóla-
gjöldum í grunnskólum, framhaldsskólum og ríkis-
reknum háskólum. Framsóknarflokkurinn leggur á það
áherslu að framfærslugrunnur LÍN verði endurskoð-
aður. Mikilvægt er að endurgreiðsla námslána verði
lækkuð til samræmis við eldri lánaflokk eins og hún var
fyrir 1992. Einnig er það réttlætismál að fallið verði frá
kröfum um ábyrgð þriðja aðila á láni hjá LÍN þar sem
ekki er sjálfgefið að allir hafi kost á því að útvega sér
ábyrgðaraðila. Eitt stærsta baráttumál Framsóknar-
flokksins í menntamálum er að breyta skuli hluta af lán-
um þeirra sem ljúka fullu námi innan tilskilins tíma í
styrk. Þetta er í samræmi við það sem gerist á hinum
Norðurlöndunum.
B fyrir stöðugleika
Það er mikilvægt fyrir velferð Íslendinga að áfram
ríki stöðugleiki í efnahags- og atvinnulífi. Án stöðugleik-
ans verða engar framfarir í velferðarmálum. Framsókn-
arflokkurinn á mikinn þátt í að viðhalda stöðugleikanum
og efla atvinnulífið á síðustu árum. Með þeirri uppbygg-
ingu, sem framundan er, sérstaklega í stóriðju og virkj-
anaframkvæmdum, telja framsóknarmenn að tekjur rík-
issjóðs muni stóraukast á næsta kjörtímabili. Þennan
ávinning vill Framsóknarflokkurinn nýta þjóðinni til
handa, meðal annars með þeim aðgerðum sem ég nefndi
hér að framan. Einnig vilja framsóknarmenn halda
áfram að lækka tekjuskattsprósentuna. Tillaga flokksins
er að lækka tekjskattsprósentuna um 3,35% á kjör-
tímabilinu, þ.e. að hún verði sú sama og þegar stað-
greiðslukerfið var tekið upp, eða 35,2%. Framsókn-
armenn munu því áfram setja velferðar- og
fjölskyldumál í öndvegi. Settu X við B á kjördag, B fyrir
betra líf.
B fyrir betra líf
Eftir Birnu M. Olgeirsdóttur
Höfundur er hagfræðingur og skipar 4. sæti á lista
Framsóknarflokksins í Reykjavík suður.
Í GRÓFUM dráttum virðast skilaboð stjórnmálaflokkanna til kjós-
enda snúast um tvennt fyrir þessar kosningar. Annars vegar leggja
þeir áherslu á mikilvægi þess að viðhalda stöðugleika í efnahagslífinu.
Hins vegar hvetja þeir til breytinga.
Vel má vera að þörf sé á að breyta ýmsu í stjórnun og
uppbyggingu samfélagsins, En breytingar breytinganna
vegna eru ekki eftirsóknarverður kostur. Stöðugleiki er
hins vegar mjög eftirsóknarverður. Hægur, stöðugur
vöxtur efnahagslífsins er forsenda hans.
Helsta ógnunin við stöðugleika á komandi kjörtímabili
eru þær gífurlegu framkvæmdir sem ríkisvaldið hefur
nú ráðist í með gerð Kárahnjúkavirkjunar. Þær valda
háum stýrivöxtum og háu gengi, en þetta tvennt er þegar tekið að
skaða frjálst atvinnulíf í landinu verulega.
Ekki er nóg með neikvæð þjóðhagsleg áhrif þessarar framkvæmdar,
heldur liggur jafnframt fyrir að hún er óhagkvæm sem slík og verður
því bein byrði á skattgreiðendum. Forsendur ákvörðunar um Kára-
hnjúkavirkjun voru óvenju veikar. Engin trúverðug athugun var gerð
á áhættunni við framkvæmdina, jafnvel þótt samkvæmt alþjóðlegum
rannsóknum megi gera ráð fyrir að kostnaður fari a.m.k. 30–50% fram
úr áætlun. Landsvirkjun þverbraut grundvallarreglur fjármálafræð-
innar í arðsemisútreikningum sínum og virðist jafnvel hafa veitt eigin
ráðgjöfum rangar upplýsingar um forsendur hættu á kostnaðarfrávik-
um. Það blasir við að rík ástæða er til að taka þetta mál upp strax að
loknum kosningum og fá hæfa, óháða aðila til að taka það út.
Meginatriðið er, að sú ríkisrekna atvinnustefna sem birtist í gerð
Kárahnjúkavirkjunar er ekki eftirsóknarverð. Hún hefur alls staðar
leitt til efnahagslegra hörmunga. Það skýtur því nokkuð skökku við,
að eini flokkurinn sem varað hefur við þessari hættu skuli vera Vinstri
grænir, flokkur sem meðal annars hefur harða sósíalista innanborðs.
Forystumenn VG hafa talað skýrt um vandann sem þessar fram-
kvæmdir valda í efnahagslífinu, hin neikvæðu áhrif á frjálst atvinnulíf
og feluleik Landsvirkjunar og iðnaðarráðherra með forsendur og út-
reikninga. En sé það rétt, að framkvæmdirnar valdi slíkum skaða, sem
ég get fyllilega tekið undir, ætti það þá ekki að vera áherslumál
flokksins að blása þær af, komist hann til valda? Hlyti það ekki að
minnsta kosti að kalla á kröfu um óháða opinbera rannsókn, og eftir
atvikum, stöðvun framkvæmdanna í ljósi niðurstöðunnar? Engar yf-
irlýsingar hafa hins vegar heyrst í þá veru, þótt nægur tími sé til að
snúa við blaðinu.
Þrátt fyrir að Sjálfstæðisflokkurinn hafi, ásamt Framsókn, staðið að
ákvörðun um Kárahnjúkavirkjun, er hann þó eini flokkurinn sem
stefnir markvisst að einkavæðingu og samkeppni í orkugeiranum.
Einkavæðing í framtíðinni afsakar vitanlega ekki spillingu og misnotk-
un almannafjár í nútíðinni. En þegar öllu er á botninn hvolft er einka-
væðing orkusölu til stórnotenda og afnám ríkisábyrgðar besta leiðin
til að koma í veg fyrir fleiri efnahagsleg slys á borð við Kára-
hnjúkavirkjun.
Að fylgja máli eftir
Eftir Þorstein Siglaugsson
Höfundur er hagfræðingur.
ÚTGERÐARMENN hafa lengi
mátt þola níðskrif og úthrópanir úr
öllum áttum fyrir það eitt að fara að
lögum. Ekki síst frá
hinu háa Alþingi, því
sama og setti lögin
sem unnið hefur ver-
ið eftir í tvo áratugi.
Vísir hf. rekur og
tengist fiskverkunum
og fyrirtækjum á
fjórum stöðum á landinu og gerir út
sjö línuskip. Vegna þeirra sem hættir
eru í útgerð og selt hafa fyrirtæki sín
skal nú gengið í skrokk á þessum fyr-
irtækjum og starfsfólki þess. Gildir
einu þótt við uppbygginguna sé alls
staðar unnið í góðri sátt við umhverf-
ið.
Útgerðin
Fjárfestingar undanfarin ár í kvóta
og tækjum hafa miðað að því að bjóða
sjómönnum uppá heilsárs vinnu og
gera skipin hæf til að sjá stöðunum
fjórum fyrir hráefni allt árið. Til þess
hefur þurft sjö skip sem öll veiða með
línu. Á þeim starfa 100 sjómenn og
beitt er um borð með vélum sem verið
hafa í örri þróun undanfarin ár. Þetta
hefur orðið til þess að vinna hefur
verið örugg yfir haust- og vetrarmán-
uðina. Stanslaus niðurskurður veiði-
heimilda undanfarin ár hefur hins
vegar dregið úr sumarveiðum og
vinnu. Það er ekkert annað en árás á
starfsfólk okkar ef aukning veiði-
heimilda nú fer til annarra, núverandi
kvóti verður tekinn af fyrirtækjunum
á fimm til tíu árum,og veiðileyfagjöld
stórhækkuð.
Um 250 manns vinna við fiskvinnsl-
una í fimm fiskverkunum. Í Grinda-
vík er flattur og saltaður þorskur,
keila og langa, á Þingeyri er aðallega
unninn þorskur og steinbítur í fryst
og söltuð flök, á Húsavík eru þorskur
og ýsa unnin í bita og þar er enn
fremur rækjuvinnsla. Á Djúpavogi er
samskonar vinnsla og á Þingeyri og
þar er einnig saltsíldarstöð. Á öllum
þessum stöðum er viðkomandi fyrir-
tæki burðarás atvinnulífsins. Samspil
þessara staða í hráefnisöflun hefur
gengið vel og njóta þeir allir sérstöðu
sinnar. Skipin geta alltaf sótt á þau
mið sem best eru allt í kringum landið
og geta landað í „heimahöfn“ nálægt
miðunum. Fiski er síðan keyrt á milli
staða eftir þörfum. Eigendur fyrir-
tækisins eru stoltir yfir hvernig til
hefur tekist og starfsfólk er ánægt og
unir sér vel í því öryggi sem verið er
að byggja upp. Hvernig er hægt að
réttlæta lokun og niðurrif 350 manna
vinnustaðar af þessu tagi vegna
gremju sem skapast við að aðrir selja
sig út eða nýir menn vilja komast að í
greininni?
Upphaf endalokanna
Grundvöllur þessa fyrirtækis og af-
komu starfsfólks þess byggist á at-
vinnurétti sem kallast kvóti. Fyrning-
arleiðin er dauðadómur á fyrirtækið
frá fyrsta degi og heyrst hefur frá
bankamönnum að betra væri að ljúka
öllum ófrágengnum lánamálum fyrir
kosningar „ef þær skyldu fara illa“
eins og það er orðað. Þeir gætu sett
öll lán í stranga innheimtu og lokað
fyrir nýja fyrirgreiðslu. Verði fyrn-
ingarleið farin blasir nefnilega við sú
einfalda staðreynd að möguleikar
okkar munu í besta falli einskorðast
við að greiða upp skuldir áður en loka
þarf endanlega eftir fimm til tíu ár.
Nýir fjársterkir fjárfestar munu eiga
auðvelt með að ýta okkur burt vegna
fjárfestinga okkar innan núverandi
kerfis. Það starfsfólk sem segja verð-
ur upp á aðlögunartímanum, andláts-
ferli fyrirtækisins, fær eflaust vinnu
hjá hinum nýju félögum með tíð og
tíma og áfram verður fiskur dreginn
úr sjó og unninn á Íslandi. Þrátt fyrir
það þekkjum við vel sársauka fólks
þegar fyrirtæki ganga í gegnum
gjaldþrot eða lokanir.
Fyrning hlutafjár
Til er önnur fyrningarleið sem gæti
komið í veg fyrir fjöldauppsagnir og
hægt andlát starfandi fyrirtækja.
Hún er sú að fyrna eða innkalla hluta-
bréf eigenda útgerðarfyrirtækjanna,
„sægreifanna“, í stað kvótans. Starfs-
fólk þyrfti þar af leiðandi ekki að ótt-
ast um sinn hag og bankastofnanir
gætu andað léttar. Fyrirtækin þyrftu
ekki að leggja alla nýfjárfestingu á
hilluna og fengju svigrúm til að borga
niður sínar fyrri fjárfestingar og lán-
ardrottnar og fjárfestar fengju trú á
greininni á ný. Ríkið gæti svo sett
þessi hlutabréf á uppboð eða deilt
beint úr sínum ranni til þeirra sem
það telur að betur fari með þau en nú-
verandi eigendur. Slík eignaupptaka
er mun líklegri til að takast án þess að
setja efnahag landsins á hvolf. Það er
með öðrum orðum betra að hirða fyr-
irtækin af mönnum en að eyðileggja
þau.
Að lokum
Vonandi þarf ekki að taka fram að
það sem ég kalla árás á fyrirtæki og
starfsfólk okkar á við um flest fyrir-
tæki sem starfa á landsbygðinni þar
sem sjávarútvegurinn er og verður.
Fyrningarleiðin og aðrar sambæri-
legar aðgerðir eru því ekkert annað
en árás á landsbyggðina. Ég ætla
mönnum ekki að vaða í villu og svíma
af ásetningi eða illum hug. Pólitík hef-
ur oft reynt að stýra þróun með hand-
afli. Henni hefur aldrei tekist það en
alltof oft seinkað eðlilegri þróun og
aðlögun landsmanna að nýjum tíma.
Það getur ekki verið af hinu góða að
stöðva tækniframfarir og hagræðing-
araðgerðir með óvissu og stór-
auknum gjaldtökum.
Hlífið starfsfólki
með fyrningu
hlutafjár í
stað kvóta
Eftir Pétur Hafstein Pálsson
Höfundur er framkvæmda-
stjóri Vísis hf. í Grindavík.
HINN 15. nóvember árið 2000
var samþykktur á allsherjarþingi
Sameinuðu þjóðanna hinn svokallaði
Palermó-samningur,
en þetta er samn-
ingur gegn alþjóð-
legri og skipulagðri
glæpastarfsemi
(United Nations
Convention Against
Transnational Org-
anized Crime). Samkvæmt samn-
ingnum telst það vera verslun með
fólk þegar það er m.a. flutt milli
staða í þeim tilgangi að misnota það
kynferðislega eða til nauðungar-
vinnu, ef til þess er beitt frelsis-
sviptingu, þvingunum, misnotkun á
yfirburðastöðu eða annarri ótil-
hlýðilegri aðferð.
Nú er til meðferðar hjá Héraðs-
dómi Reykjaness tímamótamál í al-
þjóðlegri baráttu gegn skipulagðri
glæpastarfsemi eins og hún birtist
okkur Íslendingum. Málið hófst í
lok mars sl. þegar lögreglan á
Keflavíkurflugvelli hafði afskipti af
fjórum Kínverjum, tveim 19 ára
stúlkum og tveimur piltum um tví-
tugt, við komu þeirra til landsins.
Þau framvísuðu öll bandarískum
vegabréfum, en tvö þeirra reyndust
fölsuð og hin tvö voru vegabréf ann-
arra einstaklinga.
Frá þessari stundu tóku hjólin að
snúast hratt og við tók rannsókn á
umfangsmiklu máli sem leitt hefur
til þess að ákæra var gefin út hinn
29. apríl sl. á hendur 34 ára gömlum
Bandaríkjamanni fyrir brot gegn
lögum um útlendinga. Hinn ákærði
hefur játað að vera hlekkur í skipu-
lagðri glæpastarfsemi sem vinnur
að því að koma útlendingum til
Bandaríkjanna. Samkvæmt ákær-
unni eru fórnarlömbin sex, hinir
fjórir Kínverjar sem áður hefur ver-
ið minnst á, tvítugur Kínverji, sem
ákærði kom til Bandaríkjanna en
lögregluyfirvöld þar höfðu afskipti
af honum við komuna þangað og
hefur hann nú sótt um hæli í
Bandaríkjunum, og annar óþekktur
aðili að auki sem komst inn í Banda-
ríkin með viðdvöl hér á landi dag-
ana 14.–16. mars sl. Það liggur fyrir
að fórnarlömbin áttu að greiða á
milli 50.000 og 60.000 Bandaríkja-
dali við komuna til Bandaríkjanna
fyrir ferðina en það er í samræmi
við þá fjárhæð sem fórnarlömb í
sambærilegum málum annars stað-
ar í heiminum hafa sagt lögreglu-
yfirvöldum að þau þyrftu að greiða.
Telja verður augljóst að ekkert
þeirra hafði nein tök á því að greiða
þessa upphæð og hefur komið fram,
ef marka má umfjöllun fjölmiðla, að
þau hafi átt að vinna fyrir henni
ytra. Í sambærilegum málum hafa
fórnarlömbin oftast þurft að vinna
skuldina af sér í nauðungarvinnu
eða í vændi árum eða jafnvel ára-
tugum saman. Hafa örlög þeirra
undantekningarlítið orðið þau að
búa við skelfilegar aðstæður og
vinna launalaust langan og strangan
vinnudag, réttindalaus, skilríkjalaus
og mállaus í ókunnugu landi.
Það er ljóst að með rannsókn og
ákæru í þessu viðamikla máli hefur
sýslumannsembættið á Keflavík-
urflugvelli skipað sér í framvarða-
sveit þeirra sem berjast gegn skipu-
lagðri glæpastarfsemi og þeirri
baráttu sem nú er háð um allan
heim gegn mansali.
Athyglisvert verður að fylgjast
með hver niðurstaða dómstóla verð-
ur í máli þessu þar sem þetta er
fyrsta mál þessarar tegundar hér á
landi. Það mun því skapa fordæmi,
ekki aðeins hérlendis heldur einnig
langt út fyrir landsteinana.
Tímamót í
baráttunni gegn
skipulagðri
glæpastarfsemi
Eftir Hjálmar Árnason
Höfundur er alþingismaður.