Morgunblaðið - 09.05.2003, Blaðsíða 46

UMRÆÐAN
46 FÖSTUDAGUR 9. MAÍ 2003 MORGUNBLAÐIÐ
É
g held að fólk geri
sér almennt ekki
grein fyrir því
hversu mikil ógn ís-
lensku samfélagi
stafar af fyrningarleiðinni. Sú
ógn er ekki til að hafa í flimt-
ingum. Fyrningarleiðin er atlaga
að undirstöðum atvinnulífs Ís-
lendinga; eignarréttinum.
Í ályktun Samfylkingarinnar,
sem finna má á netinu, stendur
meðal annars að flokkurinn beiti
sér fyrir því að „endurheimta
sameiginlega auðlind þjóð-
arinnar, fiskinn í sjónum, með
markvissri innköllun og endur-
úthlutun veiðiheimilda þar sem
opnaður er aðgangur að veiðirétt-
inum með jafnræði og réttlæti að
leiðarljósi. Þessi leið færir kom-
andi kyn-
slóðum aftur
réttinn til
arðs og að-
gangs að sam-
eiginlegri auð-
lind, tryggir
nýliðun í útgerð og færir íbúum
sjávarbyggðanna á ný réttinn til
að nýta þá auðlind sem skóp þær.
Í frumvarpi þingflokks Samfylk-
ingarinnar sem byggist á fyrning-
arleið og var staðfest á stofnfundi
flokksins felast ábyrgar tillögur
sem gefa útgerðinni kost á aðlög-
un að nýjum aðstæðum og verja
einnig byggðarlög sem eiga í
vanda á aðlögunartímanum.“
Þetta er háalvarlegt mál.
Markaðshagkerfið byggist á
eignarréttinum. Eignir ganga
kaupum og sölum, sem leiðir til
þess að þær eru, þegar til langs
tíma er litið, í höndunum á þeim
sem nýta þær á sem hagkvæm-
astan hátt.
Í sjávarútvegi er kvótinn, hlut-
deild í heildarafla fiskveiðiársins,
eign (eða ber að minnsta kosti
mikilvægustu einkenni hennar,
þótt hann sé strangt til tekið ekki
eign samkvæmt lögum). Sá sem á
þessa eign getur verið þess full-
viss, að hún verði ekki hrifsuð af
honum. Hann getur selt hana, ef
það reynist hagkvæmur kostur.
Ef hann stendur sig ekki nógu vel
í nýtingu hennar er líklegt, að sá
sem er betur til þess fallinn bjóð-
ist til að kaupa eignina.
Þannig virkar hinn frjálsi
markaður. Eignarrétturinn er
forsenda fyrir velferð þjóða. Ein-
staklingar verða að fá að njóta af-
raksturs erfiðis síns. Annars
reyna þeir ekki að skapa verð-
mæti; framleiða vöru eða bjóða
þjónustu, á eins ódýran hátt og
mögulegt er.
Að þessu slepptu er vandséð,
hvernig það getur auðveldað nýju
fólki að hefja veiðar, að bjóða upp
aflaheimildirnar. Varla er það
fólk, sem ekki á fyrir kvóta núna,
betur í stakk búið að keppa við þá
sem eiga fyrir honum, þegar
kvótinn er boðinn upp. Að vísu
hlýtur spurn eftir kvóta að
minnka með tímanum og verð
hans þar með að lækka, þegar
arði af sjávarútvegi hefur verið
útrýmt með fyrningarleiðinni. Þá
er ungu fólki auðveldaður að-
gangur að rekstri, sem byggist á
eignum sem verða gerðar upp-
tækar aftur. Það er eftirsókn-
arvert, ekki satt?
Nema Samfylkingin ætli ekki
að bjóða þær upp aftur? Hvað þá
með komandi kynslóðir? Eiga
þær þá ekki rétt á sömu tækifær-
um og þeir sem voru svo heppnir
að vera uppi á árinu 2004?
Ætlar Samfylkingin kannski að
úthluta kvótanum ókeypis?
Hvaða reglur eiga þá að gilda um
úthlutunina? Á að skammta eftir
aldri? Eiga allir að fá jafnan hlut?
Það fyrirkomulag myndi auðvitað
aldrei ganga upp. Hvað þá með
komandi kynslóðir? Yrði það ekki
sama óréttlætið og á níunda ára-
tugnum, þegar útgerðarmenn
fengu „sameign þjóðarinnar“ á
silfurfati?
Sú stefna, sem gengur út á að
„dreifa gæðunum“, þannig að fólk
fái ekki að njóta ávaxta vinnu
sinnar, er kölluð félagshyggja.
Margar tilraunir hafa verið
gerðar með þetta fyrirkomulag,
allar með hörmulegum afleið-
ingum fyrir almenning. Til þess
að framfylgja þessari stefnu þarf
opinbert refsivald ríkisins, en um
leið og hvatanum til að skapa
verðmæti er kippt úr sambandi
hrynur efnahagslífið.
Í Norður-Kóreu, landi áætl-
unarbúskapar, hefur ríkt hung-
ursneyð, á meðan Suður-Kórea
hefur dafnað í frjálsu markaðs-
hagkerfi. Gervihnattamyndir af
Kóreuskaganum að kvöldi til
segja meira en mörg orð. Norðan
við landamærin er myrkur, en
fyrir sunnan eru ljósin óteljandi.
Jú, þetta er svo sem satt og
rétt, kynni einhver að segja, en
hvað kemur þetta fyrningarleið-
inni og kvótakerfinu við?
Fyrningarleiðin er hrein fé-
lagshyggja. Hún er hættuleg
framtíð Íslands. Í henni felst stór-
felld eignaupptaka og þjóðnýting.
Hvaða skoðun svo sem menn hafa
á úthlutun veiðiheimilda í byrjun
er alveg ljóst að þær gegna nú
hlutverki jafnmikilvægustu fram-
seljanlegu eigna íslensks atvinnu-
lífs.
Útgerðarmenn hafa langflestir
keypt þessar eignir fullu verði.
Sumir hafa fjármagnað kaupin
með lántökum. Ef þeir eru sviptir
þessum eignum er grundvellinum
kippt undan íslenskum sjávar-
útvegi og efnahagslífi þjóðarinnar
stefnt í voða. Það er sorglegt, að
fyrning aflaheimilda, sem er ekk-
ert annað en þjóðnýting framselj-
anlegra eigna, skuli njóta þeirrar
hylli sem raun ber vitni í sam-
félaginu.
Ennþá sorglegra er, að næst-
stærsti stjórnmálaflokkur lands-
ins skuli í alvöru hafa þetta mál á
stefnuskrá sinni. Foringjar hans,
sem reyndar væru vísir til að hafa
aðra skoðun ef meirihluti þjóð-
arinnar væri fylgjandi kvótakerf-
inu, eru fulltrúar félagshyggj-
unnar.
Þeir eru fulltrúar þess skóla í
stjórnmálum, sem heldur að
skerðing á réttindum hinna efna-
meiri; „endurdreifing gæða“, leiði
ekki til stöðnunar og versnandi
lífsgæða. Þeir eru fulltrúar hug-
mynda, sem hefðu átt að líða und-
ir lok með tuttugustu öldinni og
fara í gröfina með milljónatugum
fórnarlamba sinna.
Fyrning
lífskjara
Hvaða skoðun svo sem menn hafa
á úthlutun veiðiheimilda í byrjun er
alveg ljóst að þær gegna nú hlutverki
jafnmikilvægustu framseljanlegu
eigna íslensks atvinnulífs.
VIÐHORF
Eftir Ívar Pál
Jónsson
ivarpall@mbl.is
ÞAÐ er staðreynd að það er fátækt
í íslensku samfélagi. Í öllum sam-
félögum á öllum tímum mannkyns-
sögunnar er og hefur
verið til hópur fólks
sem býr ekki við eins
góð lífskjör og flestir
aðrir. Það er skylda
sérhvers samfélags
(ríkis og sveitarfé-
laga) að tryggja öll-
um borgurum mannsæmandi lífskjör
og tækifæri til þess að skapa sér þau.
Það er einmitt tilgangur velferð-
arkerfisins, sem er án vafa eitt það
fullkomnasta í heimi. Kjör almenn-
ings hafa batnað stórlega í tíð rík-
isstjórnar Davíðs Oddssonar og hafa
kjör þeirra batnað mest sem hafa
lægstar tekjur. Á síðustu átta árum
hefur kaupmáttur launa aukist um
þriðjung og kaupmáttur lægstu launa
og kaupmáttur bóta hefur aukist um
50–60%. Það þýðir í raun að lífskjör
þeirra sem lifa á bótum og lægstu
launum hafa batnað um helming og
er því ljóst að fátækt hefur minnkað í
íslensku samfélagi á þessum árum.
Vanefndir fyrrverandi
borgarstjóra
Þrátt fyrir þessar staðreyndir eru
sumir sem halda því fram að stjórn-
völd hafi staðið illa að málum og fer
þar fremst í flokki fyrrverandi borg-
arstjóri, núverandi sjálfskipaður yf-
irformaður Samfylkingarinnar, og
ríður fram á sviðið með fögur fyr-
irheit um að bæta kjör þeirra sem
minnst mega sín. Það er hins vegar
athyglisvert að sjá hvaða reynslu fá-
tækir hafa af stjórn hennar. Nýlega
skilaði nefnd um fjölþrepa skattkerfi,
er var skipuð fulltrúum frá verkalýðs-
hreyfingunni og stjórnvöldum,
skýrslu sinni. Í niðurstöðunni koma
fram sláandi tölur þar sem borið er
saman hvernig nokkrir opinberir að-
ilar meta framfærsluþörf manna
(LÍN, Félagsþjónustan í Reykjavík,
Félagsmálaráð Akureyrar, atvinnu-
leysisbætur, örorkulífeyrir). Eins og
sjá má á línuritinu er fjárstuðningur
R-listans við fátæka alltaf minni en
hinna og þýðir það í raun að borgin
gerir ekki nærri því eins vel við þá
sem minna mega sín og hinir. Um er
að ræða mikinn mun og meðaltal
hinna er alltaf miklu hærra en stuðn-
ingur Reykjavíkurborgar og munar
þar allt að 110% (einhleypir með tvö
börn) og er meðalmunurinn 65%.
Fyrrverandi borgarstjóri stuðlaði að
því að borgin styður í sumum til-
fellum helmingi minna við bakið á fá-
tækum en Akureyrarbær (undir
stjórn Sjálfstæðisflokks undanfarin
fimm ár) og þessar þrjár ríkisstofn-
anir (undir stjórn Sjálfstæðisflokks
undanfarin tólf ár). Þess má einnig
geta að mæðrastyrksnefndir hafa
unnið mjög gott starf víða um land og
hafa þær aldrei liðsinnt eins mörgum
og nú. Þrátt fyrir það sá R-listinn
ástæðu til að skerða framlög til
Mæðrastyrksnefndar Reykjavíkur
um 25%.
Hugmyndir Sjálfstæðisflokks
Sjálfstæðisflokkurinn hefur sett
fram metnaðarfullar hugmyndir sem
munu bæta lífskjör alls almennings,
einkum þeirra sem minnst mega sín.
Sjálfstæðisflokkurinn mun beita sér
fyrir því að tekjuskattur lækki aftur
um 4 prósentustig og fela tillögurnar í
sér um 8.000 kr. hækkun skattleys-
ismarka. Séu þessar tillögur bornar
saman við tillögur Samfylkingarinnar
í skattamálum sést að þær koma sér
nokkurn veginn jafn vel fyrir þá sem
eru með undir 104.000 kr. á mánuði í
laun, sem er blessunarlega ekki stór
hópur. Tillögur Sjálfstæðisflokksins
koma sér á hinn bóginn mun betur
fyrir þorra launþega, þ.e.a.s. þá sem
eru með yfir 104.000 kr. á mánuði.
Þar að auki ætlar Sjálfstæðisflokk-
urinn að lækka virðisaukaskatt á
matvæli og aðrar nauðsynjavörur aft-
ur um helming, en það kemur þeim
tekjulægstu best því matarkaup eru
því hærra hlutfall af útgjöldum því
lægri sem tekjurnar eru, leggja niður
eignaskatt (hann hefur þegar verið
lækkaður um helming) og lækka
erfðafjárskatt. Lækkun tekjuskatts
og matarskattsins kemur sér að sjálf-
sögðu vel fyrir alla hópa og eðli máls-
ins samkvæmt koma allar skatta-
lækkanir á almenning sér best fyrir
þá sem minnst hafa á milli handanna,
því þeir verða þeirra mest varir. Nið-
urfelling eignaskatts kemur sér fyrst
og fremst vel fyrir eldri borgara því
um 90% þeirra búa í eigin húsnæði og
er það oft lítið skuldsett eða skuld-
laust.
Gerum enn betur
Af framansögðu má sjá að mikið
hefur verið gert til að bæta kjör
þeirra er minnst hafa til hnífs og
skeiðar og margt fleira verður gert ef
Sjálfstæðisflokknum verður tryggt
brautargengi í komandi kosningum.
Samfylkingin krefst breytinga, en
kjósendur hljóta að spyrja sig hvort
sá veruleiki sem blasir við í Reykjavík
eftir níu ára stjórn fyrrverandi borg-
arstjóra og vinstrimanna sé það sem
þeir vilja breyta í. Væri ekki nærtæk-
ara að breyta um stjórn í borginni?
Mikilvægt er að tryggja að vinstri-
stjórn komist ekki til valda til að því
sem hefur áunnist verði ekki glutrað
niður.
Leiftursókn til
lífskjara
Eftir Davíð Þorláksson
Höfundur er laganemi.
HAFT var eftir norskum prófessor að Noregur væri
líklega eina landið í heiminum þar sem öfundin væri
kynhvötinni sterkari. Ekki liggur fyrir hvort þetta hafi
verið staðfest, en áróðursmeistarar
Samfylkingarinnar virðast vera á ann-
arri skoðun. Þeir hafa alið á þeirri bá-
bilju að verið sé að hafa stórfé af almúga
Íslands í gegnum kvótakerfið í sjávar-
útvegi. Þeir setja fram auglýsingar þar
sem fjálglega er lýst lífi sægreifa sem
dvelji langdvölum á suðlægum slóðum
og dundi sér þar helst við að leika golf.
Lítum nú aðeins til baka og skoðum hvernig kvóta-
kerfið er tilkomið. Ísland bjó um áratugaskeið við þær
aðstæður að sjávarútvegurinn barðist í bökkum þar
sem menn sóttu stíft í að veiða allan þann fisk sem þeir
gátu á þeim veiðidögum sem voru opnir og á þeim veiði-
svæðum sem heimilt var að veiða á. Við þær aðstæður
skipti mestu máli að hafa sem öflugust skip þannig að
hægt væri á sem skemmstum tíma að sækja eins mikinn
afla og hægt var. Þetta leiddi að sjálfsögðu til gríð-
arlegrar offjárfestingar þar sem kapphlaupið snerist
um að veiða sem mestan fisk á sem skemmstum tíma.
Taumlaust tap og ofveiði leiddi til þess að menn fóru
að huga að skynsamlegri veiðistjórnun. Komist var að
þeirri niðurstöðu að heillavænlegast myndi vera að tak-
marka sóknina í fiskistofnana þannig að veiðin yrði tak-
mörkuð við langtímaafkastagetu hvers fiskistofns.
Hannað var kvótakerfi þar sem valin var sú leið að út-
deila kvóta eftir veiðireynslu undangenginna ára. Á
þeim tíma vakti þetta ekki svo mikla athygli. Sjávar-
útvegur var ekki mjög arðbær atvinnugrein og menn
álitu því kvótann ekki mikils virði.
Undanfarin ár hefur síðan komið í ljós hið mikla
verðmæti sem fólgið er í kvótanum. Kvótar ganga
kaupum og sölum fyrir háar upphæðir. Þetta hefur fætt
af sér undrasögur af einstaklingum sem hafa hagnast
gríðarlega á því að selja kvóta. Samfylkingarfólk gefur
í skyn að þetta sé illa fengið fé og að ákveðnir stjórn-
málaflokkar hafi með þessu verið að hygla einkavinum
sínum.
Hér er rétt að staldra við og íhuga hvers vegna kvót-
inn varð svona verðmætur. Hvernig stendur á því að
eitthvað sem var lítils virði við upphaf kvótakerfisins er
orðið að gríðarlegum verðmætum í dag? Svarið liggur
fyrir án þess kannski að vera augljóst. Við úthlutun
kvótans var hann ekki mikils virði vegna þess að kostn-
aðurinn við að veiða fiskinn var svo hár að framleiðni
sjávarútvegsins var lítil sem engin.
Kvótakerfið gerði það að verkum að sjávarútvegsfyr-
irtæki gátu skipulagt veiðar sínar fram í tímann og lag-
að afkastagetu sína á eðlilegan hátt að framleiðslunni.
Þetta hefur leitt af sér að arðsemi fyrirtækjanna hefur
aukist, sem síðan hefur gert þeim fyrirtækjum sem
lægstan hafa tilkostnaðinn kleift að fjárfesta enn frekar
í kvóta. Heildaráhrif þessa eru þau að til hafa orðið
stærri fyrirtæki sem veiða meiri fisk með lægri tilkostn-
aði en áður var mögulegt. Arðsemi atvinnugrein-
arinnar hefur aukist og þar með hafa orðið til sterk
sjávarútvegsfyrirtæki sem eru nú sem óðast að útvíkka
starfsemi sína og jafnvel að hasla sér völl á erlendum
mörkuðum.
Þannig hefur kvótakerfið og eignvæðing kvótans
stuðlað að aukinni arðsemi sjávarútvegsins, auknum
hagvexti og þar með aukinni hagsæld fyrir þjóðina alla.
Vinsældasinnar eða „popúlistar“ fara ávallt þá leið að
höfða til lægstu kennda mannsins svo sem öfundar eða
kynþáttahaturs. Þeir trúa því að slíkur áróður muni
laða að fylgi og þannig færa þeim pólitísk völd. Slíkir
stjórnmálamenn ásælast völd einungis valdanna vegna.
Eitt af einkennum íslenskra „popúlista“ sem hafa sam-
einast undir merkjum Samfylkingarinnar er að þeir
reyna að ala á tortryggni í garð allra þeirra ein-
staklinga og fyrirtækja sem hafa náð árangri á sínu
sviði. Þeir reyna að gera velgengni þeirra tor-
tryggilega og sannfæra fjöldann um það að enginn geti
hagnast nema það sé á kostnað annarra.
Þetta hefur stundum verið kallað sósíalismi andskot-
ans og gengur út á það að skárra sé að allir hafi það
jafnskítt en að einhverjum gangi vel. Það jafnvel þó að
velgengni hinna fáu bæti hag heildarinnar.
Þannig vinnur Samfylkingin og hefur ákveðið að
höfða til einnar af lægstu hvötum mannsins – öfund-
arinnar. Flest okkar eru líklega þakklát fyrir að Sam-
fylkingin sýni þannig sitt rétta andlit fyrir kosningar og
er það líklega það heiðarlegasta sem við getum vænst
af þeim flokki.
Ég hvet landsmenn alla til þess að láta ekki draga sig
niður í þessa lágkúru og nota atkvæðisrétt sinn um
næstu helgi til þess að láta í ljós skoðun sína á þessum
málflutningi. Tökum velferðina framfyrir öfundina.
Áfram Ísland!
Öfundin og kynhvötin
Eftir Arnar Þórisson
Höfundur er viðskiptafræðingur og MBA.