Morgunblaðið - 09.05.2003, Blaðsíða 47

UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 9. MAÍ 2003 47
ÍSLENSK erfðagreining, gagnagrunnurinn og
ríkisábyrgðin, hálendið og nú síðast tveggja metra
svikin, Falun Gong, vinfengi við Kínaforseta og Ber-
lusconi, „Áfram Ísland!“, þjóðern-
iskenndin, félagsvísindabrandarinn
um ESB, kvikmyndasjóðsmálið –
Samson-bræður, „Opinberun Hann-
esar“ og Landsbankinn – mútusög-
urnar, rithöfundafundirnir og fyr-
irtækjaeineltið – þátttakan í stríðinu!
– stöðugleikinn … og þó er engin of-
antalinna stærsta ástæða þess að ég
vil fella ríkisstjórn Davíðs Oddssonar. Þessar myndu
duga en það eru ekki þær sem hreyfa mig. Það sem
hreyfir mig eru afar persónulegir hagsmunir. Við
systkin mín fáum að óbreyttu ekki námslán.
1. gr. Hlutverk Lánasjóðs íslenskra námsmanna
er að tryggja þeim sem falla undir lög þessi tæki-
færi til náms án tillits til efnahags, – segir í lögum
um LÍN. Þess vegna hélt ég að það væru hrein mis-
tök, yfirsjón, þegar stefndi í að skuldir foreldra
minna gerðu mér ókleift að taka framfærslulán til
náms. Nöfn þeirra eru á svörtum listum bankanna
og þau því ekki gjaldgengir ábyrgðarmenn lána.
Ábyrgðarmannanna er í raun aðeins krafist í
reglugerð ráðuneytis og í reglum frá stjórn sjóðsins
eru þessi skilyrði um þá: Óheimilt er að samþykkja
þá menn sem ábyrgðarmenn fyrir námsláni, sem
eru á dómaskrá vegna gjaldþrots eða annarra veru-
legra fjárhagsörðugleika eða þeir teljist af öðrum
ástæðum bersýnilega ótryggir ábyrgðarmenn að
mati sjóðsins.
Nú geta þeir sem tilheyra mátulega hirðusömum
og borgaralegum fjölskyldum haldið að í raun sé
þetta aldrei til vandræða – í raun sé alltaf hægt að
finna ábyrgðarmann. Til viðbótar við stöðu mína
sem ég lýsi bráðum betur vil ég draga tvennt til. Í
fyrsta lagi lýsa úthlutunarreglur sjóðsins hlutskipti
ábyrgðarmanns svo: „Sjóðurinn getur innheimt
ábyrgðina beint hjá ábyrgðarmanni og þarf ekki að
gera sérstakar tilraunir til að fá skuldina greidda
hjá lántakanda,“ og svo „Sjóðurinn getur látið gera
aðför (fjárnám) til fullnustu skuldarinnar hjá sjálf-
skuldarábyrgðarmanni án undangengis dóms eða
réttarsáttar.“ Það þekkja margir Íslendingar af bit-
urri reynslu að þegar til slíks kemur getur reynt
verulega á jafnvel sterkustu fjölskyldubönd. Þessa
ábyrgð leggur maður ekki á óskylda vini sína. Í
öðru lagi er það allnokkur hluti Íslendinga sem ekki
getur veitt vandamönnum formlegar ábyrgðir – árið
2001 voru gerð 5.500 árangurslaus fjárnám hjá ein-
staklingum á landinu.
Þegar foreldrum mínum var fyrst synjað sem
ábyrgðarmönnum og mér þar með um námslán
snemma í grunnnámi mínu leitaði ég til stjórnar
LÍN á þeim forsendum að þetta væru mistök sem
mætti leiðrétta. Ég varð ekki var við nokkurn með-
byr þar og lét málið niður falla þegar föðurafi minn
bauðst til ábyrgðar.
Nú er grunnnámi mínu lokið, afi vill áhyggjulaus
efri ár og ábyrgist ekki meir – og ég þarf fram-
færslulán til frekara náms. Ég leitaði því til ráð-
herra fyrir nokkru, aftur á þeirri forsendu að
ákvæði reglugerða sem brjóta á 1. grein laganna
væru þar fyrir yfirsjón og yrðu leiðrétt. Ónei. Skrif-
ræðislegu svari frá lögfræðingum ráðuneytisins á
síðasta hausti lýkur svo:
Skilyrðin um ábyrgðarmenn, sbr. 5.3.2. lið úthlut-
unarreglna LÍN, eru í samræmi við vilja löggjafans
eins og fram kemur hér að ofan og því í samræmi
við 1. mgr. 1. gr. laga nr. 21/1992. Ekki hefur þótt
ástæða til að breyta umræddum reglum enda hafa
þær verið settar til að tryggja endurgreiðslu náms-
lána sem er nauðsynleg forsenda þess að unnt sé að
viðhalda því lánakerfi sem lögin um Lánasjóð ís-
lenskra námsmanna byggja á.
– og bendir til að einhver gróður hafi skotið
þykkari rótum í hjörtum þeirra en 1. gr. laganna
um LÍN.
Það er gaman að lögfræðingarnir útskýri til
hvers reglurnar eru til staðar og lauma inn orða-
sambandinu „nauðsynleg forsenda“ til hughrifa.
„Nauðsynleg forsenda“ – ekki annars staðar. Skil-
yrði um ábyrgðarmenn er svo til einsdæmi í náms-
lánakerfum heimsins, og meira að segja yfirstétt-
arsinnaða Breta rekur í rogastans þegar ég segi
þeim frá. Þetta skilyrði er enn fáránlegra fyrir
skuldastöðu íslenskra heimila, sem var OECD-met
árið 2001. Við getum lagt saman tvo og tvo, séð
óréttlátt ástand og viljað breyta. En sitjandi rík-
isstjórn er að hugsa um annað. Berlusconi. Opinber-
un Hannesar. Álverð. Ég veit ekki …
Ég á framtíð mína, hvað varðar skólagöngu, und-
ir því að frumvarp Samfylkingarinnar komist til
laga, þar sem skilyrði um ábyrgðarmenn til náms-
lána er útilokað. Í rökstuðningi lagafrumvarpsins
frá síðasta þingi segir: „Námslán eiga þannig að
tryggja jafnrétti til náms. Ekki getur verið um slíkt
að ræða meðan krafist er ábyrgðarmanna fyrir
námslán. Því er lagt til að hver námsmaður beri
sjálfur ábyrgð á sínu námsláni.“
Mig langar að menntast meir – en geng þokka-
lega heill til skógar héðan af, hvort sem ég fæ að
gera það innan skóla eða ekki. Hins vegar á ég þrjú
ung og efnileg systkini sem eitt af öðru komast á
háskólaaldur. Og síðan eru allir hinir. Vinsamlegast
steypið Davíð Oddssyni og Tómasi Inga Olrich.
Börn blankra fá ekki námslán
Eftir Hauk Má Helgason
Höfundur er rithöfundur.
ÞRÁTT fyrir bestu samgöngur á
láði og í lofti og þrátt fyrir full-
komnustu upplýsingakerfi nú-
tímans er gamla
hreppaskiptingin
ennþá rík í huga
fólks.
Ennþá skiptist
landið í nokkur
kjördæmi til alþing-
iskosninga. Sá tími
kemur að þau renna saman í eitt.
Verður þá stórum áfangasigri náð
á vígvelli stjórnmálanna.
Þjóðin er ein heild, löggjaf-
arþingið er eitt og allir jafn-
réttháir.
Finna má málefni samt sem áður
sem hafa misjafnt vægi í hinum
einstöku landshlutum. Þetta stafar
af mismunandi staðháttum sem
einkum markast af staðsetningu
auðlinda og starfsemi sem að þeim
lýtur. Er þar skemmst að vitna til
fiskimiðanna og hefðbundinnar at-
vinnu sem skapast hefur af útgerð
og vinnslu sjávarafla. Hér hefur
landsbyggðarfólk við sjávarsíðuna
almennt meiri hagsmuna að gæta
heldur en hinir, þótt virðisauki af
vinnslunni renni í sameignarsjóði.
Menn greinir á um árlegt veiði-
magn miðað við viðkomu stofnsins.
Spurningin er aðeins sú, hvar jafn-
vægið liggur.
Eftir tæpra tveggja áratuga fisk-
veiðistjórnun fer vonandi sú
reynsluþekking að koma í ljós sem
nota má til framtíðar. Vonandi
verður þar einnig tekið tillit til
hefðarréttar fiskvinnslufólks og
fiskvinnslufyrirtækja.
Við staðsetningu virkjana og til-
heyrandi mannvirkja er lands-
hlutabinding einnig ófrávíkjanleg.
Óhagkvæmt er að öðru jöfnu að
virkjun sé í einum landshluta en
starfsemi henni tengd í öðrum
landsfjórðungi. Nærtækast er hér
að vitna til framkvæmda norðan
Vatnajökuls, orkuvers í Fljótsdal
ásamt stóriðjuveri á Austfjörðum.
Af starfseminni njóta Austfirðingar
góðs umfram aðra landsmenn, en
málið er víðtækara. Þjóðin í heild
greiðir kostnað af virkjunarfram-
kvæmdum og það er einnig þjóðin
öll sem nýtur afrakstursins af
þeirri verðmætasköpun sem þar fer
fram á næstu áratugum, einnig íbú-
ar á Reykjavíkursvæðinu.
Undirbúningur að framkvæmd-
unum hefur verið umdeildur. Allir
hafa nokkuð til síns máls þótt
áhersluatriði séu misjöfn. Þar sem
ótakmarkað tjáningarfrelsi ríkir
eru skoðanir manna vegnar og
metnar og þeim síðan gefið ákveðið
vægi þó að sjaldan sé öllum gert til
hæfis. Meiningamunur var einnig á
sínum tíma vegna eldri stór-
iðjuvera. Ógnin sem af þeim stafar
er ekki af þeirri stærðargráðu sem
margir ætluðu. Flestir eru ánægðir
með þessi fyrirtæki og svo mun
einnig verða með hliðstæða starf-
semi fyrir austan.
Þakka ber öllum sem hafa þá
framtíðarsýn og djörfung að fjölga
atvinnutækifærum og auka fjöl-
breytni í íslensku atvinnulífi. Allt
frá byrjun undirbúnings stór-
framkvæmda fyrir austan hafa
framsóknarmenn, öðrum fremur,
staðið í fremstu víglínu vegna
þessa máls. Ráðherrar í því liði,
með dyggum stuðningi sinna fylg-
ismanna, hafa sótt virkjunar- og
stóriðjumálin fyrir austan af festu
og náð að sigra, þrátt fyrir ýmsar
skærur. Þegar séð var að málið
naut meira fylgis en ætlað var,
skiptu margir úrtölumenn fram-
kvæmdanna um skoðun „þá vildu
allir Lilju kveðið hafa“.
Það er ljóst að þessar fram-
kvæmdir leiða af sér margvísleg
áhrif. Bæði í formi þjónustu sem
tengist starfseminni beint, og einn-
ig sem afleidd störf. Ennfremur
önnur fjarskyldari umsvif svo sem
samgöngumál, ferðaþjónusta, versl-
un og félagsleg starfsemi. Allt
þetta skapar eftirsóttara umhverfi
til búsetu.
Breytingarnar af stóriðjunni á
Austurlandi væri verðugt að taka
saman í einn heildarpakka og meta
þá möguleika sem aukin umsvif
skapa til fjölbreyttari atvinnuhátta.
Þá uppbyggingu mætti jafnvel
tengja öðrum landshlutum.
Í þannig samantekt þyrfti að
leitast við að hver þáttur styðji
annan svo úr verði heildstætt sam-
spil.
Með aukinni verðmætasköpun
verða opinberir sjóðir landsmanna
gildari.
Félagsmálapakkann má stækka
og hægt verður td. að veita meira
fé til menntunar-, velferðar- og
tryggingamála. Velsæld fólks verð-
ur á traustari grunni byggð.
Þegar rætt er um sundurliðun
þjóðartekna er oft vitnað til „köku
til skiptanna“. Höfum hugfast að
hana verður að stækka efnislega,
það þýðir ekki bara að ausa í hana
lyftidufti.
Mikilvægast er að halda stöð-
ugleika í atvinnu og efnahagskerf-
inu. Það verður ekki gert nema
með aukinni verðmætasköpun af
framleiðslu eða þjónustu, þar sem
stærstu sóknarfærin liggja í alhli-
ðaútflutningsverslun þjóðarinnar.
Hver er svo mismunur milli
Reykjavíkurpólitíkur og lands-
byggðarpólitíkur?
Fyrir hverjar alþingiskosningar
eru myndaðar nýjar framboðsein-
ingar og rykið dustað af öðrum.
Stefna þeirra er að miklu leyti hluti
úr stefnu rótgróinna flokka en
áherslurnar þó einkum lagðar á
áberandi einstaklinga. Aðferðin við
að vinna fylgi kjósenda byggist
einkum á yfirlýsingum um ókosti
annarra.
Nokkur hluti kjósenda hrífst af
slíkum fagurgala og finnst sniðugt
að hrista svolítið upp í kerfinu.
Er það meginmarkmið íslenskra
stjórnmála ?
Reykjavíkur-
pólitík – Lands-
byggðarpólitík –
Er einhver
munur þar á?
Eftir Ágúst Karlsson
Höfundur er tæknifræðingur.
ÉG fór inn á vefsíðu Samfylkingarinnar fyrir nokkru til þess að
kynna mér málefni hennar fyrir komandi kosningar. Og undir hnappn-
um „Stefnan“ er stjórnmálaályktun frá síðasta landsfundi Samfylking-
arinnar og þar stendur orðrétt: „Landsfundurinn beinir
því til þingmanna flokksins að þeir flytji frumvarp sem
tryggir að minniháttar fíkniefnabrot verði ekki færð á
sakaskrá eða tekin út eftir skamman tíma.“ Eftir að
hafa lesið þessa stefnu flokksins í fíkniefnamálum get
ég ekki orða bundist um þessi málefni.
Orð og efndir
Í aðdraganda þessara kosninga hef ég aldrei heyrt
eða séð frambjóðendur Samfylkingar fjalla um þessi mál. Kannski er
þetta eitt af þeim málum sem þeir vilja ekki ræða en framkvæma svo
eftir kosningar komist þeir að völdum. Eða er ekkert að marka það
sem þeir setja fram sem stefnu sína, eru orðin þeirra bara kusk sem
sveiflast um í vindinum? Ég get engan veginn treyst stjórnmálaafli
sem vinnur svona. Því hvet ég kjósendur til að hunsa Samfylkinguna
10. maí.
Lausn Samfylkingarinnar
við fíkniefnavandanum
Eftir Kjartan Ólafsson
Höfundur er verslunarmaður.
FYRIR um það bil 3.000 árum var allur hinn gríski
heimur í uppnámi vegna konu. Helena hét hún og er
kennd við Tróju. Enginn veit hver hennar vilji var, en
hennar vegna var þúsund skipum
hrundið á flot. Styrjöld, sem stóð í tíu
ár, hafði þann tilgang einan að ná henni
á sitt vald. Þegar gríski herinn hélt
heim fylgdi Helena með. Af henni hefur
ekkert spurst síðan. Styrjöldin sem
Ingibjörg Sólrún Gísladóttir (ISG), for-
sætisráðherraefni Samfylkingarinnar,
hefur stofnað til hér á landi virðist álíka
tilefnislaus og stríðið við Trójuborg forðum. Allt snýst
um sært stolt, hefnigirni og andlit á konu. Munurinn
liggur í að nái ISG takmarki sínu og verði forsætisráð-
herra er líklegra að þúsund skipum verði lagt frekar
en hrint á flot.
En ISG er engin Helena, henni má frekar líkja við
tréhrossið mikla sem varð Tróju að falli. Allar götur
síðan hafa menn varað við gjöfum Grikkja. Framsókn
og vinstri-grænir hefðu mátt ljá því eyra fyrr. Sam-
starfsflokkarnir í R-listanum sitja nú eftir með sárt
ennið, reynslunni ríkari og fjórðungi kjósenda fátæk-
ari. Nú hefur hrossið flutt sig um set. Í augnablikinu
baðar Samfylkingin sig í ljóma gjafa sinna. Reyndar
hafa kratar ekki alveg náð því að þeir voru jólasteik
síðasta árs, en eins og frændur okkar Danir segja „den
tid den sorg“. Enn er talað fjálglega um lýðræði innan
flokksins en það mun víst vera hið „frjálslynda lýð-
ræði“ sem ISG boðaði í Borgarnesi. Veit einhver hvað
það er? Er það lýðræðið sem leyfir eina skoðun í dag og
aðra á morgun? Lýðræðið sem byggist á norður-
kóreskri hefð, þar sem völd flytjast innan ætta? Hvað
varð annars af konunum sem svo mjög var hampað eft-
ir prófkjörið síðastliðið haust? Engin þeirra hefur verið
orðuð við ráðherrastól. ISG er í elítupólitík. Það eru
konur með gráður sem eiga að erfa jörðina eins og
raunin sýnir hjá Reykjavíkurborg. Konur sem koma
bakdyramegin inn í klæðskerasaumuð störf. Þær lúta
engri samkeppni og jafnréttisráð getur svo bara séð
um réttlætinguna. Í því umhverfi verður raunverulegt
jafnrétti, eins og fæðingarorlof feðra, lítið annað en
ódýr barnapössun.
Nú á lokaspretti kosningabaráttunnar hefur ISG
uppgötvað fátækt. Það hefði farið betur að uppgötv-
unin hefði komið fyrr, því eins og allir vita er úrlausn
slíkra mála á hendi sveitarstjórna. Skýrsla Hörpu Njáls
um efnið getur verið gagnlegt plagg, en ISG gaf það
tækifæri frá sér þegar hún sagði af sér borgarstjóra-
embættinu. Nú vitum við líka hvaða lítilmögnum hún
vill veita skjól. Milljarðamæringar eru þar efstir á lista
og nú hafa forseti og biskup Íslands bæst í hópinn. For-
setinn fær umbun fyrir að koma Samfylkingunni á
koppinn, en hvernig þetta ósmekklega útspil gagnast
biskupi er erfiðara að koma auga á. Loddaraskapur
ISG í hlutverki verndarans er hvergi sýnilegri en þegar
fyrirbærið „borgaraleg“ ferming er skoðað. Enginn
hefur sýnt því málefni jafnmikla umhyggju og Ingi-
björg Sólrún. Í fljótu bragði verður ekki séð að skjól-
stæðingar ISG komi feitir undan verndarvæng hennar.
Enda gjafir Grikkja dýrar.
En til hvers allur hamagangurinn upp á síðkastið?
Jú, nú þarf að afvopna erkifjandann, Davíð Oddsson.
Hann hefur sært hennar kvenlega stolt og nú skal hann
sko borga. Eins og Grikkir forðum fá nú Samfylking-
armenn að flykkja sér um hið fagra andlit Ingibjargar.
Einn hugur, eitt markmið; að koma Davíð frá völdum.
Eftir að hafa alið á róg og öfundarhatri telur hún sig
loks eiga alls kostar við hann. Stór hluti þjóðarinnar er
farinn að trúa að forsætisráðherrann megi ekki hafa
skoðun. Hann á að taka þátt í slagnum með báðar hend-
ur bundnar fyrir aftan bak. Lýsir það sjálfsöryggi að
nálgast orrustuna á þennan neikvæða hátt? Davíð er í
pólitík til að hafa áhrif. Þeir sem lásu grein Davíðs
Þórs Björgvinssonar í páskablaði Morgunblaðsins vita
að þau áhrif eru umtalsverð og þjóðinni einungis til
góðs. Stjórnmálamenn geta verið haltir, blindir eða
handarvana, en þeir geta ekki verið skoðanalausir og
þeir geta ekki látið skoðanakannanir eða gróusögur
stjórna stefnu sinni. Þetta er lexía sem flestir íslenskir
stjórnmálamenn hafa áttað sig á. Betur færi á að ISG
og áhangendur hennar gerðu það líka.
Ingibjörg Sólrún á mikið undir því að ná inn á þing.
Ekki bara svo draumar hennar rætist heldur ekki síður
svo hún glati ekki ærunni. Það er dómur flokkssystur
hennar, Þórunnar Sveinbjarnardóttur, sem telur að tap
í kosningum jafngildi ærumissi. Þessi smekklegheit
setti hún fram á kosninganótt síðastliðið vor og engin
ástæða til að ætla að annað gildi nú. Yfirlýsingin setur
ISG í nokkuð erfiða stöðu; tapi hún kosningum glatar
hún einnig sínum vammlausu vinum. Enginn þarf þó að
örvænta hennar vegna – vinir Ingibjargar eru vanir að
víkja þegar hrossakerran rúllar af stað.
Helena fagra og forsætisráðherraefnið
Eftir Ragnhildi Kolka
Höfundur er meinatæknir.