Morgunblaðið - 09.05.2003, Blaðsíða 5

benti foreldrum barns á að barnið
þyrfti meiri umönnun. Grunnskóla-
kennarar virðast finna fyrir vaxandi
agavandamáli í þjóðfélaginu, a.m.k.
þeir sem hér var rætt við, og vilja
rekja hluta hegðunarvandamála
barna til samfélagsgerðarinnar.
Þegar grunnskólakennarar vekja
máls á þessum misalvarlegu vanda-
málum barnanna eru viðbrögð for-
eldra misjöfn. Kennarar þekkja bæði
jákvæða og neikvæða foreldra og
eiga misgóð samskipti við þá. Þeir
kennarar sem hér er rætt við bera
foreldrum yfirleitt vel söguna en
kennarar verða líka varir við að
sumir foreldrar virðast taka minni
ábyrgð á hegðun barna sinna og
hafa minna eftirlit með þeim en
kennurunum þykir tilhlýðilegt. Þá er
átt við eftirlit með og ábyrgð á t.d.
háttatíma og nægum svefni, mat-
aræði, sjónvarpsáhorfi, orðbragði,
stundvísi, heimalærdómi, borðsiðum
og almennri kurteisi og samskipta-
reglum.
Ábyrgð, eftirlit og uppeldi eru
kannski hugtökin sem foreldrar
þurfa að hafa í huga í nútíma-
samfélagi streitu og tímaskorts. Þeir
bera ábyrgð á því að kenna börn-
unum jafnt borðsiði sem tillitssemi
og sinna þörfum þeirra, tilfinn-
ingalegum og líkamlegum.
steingerdur@mbl.is
i
aka minni ábyrgð á hegð-
afa minna eftirlit með
ykir tilhlýðilegt.
DAGLEGT LÍF
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 9. MAÍ 2003 C 5
Sólhattur
FRÁ
Ertu með
kvef eða flensu?
H
á
g
æ
ð
a
fra
m
le
ið
sla
 Skólarnir eru fullir af börn-
um sem kunna ekki sam-
skipta- og hegðunarreglur.
 Sorglegt að sjá hversu algengt
er að fjölskyldur noti helgarnar til
að vera í verslunarmiðstöðvum.
 Þegar barn situr ekki kyrrt í eina mínútu,
hoppar upp á og yfir borðin í kennslustofunni
og hleypur um er greinilegt að eitthvað er að.
skólanum samkvæmt lögum
þarf að fjölga sérmenntuðu
starfsfólki.“
Og Sigrún bætir við: „En
þá komum við líka að hús-
næðismálunum. Margir skól-
ar búa við knappt húsnæði
eins og er og skólastofur
þyrftu að vera mun stærri til
að hægt væri að fá fleira
starfsfólk þar inn og skipta í
hópa. Það er oft eins og brú-
in sé bara byggð hálfa leið.“
Hún rifjar upp þegar
meðferðarheimilið Tindar
var lagt niður. „Þá var sagt
að það væri of lítil eftir-
spurn, of fáir einstaklingar
þyrftu á þjónustunni að
halda. Lætur maður fótbrot-
inn mann liggja fótbrotinn af
því það eru ekki nógu marg-
ir fótbrotnir? Fólk sem er
veikt þarf þjónustu. Það er
verið að brjóta grunnskóla-
lögin á þeim börnum sem
eiga við alvarleg vandamál
að stríða.“
Viðhorf til skólanna
breyst til batnaðar
Lausnir við einhverjum af
vægari vandamálunum liggja
innan skólans og á heimilun-
um en orsakirnar eru marg-
slungnar, að mati Sigrúnar og Est-
erar. Þær eru sammála um að
samskipti þeirra við foreldra séu al-
mennt góð.
„Eftir að fólk fór að þurfa að
vinna svona mikið úti eru foreldrar
meira upp á skólann komnir og
kunna betur að meta starfið sem
þar fer fram. Þess vegna held ég að
samskiptin séu orðin betri,“ segir
Sigrún.
Ester segir ekki mörg dæmi um
að foreldrar geri of miklar kröfur til
skólans. Sigrún nefnir þó til gam-
ans gamalt dæmi þegar foreldri
spurði hana hvenær hefði verið
hætt að kenna kurteisi í skólum.
„Þetta er sjaldgæft. Mér finnst við-
horf heimilanna til skólanna hafa
breyst til batnaðar. Auðvitað talar
maður stundum við þreytta og pirr-
aða foreldra en ég hef líka skilning
á því vegna þess að þeir hafa
kannski þurft að ganga þrauta-
göngu í kerfinu,“ segir Ester.
„Það eina sem ég get sagt að
stuði mig verulega í sambandi við
foreldra er þegar ég lendi á af-
skiptalausum foreldrum. Það er
langverst. Þá ganga börnin mikið
sjálfala. Það er séð fyrir þeirra lík-
amlegu þörfum en þau eru tilfinn-
ingalega afskipt. Þau fá oft mikla
peninga, mikið frjálsræði og engan
ramma,“ segir Ester.
Þær eru sammála um að þetta sé
samfélagslegt vandamál og tilfinn-
anlega vanti mótaða fjölskyldu-
stefnu.
„Fjölskyldurnar hafa breyst svo
mikið. Núna eru börnin oft alin upp
sem einkabörn, langt er á milli
systkina, allir eiga sérherbergi og
fjölskyldan hittist jafnvel ekki neitt.
Það er ekki skrýtið að samfélagið
þróist svona. Börnin læra ekki
venjulegar samskiptareglur á þenn-
an hátt,“ segir Sigrún.
„Þau verða mjög sjálfhverf,“ seg-
ir Ester.
„Svo koma þau inn í bekkinn og
sýna ekki tillitssemi og vilja ekki
deila með öðrum. Það getur verið
svolítið mikið mál að kenna þeim að
vinna í hópi,“ segir Sigrún. „Fólk er
búið að missa samkenndina. Það
stefnir allt að því að hver sé sjálfum
sér næstur og það læra börnin sem
fyrir þeim er haft. Þau læra að vera
alltaf að bjarga sér sjálf og hvað
þýðir að ætla að hefta svoleiðis ein-
stakling? Auðvitað bjargar hann sér
bara þótt það sé á kostnað ann-
arra,“ segir Sigrún.
„Þó mér finnist foreldrar vera
orðnir jákvæðari gagnvart skólan-
um og allir farnir að gera sér grein
fyrir því að foreldrar og skóli hafa
sama markmið, velferð barnsins,
virðist mér oft vanta aðhald á heim-
ilunum. Ég vil rekja þetta til sam-
félagsgerðarinnar sem hefur breyst.
Þegar við ætlum svo að setja börn-
unum mörk lendum við í vandræð-
um, af því þau þurfa ekki að fara
eftir reglum heima hjá sér,“ segir
Sigrún.
Firring og samfélagskröfur
Hún hefur kennt alls í 24 ár frá
því hún útskrifaðist sem kennari ár-
ið 1972. Hún hefur því kennt þeim
sem eru foreldrar í dag en þeir
voru fyrsta kynslóðin sem kynntist
fyrir alvöru aukinni atvinnuþátttöku
foreldra og meira frjálsræði í upp-
eldi. „Ég er ekki að segja að við
eigum að hverfa aftur til fortíðar,
en ég held að það sé nauðsynlegt að
staldra við. Ef börn eiga við vanda-
mál að stríða er það ekki alfarið
þeirra mál heldur er það hlutverk
okkar fullorðnu að kanna ástæð-
urnar. Mér finnst það til dæmis
bera vott um firringu þegar þriggja
ára börn eru komin með eigið sjón-
varp og myndbandstæki.“
Ester segir að börn vanti meiri
samveru með foreldrunum, þau séu
einmana. „Oft er það þannig að ef
maður sýnir þeim hlýju þá líma þau
sig á mann. Þau eru sjálfbjarga að
líkamlegu leyti en það á enginn að
gera þá kröfu á börn á grunn-
skólaaldri að þau séu sjálfum sér
nóg tilfinningalega. Það þarf að tala
saman og styðja hvert annað. Þetta
á líka við um unglinga. Hvers vegna
sleppa sumir foreldrar af þeim
hendinni? Sumir unglingar fá allt of
mikið frjálsræði og allt of mikla
peninga.“
Ester gagnrýnir samfélagskröfur
á unglingana. „Þeir þurfa að eiga
svo mikla peninga. Mér hrýs hugur
við því hvað margir í 9. og 10. bekk
eru að vinna en það er náttúrulega
ólöglegt. Hálfu bekkirnir eru samt
að vinna hjá stórum fyrirtækjum
þar sem þau eru á launaskrá. Laun-
in fara öll í gerviþarfir. Mér finnst
sárt að sjá 16 ára gamla krakka
með tekjur upp á 40 þúsund á mán-
uði sem eytt er í símareikninga, föt,
bíó og pizzur. Sum þess-
ara barna eru svo komin
út á vinnumarkaðinn
tveimur til þremur árum
seinna og þurfa að sjá
fyrir sér á ekki miklu
hærri launum. Þá eru
þau vön því að allir pen-
ingarnir megi fara í dót.
Þetta er svo mikil firr-
ing.“
Hræðsla við að
styggja unglinga
Báðar hafa Sigrún og
Ester orðið varar við
streitu og þreytu hjá
börnum og þá allt niður í
fyrsta bekk. „Maður sér
stundum börn á yngsta
stiginu í fyrstu frímín-
útum alveg grútpirruð
og þreytt af því þau eru
ekki búin að fá að borða
og hafa kannski farið að
sofa um miðnættið,“ seg-
ir Ester. „Að koma börn-
um í rúmið er ákveðið
ferli. Á mörgum heim-
ilum hefur því verið leyft
að fara úr böndunum og
er alltaf streð að koma
börnunum í rúmið.“
Þreytta unglinga
þekkja allir og Ester
segir að svo virðist sem foreldrar
margra unglinga séu löngu hættir
að reyna að setja þeim mörk varð-
andi svefnvenjur. „Maður skilur svo
sem ástæðuna ef foreldrar vilja
eyða meiri tíma með börnunum,“
segir Sigrún. „En mér finnst þetta
orðið alvarlegt þegar yngstu börnin
eru mjög þreytt í skólanum.“
Ester leggur áherslu á að for-
eldrar unglinga beri ennþá ábyrgð
á þeim og þeirra heilsufari. „Ung-
lingar eru engan veginn sjálfala. En
það ber á hræðslu foreldra við að
styggja unglingana. Fólk vinnur
ofsalega mikið og þar að auki er
endalaus krafa um að fólk taki þátt
í einhverju prógrammi, félagsstarfi,
líkamsrækt, menningarviðburðum
og svo framvegis.“
Þær eru sammála því að svipaðar
kröfur séu líka gerðar til barnanna.
„Mér finnst þetta vera fullorðins-
vandamál. Það gefur augaleið að ef
við gefum börnunum okkar gott
fordæmi og setjum þeim mörk skil-
ar það sér. Við gefum þeim for-
dæmi, hvort sem það er gott eða
slæmt,“ segir Sigrún.
„Enn eru mörg börn agalítil. Agi
endurspeglar ást foreldranna,“ seg-
ir Ester að lokum.
ESTER AUÐUR ELÍASDÓTTIR OG SIGRÚN BJÖRNSDÓTTIR
Skólinn hefur takmarkað bolmagn
Kennararnir Ester Auður Elíasdóttir og Sigrún Björns-
dóttir. „Enn eru mörg börn agalítil.“
SJÁ NÆSTU SÍÐU
ESTER Auður Elíasdóttir ogSigrún Björnsdóttir kennabáðar í Vogaskóla í Reykjavík
og eru ánægðar með skólann sinn.
Hann er mátulega stór að þeirra
mati en í skólanum eru u.þ.b. 400
börn og tveir bekkir í hverjum ár-
gangi. Sigrún hefur kennt í 24 ár á
yngsta stigi og miðstigi en Ester í
fimm ár á unglingastigi. Þær segja
að lítið sé um félagsleg vandamál
og að samskipti við foreldra séu al-
mennt góð. Í Vogaskóla eins og í
öðrum skólum á hluti barna við
hegðunar- eða tilfinningaraskanir
að stríða og hluti barna við vanda-
mál af öðrum toga. Í viðtalinu setja
Ester og Sigrún fram sínar skoð-
anir á samfélagsástandinu, skóla-
málum, uppeldi og menntun, og tala
almennt um málið en ekki sérstak-
lega um eða í nafni Vogaskóla.
Að mati Esterar er málið tví-
skipt, líkt og ályktun grunnskóla-
kennara ber með sér. „Annars veg-
ar eru það börnin sem eiga við
veikindi að stríða eða sértæk vanda-
mál eins og athyglisbrest, ofvirkni,
geðræn vandamál, tourette eða
annað. Þessi börn þurfa sérhæfða
aðstoð hvort sem er inni í bekk eða
ekki. Þetta krefst þess að skólinn
geti borgað fyrir þessa þjónustu og
skólastofan sé nógu stór, ef stuðn-
ingur fer þar fram.
Hins vegar eru það börnin sem
eru til vandræða án þess að eiga við
einhverja sértæka örðugleika að
stríða. Það eru þau sem vantar
ramma að heiman og þetta vil ég
rekja mjög mikið til samfélagsins,
ekki endilega heimilanna. Það eru
ekki bara skóli og heimili í uppeldi
barna, það er allt samfélagið. Við
erum að berjast við að halda litlu
samfélagi gangandi í skólanum og
það verður að fylgja ákveðnum
reglum. Ef börnin kynnast þessum
reglum hvergi nema í skólastofunni
gengur það ekki upp.“
Fjölga þarf sérmenntuðu
starfsfólki
Alvarlegu vandamálin verður að
leysa utan skólans, að mati Sigrún-
ar og Esterar, líkt og grunnskóla-
kennarar ályktuðu á ársfundinum.
„Börn sem greind eru til dæmis
með geðröskun fá spítalavist en svo
koma þau í skólann aftur og hvað
getur skólinn gert? Mjög lítið,“ seg-
ir Sigrún. „Skólinn hefur mjög tak-
markað bolmagn. Mér finnst rétt að
skólinn eigi að vera fyrir alla en
mér finnst líka að allir eigi að hafa
val. Sérskólar verða að vera til og
það verða að vera til skólastofur og
kennarar inni á heilbrigðisstofnun-
um eins og til dæmis á BUGL. Það
verður seint þannig að öll börn geti
verið í almennum skóla.“
Ester tekur undir með Sigrúnu
og segir að börnum t.d. með geð-
raskanir líði oft betur í skóla eins
og á barna- og unglingageðdeild
Landspítalans, heldur en í almennri
skólastofu. „Þar er sérþjálfað fólk
og færri nemendur á hvern kenn-
ara. Við vitum oft ekki hvernig á að
takast á við vanda þessara barna.
Við erum menntuð til að kenna
börnum sem eiga ekki við sérstök
vandamál að stríða. Við erum öll af
vilja gerð og förum eins langt og
við komumst með það sem
við höfum. En við erum
ekki hjúkrunarfræð-
ingar, geðlæknar,
þroskaþjálfar eða iðju-
þjálfar. Það er einn
námsráðgjafi í hverj-
um skóla sem getur
ekki sinnt nema að tak-
mörkuðu leyti stuðn-
ingi við þessi börn. Ef
þau eiga að vera vel-
komin og fá það sem þeim ber í