Morgunblaðið - 11.05.2003, Blaðsíða 7

Tasmaníufrumbyggjum var næst-
um útrýmt í fjöldadrápi Evrópubúa.
Þeir litu á frumbyggjana sem villidýr
sem væru „manninum hættuleg“ og
skipulögðu veiðiferðir um regnskóga
Tasmaníu. Sums staðar var þeim rað-
að upp og þeir skotnir. Þeir voru
hraktir upp í norðausturhluta eyjunn-
ar, í skipulögðu umsátri og árið 1837
virðast þeir hafa verið 59 talsins.
Þetta þýddi að þeir yrðu aldrei fram-
ar þjóð. Meirihluti þeirra var sendur í
útlegð á Flinders-eyju. Í dag eru að-
eins örfáir eftir af kynstofni Tasman-
íufrumbyggja. Þetta er sorgarsaga
frumbyggja víða um heim sem enn er
ekki lokið.
Skuggaleg fortíð
Tasmanía á ekki glæsta eða hetju-
lega fortíð landnema sem brutu land
og sigruðust á náttúruöflunum eins
og svo margar þjóðir geta stært sig
af. Þeir voru auðvitað ekki einir um að
útrýma frumbyggjum, en að auki er
þeirra saga fanga og þrælahalds.
Tasmanía var fanganýlendan Van
Diemen’s Land sem fékk nýtt nafn til
að breiða yfir óþægilega fortíð. Í dag
eru Tasmanir þó aðeins farnir að lifa
með þessari skuggalegu fortíð. Við
heimsóttum Port Arthur, þar sem ill-
skeyttustu fangarnir voru geymdir.
Í dag er þar safn og afar vinsæll
ferðamannastaður og eru ferðamenn
leiddir í gegnum söguna með því að
aka og ganga „Convict trail“ eða
fangaleiðina. Á þeirri leið er margt
fleira að sjá en fangelsi og svarta
sögu: Fallegar bjargmyndanir þar
sem sjórinn leikur sér í stórum göt-
óttum klettum og þar sem hægt er að
ganga meðfram ströndinni í gegn um
skóg, fram á hrikalegar klettabrúnir
og horfa niður með fiðring í maganum
og gleyma um stund hryllingnum í
Port Arthur fyrr á tímum. Í fangels-
inu í Port Arthur vorum við fljótt bún-
ar að fá og sjá nóg. Þar var ekki beint
falleg mynd dregin upp af lífi þessara
óheppnu manna, sem oft höfðu ekki
annað til saka unnið en að stela sér í
svanginn. Fátækir strákar sem fengu
það hlutskipti að vera þrælar ríka
fólksins í Ástralíu. Þeir byggðu borgir
og brýr, unnu baki brotnu í kolanám-
um við ómannúðlegar aðstæður og við
mikla harðneskju urðu þeir oft kald-
rifjaðir glæpamenn.
Í dag standa eftir heilu borgirnar
og bæirnir byggð af föngum. Vel
byggð hús úr sandsteini og útskornar
brýr með listaverkum fanganna, en
nöfn listamannanna eru að eilífu glöt-
uð. Á þeim tíma var Hobart, stærsta
borg Tasmaníu, annar höfuðstaður
Ástralíu og mikið um að vera, en
frjálsa arkitekta og byggingameist-
ara áttu þeir mjög fáa og stóluðu þar
nær eingöngu á kunnáttu fanganna.
Blóðhundarnir á Eaglehawk neck
Í Port Arthur var stórt en afar þétt
setið fangelsi, þar sem sumir klefarn-
ir voru 2 metrar á lengd og einn metri
á breidd og lofthæðin var líka um
metri. Í sérfangelsinu máttu fangarn-
ir ekki tala og urðu að ganga með
grímur svo þeir sáu aldrei lifandi
mann. Á klefahurðinni var lítil lúga
sem þeir fengu matinn inn um og
gluggi var enginn í klefanum. Eina
leiðin út úr Port Arthur var um
Eaglehawk neck; mjótt eiði sem
tengdi Port Arthur-skagann við meg-
inland Tasmaníu. Á þessu eiði beið
löng röð af blóðþyrstum hundum
óþolinmóðir eftir að fá að rífa stroku-
fanga á hol. Föngunum var innrætt að
sjórinn kring um eiðið væri fullur af
hákörlum. Svo það var nær óhugsandi
að strjúka frá Port Arthur.
Þessar aðstæður segja líklega
meira um evrópskt réttarkerfi á þess-
um tíma en annað og sjálfsagt voru
fangelsin víða jafnvel verri en þetta.
Okkur var síðar tjáð að Port Arthur
hefði verið með skárri fangelsum þess
tíma því þar hefði verið boðið upp á
ýmsa menntunarmöguleika og leiðir
til að vinna sig út úr fangelsinu.
Margir fanganna komust út og náðu
að lifa sínu lífi í Tasmaníu enda er stór
hluti Tasmana kominn af föngum.
Jörundur hundadagakonungur
Einn er sá maður sem hefur skilið
eftir spor sín bæði á Íslandi og í
Tasmaníu svo um munaði þannig að
flestir þekkja nafn hans á báðum eyj-
unum í dag. Þetta er Jörgen Jörg-
enson eða Jörundur hundadagakon-
ungur.
Jörundur var viðstaddur tvítugur
að aldri þegar stofnuð var landnema-
byggð við Derwentá í Van Diemen’s
Land árin 1803 og 1804 og seinna á
ævinni átti þessi víðsigldi ævintýra-
maður eftir að koma aftur til eyjunar
Van Diemen’s Land – í þetta skiptið
var hann fangi. Hann hafði einstakt
lag á að lenda alltaf ofan á hversu erf-
ið sem staða hans virtist í fyrstu.
Þannig lagði hann af stað sem fangi til
Van Diemen’s Land í byrjun desem-
ber 1825 og á leiðinni kom upp smit-
sótt á skipinu. Jörundur sem vissi
eitthvað meira um lækningar en hinir
var fenginn til að aðstoða skipslækn-
inn. Þegar skipið lagðist að bryggju í
Hobart í apríl 1826 var Jörundur orð-
inn skipslæknir þar sem læknirinn
hafði látið lífið í sóttinni. Hann slapp
samt ekki undan fangavistinni en var
þó fljótlega gerður að landkönnuði,
tók þátt í stríðinu við frumbyggjana
og síðar átti hann eftir að skrifa bók
sem fjallar um siði og venjur þeirra.
Sú bók er eina heimildin sem til er
sem má teljast hlutlaus lýsing á hátt-
um frumbyggja Tasmaníu. Hann
reyndi líka að hafa áhrif á meðferð
þeirra og skrifaði bréf til ríkisstjórans
þar sem hann reyndi að tala máli
þeirra. Hann átti stundum dálítið erf-
itt með að hafa hemil á Bakkusi og er
haft eftir honum að allt hafi sinn til-
gang nema drykkjan.
Ljóð eru gjöf frá himnum
Jörundur skráði tungumál frum-
byggjanna með lítilli orðabók. Tungu-
mál þeirra virðast hafa verið mjög
ólík eftir landshlutum, þrátt fyrir lítið
land og mannfjölda upp á tvö til þrjú
þúsund.
Hann skráði niður þrjú tungumál
og segir að þeir hafi sett greininn aft-
ast eins og í sænsku. Og hann skráði
ljóð þeirra til að sýna, að eigin sögn að
„ljóðin eru gjöf frá himnum, jafnvel
fyrir frumstæðar þjóðir, til að hreinsa
burtu meinsemdir og illa lesti mann-
legrar náttúru“. Hann skráði sönglög
þeirra og sagði þau hafa þægileg
áhrif. Þeir virðast hafa verið mjög
herskáir og snöggir að fara milli
staða. Svo snöggir að þeir hvítu héldu
lengi að þeir væru margfalt fleiri en
raun var. Svo komust þeir að því að
það sem þeir töldu vera fimm til sex
ættbálka, sem væru að gera árásir á
mismunandi stöðum sem afar langt
var á milli, var í raun aðeins einn ætt-
bálkur. Í kring um 1837 sagði hann
aðeins örfáa þeirra vera eftir. Og
hann syrgði það í skrifum sínum að
heil þjóð skuli geta horfið þannig af
yfirborði jarðar. Jörundur endaði líf
sitt í Van Diemen’s Land árið 1841.
Land sem er þess virði að sækja heim
Vissulega gerir fjarlægðin ferða-
lagið til Tasmaníu dálítið langt jafnvel
nú á tímum hraðans. Jörundur var 3
mánuði að sigla til Tasmaníu frá Bret-
landi. Við vorum um það bil sólar-
hring að ná því að snúa iljunum í ykk-
ur hin. En mér fannst samt vel þess
virði að leggja á mig þetta erfiði til að
kynnast þessari eyju sem ég vissi
ekkert um fyrir.
Tasmanía er full mótsagna eins og
eyjan okkar er. Þar eru bæði vínekrur
eins og í Mið- og Suður-Evrópu, regn-
skógar eins og í Ástralíu og Amason,
hrikalegar klettastrendur sem fjöldi
skipa hefur farist við, falleg fjöll með
vötn og dali og ósnortna náttúru líkt
og á Íslandi – í aðeins hlýrra um-
hverfi, fjölskrúðugt dýralíf sem hægt
er að skoða í návígi víðast hvar, nota-
leg – og ódýr sumarhús til leigu með
arni og útiverönd nálægt fallegum
ströndum, merkileg saga, litlar nota-
legar borgir með fjölþjóðlegum blæ –
höfuðborgin Hobart er ekki svo ýkja
ólík Reykjavík hvað andrúmsloftið
varðar. Í stuttu máli; skemmtileg, lítil
eyja sem býður upp á ótrúlega fjöl-
breytni. Hver veit nema við eigum
eftir að eiga aukin samskipti við þessa
fjarlægu systureyþjóð okkar í næstu
framtíð.
Gróðurfar Tasmaníu er ekki síður framandi. Plantan á myndinni nefnist Waratah.
Höfundur er hómópati, nuddari og leið-
beinandi í líföndun.
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 11. MAÍ 2003 B 7
Bómullar-satín
og
silki-damask
rúmföt
Skólavörðustíg 21,
sími 551 4050
FASTEIGNIR
mbl.is
FerðalögFimmtudaginn . maí fylgir Morgunblaðinu blaðauki um29
Meðal annars verður fjallað um:
• gönguferðir • tjaldsvæði landsins • ferðalög á hálendið • nestið í
ferðalagið • viðburði og uppákomur vítt og breitt um landið í sumar
• óviðjafnanlegar náttúruperlur • nýjungar í afþreyingu • nýja gististaði
og veitingahús • leiki og skemmtun fyrir börnin í aftursætinu.
Blaðið verður í nýju broti, þverformi 25x19 sm, heftað og prentað á
60 gr pappír. Pöntunarfrestur auglýsinga er til kl. 16 föstudaginn
23. maí. Skilafrestur er til kl. 12 mánudaginn 26. maí.
Hafið samband við auglýsingadeild
Morgunblaðsins í síma 569 1111 eða
á augl@mbl.is