Morgunblaðið - 12.05.2003, Blaðsíða 13
KOSNINGAR 2003
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 12. MAÍ 2003 13
Í
KOSNINGAÚRSLITUM
helgarinnar felast talsverð
tíðindi þegar horft er á þró-
un íslenzka flokkakerfisins
undanfarna áratugi. Annars
vegar eru það auðvitað tíðindi að í
annað sinn eftir að flokkakerfið tók
á sig mynd skuli ríkisstjórn halda
meirihluta sínum tvennar kosningar
í röð. Flest bendir nú til að rík-
isstjórn Sjálfstæðisflokksins og
Framsóknarflokksins sitji í þrjú
kjörtímabil eins og Viðreisnar-
stjórnin 1959–1971. Hins vegar nær
Samfylkingin þeim áfanga að fá
meira en 30% fylgi.
Í hinu hefðbundna fjögurra
flokka kerfi er Sjálfstæðisflokkur-
inn stærstur, þá kemur Framsókn-
arflokkurinn, svo róttækur vinstri
flokkur (Sósíalistaflokkurinn, Al-
þýðubandalagið) og loks jafnaðar-
mannaflokkurinn (Alþýðuflokkur-
inn). Í síðustu þingkosningum árið
1999 tókst Samfylkingunni að verða
næststærsti flokkurinn, en engu að
síður mistókst að sameina alla ís-
lenzka vinstrimenn í stóra breið-
fylkingu og 26,8% fylgi olli samfylk-
ingarfólki talsverðum vonbrigðum.
Meginástæða þess að þannig fór var
á þeim tíma talin sú að róttæki
vinstriflokkurinn neitaði að renna
inn í breiðfylkinguna; vinstri grænir
náðu rúmlega 9% fylgi yzt á vinstri
jaðrinum.
Jafnaðarmannaflokkurinn
loksins orðinn stór?
Röð flokkanna í kerfinu er nú
áfram sú sama en Samfylkingarfólk
túlkar það sem sálrænan sigur að
„rjúfa 30% múrinn“ eins og það er
orðað. Það hefur engum flokki öðr-
um en Sjálfstæðisflokknum tekizt
allt frá því í árdaga fjögurra flokka
kerfisins; árið 1931 fékk Framsókn-
arflokkurinn 35,9% fylgi.
Hins vegar má spyrja hvort tíð-
indin hafi ekki fremur verið að Sam-
fylkingin kom svo illa út í síðustu
kosningum en að hún hafi náð 31%
fylgi í þessum. Þegar horft er á fylgi
flokkanna, sem síðan runnu inn í
Samfylkinguna (Þjóðvaka, Alþýðu-
flokks, Alþýðubandalags og
Kvennalista) í kosningunum 1995
var það samanlagt 37,8%.
Jafnframt má spyrja hvort Sam-
fylkingin hafi náð sessi norrænna
jafnaðarmannaflokka, sem eru
flestir í lægð um þessar mundir.
Þannig hefur norski Verkamanna-
flokkurinn fengið 34,3% til 42,3% at-
kvæða í þingkosningum síðastliðin
þrjátíu ár, þar til í kosningunum
2001, að hann fékk 24,3%. Sænski
Jafnaðarmannaflokkurinn hefur í
undanförnum fimm kosningum, þ.e.
frá 1988, fengið 36,4% til 45,3%
fylgi, er nú með 39,9%. Danskir
flokksbræður Samfylkingarinnar
fengu 29,1% í seinustu kosningum
en fengu 34,6% til 37,4% í þrennum
kosningum þar á undan.
Samfylkingin náði því ekki að
verða stærsti flokkurinn, sem var
eitt af markmiðum hennar í kosn-
ingabaráttunni, og ekki heldur að
verða hinn „náttúrulegi“ stjórnar-
flokkur eins og systurflokkarnir í
Skandinavíu, enda mistókst stjórn-
arandstöðunni að fella ríkisstjórn-
ina í kosningunum. Raunar má
spyrja hvort Samfylkingin sé orðin
„stór“ jafnaðarmannaflokkur á nor-
ræna vísu fyrr en hún hefur sýnt að
hún geti haldið fylginu í yfir 30% í
meira en einar kosningar. Í ljósi
þess að sá leiðtogi, sem þótti hvað
líklegastur til að gera Samfylk-
inguna að stóru afli í íslenzkri póli-
tík, náði ekki betri árangri, má
spyrja hversu líklegt sé að það tak-
ist að endurtaka leikinn.
Staða Ingibjargar erfið
Samfylkingarfólk fagnar því vafa-
laust að eiga nú fyrsta þingmann í
tveimur kjördæmum, Össur Skarp-
héðinsson í Reykjavík norður og
Margréti Frímannsdóttur í Suður-
kjördæmi, en spyrja má hvaða
praktíska þýðingu þeir titlar hafi
þegar í slaginn á Alþingi er komið.
Þó má ekki gleyma því að vinstri-
maður hefur ekki verið fyrsti þing-
maður neins kjördæmis frá því Lúð-
vík Jósepsson formaður Alþýðu-
bandalagsins vann mikinn sigur í
Austurlandskjördæmi í kosningun-
um 1978.
Það hlýtur að draga úr sigurgleði
Samfylkingarfólks að sjá hvorki
fram á miklar líkur á stjórnarsetu
né að hafa náð „forsætisráð-
herraefni“ sínu, Ingibjörgu Sólrúnu
Gísladóttur, á þing. Staða Ingi-
bjargar í flokknum er óviss í ljósi
kosningaúrslitanna og hún virðist í
raun dæmd til að víkja aftur til hlið-
ar fyrir svila sínum Össuri Skarp-
héðinssyni, formanni flokksins.
Eina leiðin fyrir hana að gera tilkall
til leiðtogahlutverks er að hljóta
kosningu sem formaður flokksins á
flokksþingi í haust. Nú hefur Össur
reyndar sagt að hann hyggist sækj-
ast eftir endurkjöri og hafi til þess
stuðning Ingibjargar. Hvað sem
gerist, verður Össur leiðtogi flokks-
ins á Alþingi. Spyrja má hvort
stjórnarandstöðustíll Össurar, með
hraðaupphlaupum sem enda sjaldn-
ast með marki, nema þá sjálfs-
marki, sé það sem „stóri“ jafnaðar-
mannaflokkurinn þarf á að halda,
ætli hann að festa sig í sessi. Þessi
stíll hefur fremur þótt henta smá-
flokkum.
Talsvert áfall fyrir
Sjálfstæðisflokkinn
Kosningaúrslitin eru Sjálfstæðis-
flokknum talsvert áfall. Hann fékk
33,7% atkvæða, sem er þriðji lakasti
árangur flokksins í kosningum frá
stofnun hans 1929. Árið 1978 fékk
hann 32,7% fylgi og 1987, þegar Al-
bert Guðmundsson hafði klofið
flokkinn og stofnað Borgaraflokk-
inn, fékk hann 27,2%. Flokkurinn
tapar sjö prósentustigum frá síð-
ustu kosningum, þegar hann fékk
40,7%. Það var reyndar bezta út-
koma flokksins frá 1974, er hann
fékk 42,7% fylgi. Meðalfylgi Sjálf-
stæðisflokksins í þingkosningum frá
1931 er rétt um 39% og árangurinn
núna er augljóslega langt frá því.
Sjálfstæðisflokkurinn getur unað
við að ríkisstjórn undir hans forystu
hefur haldið meirihluta þrennar
kosningar í röð. Hins vegar munu
kosningaúrslitin nú áreiðanlega
verða tilefni til naflaskoðunar. Með-
al þess sem sjálfstæðismenn munu
skoða er hvernig hægt verði að
styrkja stöðu kvenna innan flokks-
ins, en aðeins fjórar konur eru nú í
þingflokknum. Jafnframt munu
menn vafalaust velta fyrir sér
hvernig þeir geti varizt árásum
Frjálslynda flokksins á sjávarút-
vegsstefnuna. Þá er byrjað að tala
um það innan flokksins að endur-
skoða verði skipulag kosningabar-
áttunnar, sem þykir ekki hafa verið
nægilega markviss á lokasprettin-
um.
Framsókn er ekki
komin á mölina
Framsóknarmenn hafa gert tals-
vert úr því að þeir hafi haldið sjó í
kosningunum og aðeins tapað 0,7
prósentustigum frá síðustu kosn-
ingum. Það er auðvitað alveg rétt,
en ekki má gleyma því að Framsókn
var alls ekki ánægð með síðustu
kosningaúrslit, sem voru þau þriðju
lélegustu í sögu flokksins. Rétt eins
og Sjálfstæðisflokkurinn er Fram-
sóknarflokkurinn nú að fá sína
þriðju lökustu kosningu, verstu út-
komuna frá 1978. Hins vegar geta
framsóknarmenn talað um varnar-
sigur vegna þess hversu langt niður
þeir voru komnir í skoðanakönnun-
um skömmu fyrir kosningar, jafnvel
niður fyrir 10% fylgi. Þeir stóðu sig
óneitanlega bezt á lokaspretti kosn-
ingabaráttunnar og Halldór Ás-
grímsson, formaður flokksins,
styrkti stöðu sína.
Ímynd Framsóknarflokksins yfir-
leitt hefur breytzt verulega á und-
anförnum árum og í hinum nýja
þingflokki hans er talsvert af nýjum
andlitum, sem hafa ekki á sér hið
hefðbundna framsóknar/landbúnað-
ar/samvinnu-yfirbragð. Það breytir
ekki því að Halldóri Ásgrímssyni
hefur enn ekki tekizt að breyta
Framsóknarflokknum úr dreifbýlis-
flokki, færa hann á mölina eins og
það hefur verið orðað. Ef litið er á
fylgi flokksins í landsbyggðarkjör-
dæmunum þremur er það á bilinu
21,7% til 32,8%. Í kjördæmunum á
höfuðborgarsvæðinu er það hins
vegar 11,3% til 14,9%. Með öðrum
orðum er fylgi Framsóknar enn
u.þ.b. helmingi minna á suðvestur-
horninu en á landsbyggðinni.
VG að festast í sessi
sem smáflokkur
Vinstri-grænir töpuðu smávægi-
legu fylgi í kosningunum, aðeins
0,3%, en misstu engu að síður einn
þingmann. Þeir geta út af fyrir sig
vel við unað að kjósendur þeirra
skuli ekki hafa fallizt á þau rök
Samfylkingarinnar að eina leiðin til
að fella ríkisstjórnina væri að kjósa
hana. Niðurstaðan sýnir að vinstri-
grænir ganga að ákveðnu fylgi vísu
og hafa fest sig í sessi sem smá-
„Norrænna“
flokkakerfi?
Morgunblaðið/Brynjar Gauti
Við erum orðin stór gætu þau verið að segja, frambjóðendur Samfylkingarinnar, sem hér fagna fyrstu tölum. Frá
vinstri: Ásta R. Jóhannesdóttir, Einar Karl Haraldsson og Össur Skarphéðinsson.
Eftir kosningarnar líkist
flokkakerfið meira því
sem gerist í hinum nor-
rænu ríkjunum, en þó
vantar upp á að Samfylk-
ingin geti talizt „stór“
jafnaðarmannaflokkur á
norræna vísu, skrifar
Ólafur Þ. Stephensen.
Ríkisstjórnin heldur
velli tvennar kosningar
í röð og kemst þannig
hugsanlega á blað með
Viðreisnarstjórninni
sem langlífasta stjórn
sögunnar.
flokkur yzt á vinstri jaðrinum. Þeir
flokksmenn, sem létu sig dreyma
um að starfa í stórum vinstriflokki,
ættu hins vegar væntanlega fremur
að ganga til liðs við Samfylkinguna.
Sigur Guðjóns
og frjálslyndra
Frjálslyndi flokkurinn getur vel
við kosningaúrslitin unað, þótt þau
séu ekki í takt við það mesta, sem
honum var spáð í skoðanakönnun-
um. Hann fer úr 4,2% í 7,6% og tvö-
faldar þingmannatölu sína, úr
tveimur í fjóra. Útkoma flokksins er
langbezt í kjördæmi formannsins,
Guðjóns Arnars Kristjánssonar, en
þar fékk hann 14,2% og tvo menn
kjörna. Úrslitin eru því ekki síður
persónulegur sigur fyrir Guðjón.
Hitt er svo annað mál hvort
Frjálslyndi flokkurinn á framtíð
fyrir sér. Fjórflokkurinn hefur í ár-
anna rás ævinlega hrist fimmta
flokkinn af sér og fylgið leitað í
sama farið. Frjálslyndi flokkurinn
er fjórði flokkurinn utan fjórflokks-
ins sem kemur mönnum á þing
tvennar kosningar í röð, hinir voru
Bændaflokkurinn, Samtök frjáls-
lyndra og vinstrimanna og Kvenna-
listinn. Síðastnefndi flokkurinn hélt
lengst út, fernar kosningar.
Þingmenn flokksins, aðrir en for-
maðurinn, eru óskrifað blað og
reynslulausir í pólitík. Það fer mikið
eftir því hvernig þeir reynast á
þingi hvort flokkurinn heldur trú-
verðugleika sínum gagnvart þeim
kjósendum, sem kusu hann vegna
óánægju með núverandi sjávarút-
vegsstefnu stjórnvalda.
Líkara skandinavíska
mynztrinu – en ekki eins
Á heildina litið má segja að eftir
þessar einu kosningar líkist flokka-
kerfið meira en áður því, sem gerist
í Skandinavíu; með tiltölulega
stórum jafnaðarmannaflokki, mynd-
arlegum miðjuflokki, litlum vinstri-
sinnuðum jaðarflokki og svo eins
máls „vinsældaflokki“, sem hér ger-
ir reyndar út á óánægju með fisk-
veiðistjórnun en ekki innflytjendur
eða skattamál. Eitt grundvallarat-
riði er þó öðruvísi, að Sjálfstæðis-
flokkurinn er áfram stærsti flokk-
urinn. Þetta skiptir auðvitað
höfuðmáli enda hvergi annars stað-
ar á Norðurlöndunum sem hægri-
flokkur nýtur jafnmikils fylgis. Víð-
ast hvar er hinn borgaralegi
vængur þar klofinn í tvo eða fleiri
flokka. Og eins og reynslan sýnir er
alltof snemmt að afskrifa gamla
fjögurra flokka kerfið.
olafur@mbl.is
Smáhýsi frá 4-23 fm
Auðbrekku 19
200 Kópavogi
sími 544 5550, fax 544 5551
netfang: goddi@goddi.is
Bjálkastærð
38-70 mm
goddi.is
Saunaklefar
LCI-745C
Fólksbíla- og bátakerrur
Arinofnar
Sauna-
ofnar