Morgunblaðið - 24.05.2003, Blaðsíða 31

SKOÐUN
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 24. MAÍ 2003 31
FRÁ því að ég hóf afskipti af
orkumálum hef ég haft áhuga á
hvernig orkuframleiðslan geti sem
best unnið með öðr-
um þáttum þjóð- og
atvinnulífsins. Í því
sambandi hef ég
horft nokkuð til
Bandaríkjanna enda
er þar almenn og
sterk hefð fyrir að
gera atvinnulífið aðgengilegt fyrir
almenning með því m.a. að kynna
sögu og starfsemi fyrirtækja á opn-
um vinnustöðum.
Þá er þar einnig sterk hefð fyrir
því að stýra landnýtingu með heild-
arhagsmuni að leiðarljósi. Þess ber
að geta að eitt af því sem gerir
slíka vinnu einfaldari þar en víða
annars staðar er að í vesturhluta
Bandaríkjanna er nánast allt land í
ríkiseigu.
Sterk hefð fyrir
heildstæðri landnýtingu
Á vegum alríkisins eru þónokkuð
margar stofnanir til þess að fram-
fylgja þessari stefnu. Flestar á
vegum innanríkisráðuneytisins. Þar
má nefna National Park Service,
sem hefur umsjón með 375 þjóð-
görðum, útivistarsvæðum, sögu-
stöðum og minnismerkjum, og
Bureau of Reclamation, sem
stjórnar nýtingu og verndun vatns
og vatnasvæða, þannig að tekið sé
tillit til bæði umhverfis- og efna-
hagslegra þátta (rekur m.a. margar
vatnsaflsvirkjanir). Skrifstofan
stýrir í samvinnu við stjórnvöld og
heimamenn meira en 300 útivist-
arsvæðum um öll Bandaríkin.
Fleiri stofnanir eru einnig á vegum
innanríkisráðuneytisins sem sinna
margvíslegum landnýtingarverk-
efnum.
Einnig eru stofnanir á vegum
annarra ráðuneyta sem hafa um-
sjón með landi og landnýtingu í
ríkiseign. USAD Forest Service
stjórnar landnýtingu á stórum
svæðum skóg- og graslendis í
Bandaríkjunum. Þar eru fjölmörg
útivistarsvæði sem eru á margan
hátt hliðstæð því sem National
Park Service hefur umsjón með.
US Army Corps of Engineers stýr-
ir stórum landsvæðum, fyrst og
fremst á vatnasvæðum í tengslum
við virkjanir og vatnsmiðlanir sem
þeir reka, með nýtingu auðlinda og
almenna útivist að leiðarljósi. Á
þeirra vegum eru meira en 4.000
staðir á 450 vatnasvæðum í 43 ríkj-
um sem bjóða upp á fjölbreytta að-
stöðu og tækifæri til útivistar. Þá
má nefna Tennessee Valley Auth-
ority sem er undir beinni stjórn
forseta Bandaríkjanna og var sett
á stofn til þess að hefta flóð, gera
ár skipgengar og til rafmagnsfram-
leiðslu í Tennessee og nálægum
ríkjum. Á þeirra vegum eru 51
uppistöðulón með margvíslegri að-
stöðu til hvers kyns útivistar í alls
sjö ríkjum.
Það þarf efnahgslegan
styrk til þess að sinna
umhverfismálum
Hvers vegna er ég að draga
Bandaríkin svona sterkt inn í þessa
umræðu? Fyrir því eru margar
ástæður. Fyrir það fyrsta eru þau í
fararbroddi varðandi allt skipulag
landnýtingar með fjölbreyttar þarf-
ir mannsins að leiðarljósi. Þá hefur
nokkuð verið vitnað til skipulags
þessara mála vestanhafs í íslenskri
þjóðmálaumræðu síðustu mánaða,
m.a. í nýlegum sjónvarpsþætti en
þar kom ýmislegt fram sem orkar
tvímælis. Í þessu sambandi tel ég
einnig rétt að fram komi að ein af
höfuðástæðum fyrir að lítið hefur
verið virkjað af vatnsafli þar í landi
síðusu 30 ár er að á þeim tíma
voru þeir komnir mjög langt í nýt-
ingu á hagkvæmstu kostunum.
Síðast en ekki síst hafa kynni
mín af viðhorfum og vinnu Banda-
ríkjamanna á þessu sviði opnað
augu mín fyrir því að það þarf
efnahagslegan styrk til þess að
geta sinnt umhverfismálum á við-
unandi hátt. Það þarf ríka þjóð til
þess að geta sinnt þessum mála-
flokki á þann hátt sem þeir hafa
gert og ríkidæmið kemur ekki að
sjálfu sér. Það byggist að verulegu
leyti á nýtingu auðlinda. Hér liggur
hinn eilífi átakapunktur. Það er að
finna hið gullna jafnvægi á milli
verndar og nýtingar, á milli þarfa
og óska um betra líf og hættunnar
á varanlegum skaða á viðkvæmu
vistkerfi jarðkringlunnar.
Kárahnjúkar og
Grand Canyon
Í umræðu síðustu mánaða hefur
oft verið bent á Grand Canyon-
þjóðgarðinn sem dæmi um verndun
í stað heildstæðrar nýtingar. Þetta
er eðlilegt, m.a. með tilliti til þess
að þessi þjóðgarður hefur verið í
efsta sæti á alþjóðlegum óskalista
ferðafólks. Við skulum skoða þetta
aðeins nánar. Getur verið að hér sé
ekki allt sem sýnist?
Eftir að hafa skoðað þetta svæði
með staðkunnugum leiðsögumanni
er það skólabókardæmi um heild-
stæða landnýtingu. Málamiðlun á
milli náttúruverndar, auðlindanýt-
ingar og ferðamennsku. Þar er allt
að finna. Fyrst kemur Hoover-
stíflan sem er rekin af Bureau of
Reclamation og tekur á móti meira
en einni milljón ferðamanna á ári.
Uppistöðulón stíflunnar myndar
síðan Lake Mead sem er rekið sem
fjölsótt útivistarsvæði í umsjá Nat-
ional Park Service. Í beinu fram-
haldi er síðan hinn eiginlegi Grand
Canyon þjóðgarður og síðan tekur
við Glen Canyon stíflan með Lake
Powell uppistöðulóninu sem einnig
er fjölsótt útivistarsvæði. Þannig er
Colorado-áin þar sem hún rennur í
gegnum þjóðgarðinn virkjuð með
jöfnu rennsli árið um kring.
Það hefur verið sagt að miklar
samlíkingar séu á milli Grand Can-
yon-þjóðgarðsins og Colorado-
árinnar og Kárahnjúkasvæðisins.
Að mínu mati þarf mikið hug-
myndaflug til þess að bera Hafra-
hvammagljúfur saman við Grand
Canyon. Eftir að hafa kynnt mér
staðhætti þar vestra finnst mér
miklu nær að segja að við stæðum
í sömu sporum og þeir ef við vær-
um í dag búin að virkja Jökulsá á
Fjöllum bæði ofan og neðan við
þjóðgarðinn í Jökulsárgljúfrum.
Enda er mun nær lagi að segja að
þau séu „örútgáfa“ af Grand
Canyon. Eins og kunnugt er þá eru
engin áform uppi um virkjanir í
Jökulsá á Fjöllum og það hefur alla
tíð verið mín persónulega skoðun
að vatnasvið hennar eigi að vera
heildstætt verndarsvæði. Þessi
sjónarmið eru þess vegna sett fram
til þess að benda á að hér höfum
við tækifæri til þess að standa
framar Bandaríkjunum hvað varð-
ar verndun.
Umræða um ósnortin víðerni
Ég ætla hér að fara nokkrum
orðum um þá umræðu sem hefur
verið í gangi hér á landi um
ósnortin víðerni. Það er mjög fróð-
legt að bera saman ákvæði í banda-
rískum lögum og viðhorf þar við
það sem hefur verið efst á baugi í
íslenskri þjóðmálaumræðu.
Ef við lítum fyrst á bandarísku
ákvæðin þá byggjast þau á Wilder-
ness Act, frá 1964, sem á að
tryggja borgurum Bandaríkjanna
aðgang að ósnortnum svæðum um
ókomna framtíð. Ákvæðin byggjast
ekki á stærðarsjónarmiðum sem
virðast hafa ráðið ferðinni hér,
samanber ákvæðið um 5 kílómetra
í næstu manngerðar framkvæmdir,
heldur því fyrst og fremst að svæð-
ið sé ósnortið og hafi eftir atvikum
náttúrufarslega sérstöðu og henti
til frumstæðrar útivistar. Ef við
tækjum stærðarmörk þeirra upp
hér þá eru enn svæði rétt við bæj-
ardyr höfuðborgarinnar sem upp-
fylla væntanlega allar kröfur hvað
þetta varðar.
Ef við lítum enn til Bandaríkj-
anna með sína ríku hefð í skipulagi
hvers kyns verndarsvæða og lítum
einangrað á þróun ósnortinna
svæða (wilderness) þá eru slík
svæði þar orðin um 700 og þekja
um 4% af öllu landi. Ef við berum
þetta saman við Ísland þá næðum
við sama árangri hvað varðar
hlutfall af landi með því að fella
helming Vatnajökuls undir slík
ákvæði.
Ef við lítum til annarra svæða á
landinu og hvaða möguleikar eru
þar sýnir þetta dæmi okkur hvaða
gríðarlegu möguleika við eigum
miðað við aðrar þjóðir til þess að
skapa okkur framtíðarútivist-
armöguleika í óbyggðum landsins.
Þó svo að við göngum til takmark-
aðrar nýtingar á náttúruauðlindum
okkar.
Málamiðlun byggð á
traustum leikreglum
Ég set þessar hugleiðingar fram
hér vegna þess að framtíðarmögu-
leikar orkuvinnslu á Íslandi byggj-
ast ekki síður á málamiðlun um
landnýtingu en hinum efnahags-
legu rökum. Hér er um að ræða
sjónarmið sem ég tel að sé nokkuð
almennt innan orkugeirans þó svo
að þeir sem þar eru í forsvari verði
samkvæmt eðli máls að standa fast
á sínu innan ramma þeirra leik-
reglna sem eru í gildi á hverjum
tíma.
Ég geri mér einnig ljóst að á
mörgum sviðum er verið að vinna
gott verk hvað þetta varðar. Í því
sambandi má m.a. nefna þær til-
lögur um náttúruverndaráætlun
sem Umhverfisstofnun hefur sett
fram, sem nú verða til umfjöllunar
hjá hagsmunaaðilum, og vissulega
hljótum við að binda vonir við
Rammaáætlunina um nýtingu
vatnsafls og jarðvarma þótt ég telji
að þar hafi verið færst meira í fang
en við verður ráðið í fyrstu umferð.
Orku- og
landnýting í
Bandaríkjunum
og á Íslandi
Eftir Jóhannes Geir Sigurgeirsson
Höfundur er fyrrverandi alþingismaður
og formaður stjórnar Landsvirkjunar.



    








 

 



  

 !
!

"
  !



 
 
# #$ $ % 
&$ $
'#$  
 #  Flott föt
Gott verð
Hallveigarstíg 1
588 4848
...símjúkur á brauðið
N
O
N
N
I
O
G
M
A
N
N
I
I
Y
D
D
A
•
6
2
9
0
/
S
IA

 


      

 
    
 
     !  


 !"
##$#
Kæru ættingjar og vinir
Innilegar þakkir til ykkar, sem gerðu mér sunnu-
daginn 11. maí sl. ógleymanlegan. Sérstakar
þakkir til starfsfólks Skálholtsútgáfunnar, til
Harðar Áskelssonar og Schola Cantorum og
einnig allra þeirra, sem glöddu mig með hlýjum
orðum og komu sinni í Hallgrímskirkju þann
dag, sumir um langan veg. Ég þakka líka heils-
hugar blóm, skeyti, símtöl, kort, gjafir og alla
vinnu við undirbúning hátíðarinnar.
Guð blessi ykkur öll og launi kærleika ykkar.
Lilja Sólveig Kristjánsdóttir.