Morgunblaðið - 24.05.2003, Blaðsíða 32

32 LAUGARDAGUR 24. MAÍ 2003 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
S
ÖGULEG tíðindi gerðust í vikunni, þegar
Davíð Oddsson sagðist mundu víkja sem for-
sætisráðherra 15. september árið 2004 fyrir
Halldóri Ásgrímssyni, formanni Framsókn-
arflokksins. Voru þetta í raun meiri stjórn-
málatíðindi en þau, að þeim Davíð og Halldóri tókst á
rúmri viku að komast að samkomulagi um nýjan stjórn-
arsáttmála, sem setur ríkisstjórnarsamstarfi Sjálfstæð-
isflokks og Framsóknarflokks rammann næstu fjögur
árin.
Að flokksformennirnir næðu saman um myndun
nýrrar stjórnar og framlengdu þannig átta ára farsælt
samstarf flokka sinna um fjögur ár, er vissulega sögu-
legur viðburður. Einnig hitt, að Davíð Oddsson leiðir nú
stjórnarmyndunarviðræður í fjórða sinn og lýkur þeim
með samkomulagi á skömmum tíma. Hvort tveggja fell-
ur þó í skuggann fyrir þeirri ákvörðun Davíðs, að boða
afsögn sína sem forsætisráðherra.
Davíð Oddsson varð forsætisráðherra 30. apríl árið
1991. Í senn er einsdæmi, að sami maður sitji jafnlengi
sem forsætisráðherra hér og hann hefur gert, og einnig
hitt, að frá því að hann tók við umboði til að mynda
stjórn eftir kosningarnar 20. apríl 1991 hefur hann hald-
ið því umboði með stuðningi þings og þjóðar eftir þrenn-
ar þingkosningar, 1995, 1999 og 2003.
Þegar Davíð varð forsætisráðherra, hafði hann ekki
verið formaður Sjálfstæðisflokksins nema í fáeinar vik-
ur, eða síðan 10. mars 1991. Bauð hann sig þá fram á
landsfundi gegn Þorsteini Pálssyni, formanni flokksins,
og hafði betur eftir harðan slag og leiddi svo flokkinn
síðustu vikurnar fyrir kosningar. Davíð hafði aldrei set-
ið á þingi, áður en hann varð forsætisráðherra, og hann
hefur aldrei setið á þingi nema sem forsætisráðherra.
Er óhætt að segja, að það hljóti að vera einstæð reynsla
að kynnast aðeins störfum þingsins úr þeim stóli.
Samskipti Davíðs við þingmenn bæði í eigin flokki og í
öðrum flokkum eru almennt góð og stjórnarfrumvörp
hafa runnið í gegnum þingið, stundum eins og á færi-
bandi, í forsætisráðherratíð hans.
x x x
Í stjórnarsamvinnu Sjálfstæðisflokks og Fra
arflokks er ekki fordæmislaust, að samið sé um
sóknarmaður sé forsætisráðherra gegn því, að
stæðismenn eigi meirihluta ráðherra í ríkisstjó
Að vísu skiptir litlu á ríkisstjórnarfundi, hvort r
herrar eru fleiri eða færri frá einum stjórnarflo
en öðrum, því að þar greiða menn ekki atkvæði
stjórn félags eða í nefnd. Ákvarðanir ríkisstjórn
eru ekki teknar með atkvæðagreiðslu, enda á h
herra stjórnskipulega síðasta orðið á sínu verks
Fleiri málaflokkar falla hins vegar almennt í sk
flokks, sem á flesta ráðherra, og þar með meiri
ábyrgð og vigt.
Fyrir 20 árum eða 26. maí 1983 gengu Sjálfst
flokkur og Framsóknarflokkur til stjórnarsams
var málum þannig háttað, að Geir Hallgrímsson
maður Sjálfstæðisflokksins, hafði ekki náð kjör
Reykjavík, enda í sjöunda sæti á lista flokksins
stæðisflokkurinn hlaut þá 38,7% atkvæða og 23
menn og var talinn sigurvegari kosninganna, þó
Geirs brygði skugga á sigurinn. Framsóknarflo
tapaði verulega í þessum kosningum, fylgið min
24,9% í 18,5% og þingmönnum fækkaði úr 17 í 1
Geir Hallgrímsson lagði til við þingflokk sjálf
ismanna 25. maí 1983, að Sjálfstæðisflokkurinn
með forsætið í stjórn með Framsóknarflokknum
hann það fram, að staða forsætisráðherra væri
bundin við sig. Samkvæmt þeim kosti átti Sjálfs
isflokkurinn að hafa fimm ráðherra og sex ráðu
Hinn kosturinn var, að Sjálfstæðisflokkurinn h
ráðherra og sjö ráðuneyti, en Framsóknarflokk
færi með forsæti ríkisstjórnarinnar, hefði fjóra
og fimm ráðuneyti. Í grein um Geir Hallgrímss
vara árið 1994 segir Davíð Oddsson um það, sem
gerðist:
„En nú var komið annað hljóð í þingmenn Sjá
isflokksins en árið 1974, þegar þeir stóðu framm
svipuðum kostum, þá varð Geir forsætisráðher
isstjórn sjálfstæðis- og framsóknarmanna. Efti
Hallgrímsson hafði vikið af fundi, var gengið til
um tillögu hans, og urðu úrslit þau, að 9 þingme
VETTVANGUR
Söguleg tíðindi við s
Eftir Björn Bjarnason
H
VAÐ má segja um þjóðfélag
þar sem verðbólga er minni
en að var stefnt og verður
undir því markmiði sem
stjórnvöld og Seðlabankinn
settu sér? Ennfremur að hagvöxtur sé að
aukast og verði umtalsvert meiri á næsta
ári og því þar næsta. Kaupmátturinn hafi
einnig aukist mjög mikið, meira en hjá vel-
flestum þjóðum og í lýsingu helstu efna-
hagsstofnunar landsins sé talað um að
kaupmáttur launa hafi „aukist verulega á
undanförnu ári“. Þá sé atvinnuleysi með því
minnsta sem þekkist í samkeppnislönd-
unum og fari minnkandi. Þess sjái raunar
nú þegar stað, því dregið hafi úr nýskrán-
ingum á atvinnuleysisskrá. Þá hafi hreinar
skuldir ríkissjóðs snarlækkað. Framundan
séu síðan stærstu og umsvifamestu fram-
kvæmdir sögunnar og að við þær aðstæður
hætti menn að hafa áhyggjur af samdrætti
en óttist fremur of mikinn vöxt efnahags-
lífsins. Þrátt fyrir það, segir í áliti stofn-
unarinnar, að jafnvægi verði í þjóð-
arbúskapnum, jafnt á þessu ári og því
næsta.
Veldur hver á heldur
Lesendur geta auðvitað kosið sér lýsing-
arorðin sem hafa mætti um slíkt mat. En
sannarlega er það til vitnis um að hér á
landi sé efnahagslífið öflugt og framundan
mikil uppbygging, að sjá slíka stað-
reyndaupptalningu í Peningamálariti
Seðlabankans sem út kom fyrir skemmstu,
en þar getur m.a. framangreint að líta.
Sá efnahagsárangur, sem óneitanlega
hefur orðið, er ekki tilviljun. Hann verður
ekki skrifaður á reikning hagstæðari ytri
aðstæðna; í þeim efnum hafa skipst á skin
og skúrir, eins og gengur. Bættur þjóð-
arhagur er afrakstur pólitískrar og efna-
hagslegrar stefnumótunar sem hefur skilað
þjóðfélagi okkar fram á veginn. Um það má
segja að veldur hver á heldur.
Það er stundum sagt að oft sé erfiðara að
stjórna við góðar efnahagsaðstæður heldur
en þegar illa árar. Í góðu árferði eru
kröfurnar meiri og ríkari. Menn hafa
væntingar og vilja njóta ávaxtanna, eins og
skiljanlegt er. Þess vegna skiptir máli
hvernig haldið verður á málum á næstu
mánuðum og árum.
Mótsögnin mikla
Það er líka rétt sem Seðlabankinn segir á
einum stað í ritinu: „ Ástæða er til að hafa
áhyggjur af áhrifum frekari hækkunar
raungengis á þessar greinar“ (útflutnings-
greinarnar, innsk. mitt EKG). Helsti
hættuboðinn í efnahagslífi okkar er einmitt
þessi gríðarlega hækkun íslensku krón-
unnar, sérs
og bandarík
en enginn v
hjá þeim gr
ferðaþjónu
um og sterl
Í þessu e
Sterk staða
markaðarin
unnar stafa
síður erlend
Þverstæður gó
„Bættur þjóðarhagur er afrakstur pólitískrar og efnahag
það má segja að veldur hver á heldur,“ segir greinarhöfu
Eftir Einar K. Guðfinnsson
HIN GLEYMDU STRÍÐ
Undanfarna mánuði og ár hefurheimsbyggðin fylgst náið meðstríðsátökum í Írak, Afganistan
og Júgóslavíu fyrrverandi. Hinn almenni
borgari hefur látið skýrt í ljós áhyggjur
sínar af ástandi í þessum löndum og verið
reiðubúinn að fylgjast með gangi mála á
átakatímum og jafnvel leggja sitt af
mörkum við að koma á friði og aðstoða við
endurreisn að loknu stríði.
Það er hins vegar athyglisvert að á
sama tíma og þessi átök hafa átt sér stað
hafa önnur og mannskæðari átök farið
fram víða um heim. Má þar nefna stríð í
Lýðveldinu Kongó sem staðið hefur frá
árinu 1998 og kostað hefur tvær og hálfa
milljón manna lífið, borgarastyrjöld í
Angóla þar sem hálf milljón manna hefur
látið lífið á undanförnum árum, stríð milli
Rúanda og Búrúndí hvar hálf milljón mun
hafa látist og óöld í Sierra Leone þar sem
50 þúsund manns hafa verið myrt á
kaldranalegan hátt. Þessa dagana fylgist
umheimurinn með uppbyggingu í Írak að
loknu stríði við Bandaríkin og banda-
menn þeirra. Þar kemur glöggt fram að
allir innviðir samfélagsins eru í molum.
Fæstir hér á landi, sem og íbúar annarra
friðsælla ríkja, gera sér líklega grein fyr-
ir því hve víðtækar og alvarlegar afleið-
ingar stríð hefur. Himinháar tölur um
dauðsföll, flóttamenn, vannærða, sjúka
og særða eru aðeins veik tákn um þá sorg,
sársauka, örvæntingu og eymd sem blasir
við fjölskyldum og einstaklingum að af-
loknum átökum.
Í sláandi frásögn Elínar Pálmadóttur
blaðamanns sem birtist hér í Morgun-
blaðinu um síðustu helgi er ástandinu í
Sierra Leone að afloknu tíu ára stríði lýst
á áhrifaríkan hátt. Eftir stendur þjóð-
félag í rústum, þúsundir aflimaðra ein-
staklinga, konur og stúlkur sem hefur
verið nauðgað, munaðarlaus börn og for-
eldrar sem séð hafa á eftir kornungum
börnum sínum í stríðið þar sem þau börð-
ust við hlið glæpamanna sem kenndu
þeim að drepa. „Þessi börn voru bundin
saman og látin bera þungar byrðar,
fengnar byssur og látin berjast og drepa.
Þeim var misþyrmt og þau kynferðislega
misnotuð,“ segir í grein Elínar og fram
kemur að um sé að ræða 26 þúsund börn.
Þessar staðreyndir frá Sierra Leone
bera vott um þær hörmungar sem átt
hafa sér stað þar og víðar. Þrátt fyrir það
hefur stríðið í Sierra Leone og önnur
stríð sem nefnd voru hér að ofan fengið
litla athygli á Vesturlöndum. Umfjöllun
um þau í fjölmiðlum kemst ekki í hálf-
kvisti við þá umfjöllun sem stríðin í Írak,
Afganistan eða Kosovo hafa fengið. Vilji
heimsbyggðarinnar til að stöðva þau er
ekki fyrir hendi. Átökin halda áfram og
heimurinn horfir framhjá.
Við lestur greinar Elínar Pálmadóttur
vakna fjölmargar spurningar um það
hvers vegna morð og mannréttindabrot
af því tagi sem framin voru í Sierra Leone
voru látin viðgangast. Hvers vegna var
ekki fjallað um þetta stríð og önnur, sem
hér hafa verið upp talin, í vestrænum fjöl-
miðlum á jafn öflugan hátt og stríðið í
Írak? Hvers vegna brást alþjóðasam-
félagið ekki við fyrr og stöðvaði hörmung-
arnar? Svör við þessum spurningum eru
ekki augljós en sjálfsagt hefur fjarlægð,
þjóðerni og hagsmunir áhrif þarna á.
Þessi augljósa mismunun og verðmæta-
mat á mannslífum lætur engan sem leiðir
að því hugann ósnortinn. Það geta nefni-
lega allir skynsamir menn verið sammála
um að allir jarðarbúar, sama hvaða
heimsálfu, landi, kynþætti, aldri, kyni og
þjóðfélagshópi þeir tilheyra eiga jafn
mikinn rétt á að lifa.
VIÐHORFSBREYTING Í SAMSTARFI
ATVINNULÍFS OG LISTA
Reykjavíkurborg og Flugleiðir, ásamtSamtökum tónskálda og eigenda
flutningsréttar (STEFS) og Félags ís-
lenskra hljómlistarmanna (FÍH) kynntu
í vikunni stofnun sjóðsins „Reykjavík
Loftbrú“, en hlutverk hans er að auð-
velda framsæknu tónlistarfólki innan
allra tónlistarstefna að hasla sér völl er-
lendis. Mun sjóðurinn hafa 11 milljónir
til úthlutunar á ári, en framlag Reykja-
víkurborgar er tvær og hálf milljón,
STEF og FÍH leggja fram þrjár millj-
ónir og Flugleiðir fimm og hálfa milljón.
Það er einstaklega ánægjulegt að
þessir þrír aðilar skuli geta sameinað
krafta sína í því skyni að vinna að útrás
íslenskrar tónlistar, því eins og tónlist-
arfólk á borð við Björk Guðmundsdóttur
og Sigur Rós hefur sýnt og sannað eru
sóknarfærin mörg og geta skilað stór-
kostlegum árangri. Heiðurinn er auðvit-
að fyrst og fremst listamannanna
sjálfra, en ávinningurinn af listsköpun
þeirra skilar sér þó með ótvíræðum
hætti til þjóðarinnar allrar og stuðlar að
því að byggja upp frumlega, kraftmikla
og skapandi ímynd gagnvart umheimin-
um.
En þó þjóðin sameinist í því að eigna
sér þessa listamenn og iðulega sé vísað
til mikilvægs hlutverks þeirra fyrir
heildina, virðist oft vera misbrestur á því
að þeim alþjóðlega áhuga sem þeir njóta
sé fylgt eftir með markvissu starfi er
gefur öðrum íslenskum listamönnum
færi á að sigla í kjölfarið – en sjóður á
borð við „Reykjavík Loftbrú“ er einmitt
vel til þess fallinn. Ekki má gleyma
hverju slíkir menningarlegir landvinn-
ingar skila þjóðarbúinu til baka, með
beinum og óbeinum hætti. Oft er vísað til
þess lærdóms er draga mátti af menn-
ingarárinu 2000 í því sambandi, en marg-
földunaráhrif þess verkefnis í samfélag-
inu voru augljós og afhjúpuðu vel þátt
menningar í atvinnu- og efnahagslífi.
Þrátt fyrir þann lærdóm er sannleik-
urinn sá að enn hefur ekki myndast
nægilega sterk hefð fyrir samstarfi at-
vinnulífs og lista hér á landi miðað við
það sem gengur og gerist í nágranna-
löndum okkar. Það fé sem atvinnulífið
beinir í þennan farveg er talsvert, en svo
virðist sem tilhneiging sé til að skil-
greina það sem einhliða stuðning frekar
en samstarf sem er arðbært fyrir báða
aðila. Þau orð sem Guðjón Arngrímsson,
talsmaður Flugleiða á ofangreindum
fundi, lét falla eru því eftirtektarverð, en
þar kvað við ferskan tón í viðhorfum til
samstarfs atvinnulífs og lista: „Í gegnum
tónlist höfum við komist með Ísland inn í
fjölmiðla sem við hefðum annars ekki að-
gang að,“ sagði hann og ennfremur að á
„endanum snýst þetta um viðskipti en
ekki um að vera huggó og indæll við tón-
listarmenn. Þetta eru góð viðskipti, það
er okkar sýn á þetta samstarf.“
Vonandi má túlka þessi orð Guðjóns
sem merki um að hugarfarsbreyting sé
að eiga sér stað innan fyrirtækja hvað
viðhorf til samstarfs við listamenn varð-
ar. Það er afar mikilvægt að stjórnendur
fyrirtækja átti sig á þeim viðskiptalega
ávinningi sem þau geta haft af slíku sam-
starfi og líti ekki á framlög sín sem gjafir
eða jafnvel ölmusur, heldur arðbæra
fjárfestingu.