Morgunblaðið - 29.05.2003, Blaðsíða 6

6 B FIMMTUDAGUR 29. MAÍ 2003 MORGUNBLAÐIÐ



































































































NEFNAHAGSMÁL
kvæmda. Þar má til að mynda
nefna það markmið að draga úr
kostnaði í ríkisrekstrinum og að
skapa ferðaþjónustunni sambæri-
leg rekstrarskilyrði og í sam-
keppnislöndunum. Það sama á
einnig við um aukna og sýnilegri
löggæslu og aukið umferðaröryggi,
sölu á hlut ríkisins í Landssíma Ís-
lands, styrki til rannsókna- og þró-
unarstarfa, o.fl. Allir þessir þættir
hafa áhrif í efnahagsmálunum.
Ekki liggur fyrir hvernig rík-
isstjórnin hyggst útfæra þau
markmið sem nefnd eru í stefnu-
yfirlýsingunni, þar sem hún er al-
mennt orðuð. Það eina sem hönd
er á festandi er það sem flokkarnir
kynntu fyrir kosningar. Engin leið
er hins vegar að segja til um hvort
það sem þar kom fram verður end-
anlega raunin.
Mest efnahagsleg áhrif stefnu-
yfirlýsingar ríkisstjórnarinnar
verða væntanlega annars vegar af
fyrirhuguðum breytingum í skatta-
málum og í bótakerfinu, og hins
vegar í íbúðalánakerfinu. Sérfræð-
ingar í efnahagsmálum, sem hafa
tjáð sig um fyrirhugaðar breyt-
ingar, hafa varað við að tekjuauki
ríkissjóðs á næstu árum fari í auk-
in útgjöld eða skattalækkanir, eins
og ríkisstjórnin stefnir að. Þá hafa
sérfræðingar haldið því fram að
hugmyndir félagsmálaráðherra um
hækkun lánshlutfalls í húsbréfa-
kerfinu í 90% fyrir alla og hækkun
hámarksláns í allt að 18 milljónir
króna á fjórum árum gætu raskað
stöðugleikanum í efnahagsmálun-
um, sem sé frumforsenda stefnu-
yfirlýsingar ríkisstjórnarinnar.
Rétt er að hafa í huga að þessar
hugmyndir félagsmálaráðherra
voru lagðar fram fyrir kosningar.
Kaupmáttaraukning
Í aðdraganda kosninganna hinn 10.
maí síðastliðinn boðaði Sjálfstæð-
isflokkurinn mestu skattalækkan-
irnar af þeim flokkum sem buðu
fram til Alþingis, sem áætlað var
að myndu kosta ríkissjóð allt að 27
milljarða króna á ársgrundvelli,
þegar tillögurnar yrðu að fullu
komnar til framkvæmda og að
meðtalinni hækkun barnabóta. Yf-
irbragð stefnuyfirlýsingarinnar
virðist í nokkru samræmi við boð-
aðar tillögur Sjálfstæðisflokksins.
Í umfjöllun um skattamál í
stefnuyfirlýsingunni segir að
markmið ríkisstjórnarinnar sé að
nýta aukið svigrúm ríkissjóðs til að
tryggja aukinn kaupmátt þjóðar-
innar með markvissum aðgerðum í
skattamálum. Tilteknir eru fjórir
skattaflokkar þar sem skattalækk-
un er boðuð, en í yfirlýsingunni
segir: „Á kjörtímabilinu verður
m.a. tekjuskattsprósenta á einstak-
linga lækkuð um allt að 4%, eign-
arskattur felldur niður, erfðafjár-
skattur samræmdur og lækkaður
og virðisaukaskattskerfið tekið til
endurskoðunar með það í huga að
bæta kjör almennings.“
Brýnt að skera niður
Seðlabanki Íslands telur að aukn-
um tekjum ríkissjóðs vegna upp-
sveiflu í hagkerfinu eigi ekki að
verja til að lækka skatta. Brýnt sé
að hið opinbera skeri niður útgjöld
meðan á stóriðjuframkvæmdum
stendur. Samtök atvinnulífsins og
Alþýðusamband Íslands hafa að
nokkru leyti tekið í svipaðan
streng og Seðlabankinn varðandi
fyrirhugaðar skattalækkanir ríkis-
stjórnarinnar.
Greint var frá afstöðu Seðla-
bankans til fyrirhugaðra skatta-
lækkana og aukinna útgjalda rík-
issjóðs þegar ný þjóðhagsspá
bankans var kynnt, en það var um
viku áður en stefnuyfirlýsing rík-
isstjórnarinnar var gerð opinber.
SA og ASÍ hafa hins vegar látið í
ljós álit sín á fyrirhuguðum skatta-
lækkunum eftir að stefnuyfirlýs-
ingin var kynnt.
Birgir Íslefur Gunnarsson, for-
maður bankastjórnar Seðlabanka
Íslands, sagði á fundi, sem haldinn
var þegar þjóðhagsspá bankans
var kynnt, að við núverandi að-
stæður og horfur væri afar óheppi-
legt að slaka frekar á í opinberum
fjármálum. Það mundi leiða til
frekari þrenginga fyrir útflutn-
ings- og samkeppnisgreinar þar
sem raungengi yrði hærra en ella.
Þá væri brýnt að innbyggð sveiflu-
jöfnun, sem felst í auknum tekjum
hins opinbera í uppsveiflu, yrði lát-
in virka og tekjuauka yrði ekki
eytt í aukin útgjöld eða lækkun
skatta. Í ljósi þess að líklegt væri
að lítilsháttar tekjuhalli yrði á hinu
opinbera í ár mundu skattalækk-
anir á allra næstu árum krefjast
niðurskurðar útgjalda.
Ekki svigrúm strax
Gylfi Arnbjörnsson, framkvæmda-
stjóri Alþýðusambands Íslands,
sagði í samtali við Morgunblaðið
eftir að stefnuyfirlýsing ríkis-
stjórnarinnar var birt, að það væri
algjört forgangsverkefni hjá ASÍ
að endurreisa og treysta örygg-
isnet launafólks og almennings
gagnvart velferðarkerfinu áður en
F
YRSTA markmiðið í
stefnuyfirlýsingu rík-
isstjórnar Sjálfstæðis-
flokksins og Fram-
sóknarflokksins frá 23.
maí síðastliðnum, er að tryggja að
jafnvægi ríki í efnahagsmálum
þjóðarinnar. Segir í yfirlýsingunni
að með því skapist skilyrði til enn
frekari vaxtar þjóðartekna og auk-
ins kaupmáttar almennings. Jafn-
framt sé stöðugleiki í efnahags-
málum forsenda aukinnar
samkeppnishæfni íslensks atvinnu-
lífs.
Í stefnuyfirlýsingunni eru í tutt-
ugu og einum lið talin upp helstu
markmið stjórnarinnar. Þau atriði
sem tiltekin eru hafa mismikil
efnahagsleg áhrif, og þar með
áhrif á fyrsta markmið yfirlýsing-
arinnar, þ.e. að jafnvægi ríki í
efnahagsmálum þjóðarinnar. Sum
hinna markmiðanna hafa bein áhrif
í efnahagsmálum, en önnur óbein.
Helstu einstöku þættirnir sem
nefndir eru í stefnuyfirlýsingunni,
og hafa bein efnahagsleg áhrif í
þjóðlífinu, eru: skattamál, barna-
bætur, gjöld á búvöruframleiðslu,
endurgreiðsla námslána, lánshlut-
fall almennra íbúðalána og örorku-
lífeyrir. Auk þessa eru ýmis önnur
atriði nefnd sem munu hafa efna-
hagsleg áhrif, komi þau til fram-
Ríkisstjórnin vill tryggja jafnvægi í efnahags-
málum en um leið lækka skatta umtalsvert,
hækka ýmsar bótagreiðslur, auðvelda íbúða-
kaup og fleira. Ýmsir sérfræðingar telja þetta
vandasamt og vara við því að farið verði í eft-
irspurnarhvetjandi aðgerðir á sama tíma og
þensla er fyrirsjáanleg í þjóðfélaginu vegna
stóriðjuframkvæmda.
Jafnvægi tryggt í
efnahagsmálum?
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Ýmsir hafa lýst áhyggjum vegna hækkunar húsnæðislána sem þeir telja þensluhvetjandi og koma á óheppilegum tíma þegar framundan eru miklar stóriðjuframkvæmdir.
TRYGGVI Þór Herbertsson for-
stöðumaður Hagfræðistofnunar
Háskóla Íslands segir að breytingin
á íbúðalánunum sé honum efst í
huga úr stjórn-
arsáttmálanum
og hann telur að
tímasetning
hennar sé ekki
heppileg. Breyt-
ingin geti hvatt
til útlánaþenslu
og aukinnar
þenslu á bygg-
ingamarkaði frá
því sem annars hefði verið, sem sé
ekki gott á þeim tíma þegar von sé
á mikilli þenslu vegna stór-
iðjuframkvæmda.
Tryggvi Þór segir að það sama
gildi um skattalækkanirnar,
þenslutímar eins og þeir sem fram-
undan eru séu ekki þeir heppileg-
ustu til skattalækkana. „Ef ríkisút-
gjöld verða skorin niður til jafns á
móti skattalækkununum er ég hins
vegar mjög fylgjandi þeim og það
er auðvitað alltaf möguleiki á því,“
segir hann.
Af öðrum atriðum segist Tryggi
Þór sammála því að lækka endur-
greiðslubyrði námslána, hún sé of
há í dag. Fólk með millitekjur borgi
lánin of hratt niður nú.
Þá segir Tryggvi Þór að afar
brýnt sé að í stjórnarsáttmálanum
sé kveðið á um að standa vörð um
aflamarkskerfi í sjávarútvegi því
aflamarkskerfið hafi mikla efna-
hagslega þýðingu.
Ekki heppilegar
tímasetningar
Tryggvi Þór
Herbertsson
TÓMAS Ottó Hansson, hagfræð-
ingur og rekstrarráðgjafi, segir lyk-
ilatriði að fylgt verði eftir þeim góða
árangri sem náðst hafi á síðasta
kjörtímabili. Þá
hafi verið stigin
mjög jákvæð
skref og nefnir
hann sérstaklega
lækkun skatta og
sölu bankanna í
því sambandi.
Tómas segir að
það sem standi
upp úr í sínum
huga varðandi áform ríkisstjórn-
arinnar nú séu breytingarnar á hús-
næðislánakerfinu sem hann segist
hafa efasemdir um og telja nokkra
öfugþróun. „Mér finnst menn ætla
að fara nokkuð geyst í að auka um-
fang lánsfjármagns með ábyrgð rík-
isins á sama tíma og heimilin eru
mjög skuldsett og viðskiptahallinn
er viðvarandi áhyggjuefni,“ segir
Tómas, og nefnir sérstaklega hækk-
un þaksins upp í átján milljónir
króna. Hann segir hættu á að hærri
húsnæðislán fari ekki endilega ein-
göngu til kaupa á húsnæði, heldur
geti þau verið notuð til neyslu og
það hafi þensluhvetjandi áhrif.
Tómas segir að enn sé stór hluti
fjármálamarkaðarins í höndum rík-
isins, til að mynda Íbúðalánasjóður.
Hann segir að hægt sé að ná mark-
miðum stjórnvalda í húsnæðis-
málum með öðrum hætti en nú sé
gert og að menn verði að skilja að
markmið og leiðir. Íbúðalánasjóður
þurfi ekki að vera til á því formi sem
nú er þótt stjórnvöld haldi sig við
núverandi markmið í húsnæðis-
málum.
„Frekari lækkun skatta og að-
gerðir sem snúa að því að samræma
og einfalda toll- og skattkerfið eru
nauðsynleg skref til að halda áfram
að byggja undir hagvöxt,“ segir
Tómas, en bætir því við að það sem
valdi nokkrum áhyggjum í því sam-
bandi sé að tillögur sem snerti út-
gjaldahliðina séu ekki eins skýrar
og ákveðnar. Þar þurfi ríkið að setja
sér skýr markmið um framleiðni og
sparnað, til dæmis með tiltekinni
fækkun stofnana eða lækkun út-
gjalda, því stöðugt sé þrýst á um
aukin útgjöld.
Efasemdir um
breytingar hús-
næðiskerfisins
Tómas Ottó
Hansson