Morgunblaðið - 31.05.2003, Blaðsíða 32

32 LAUGARDAGUR 31. MAÍ 2003 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
S
ÖMU helgina og kosið var til al-
þingis var ráðstefna í Norræna
húsinu um menningarstefnur á
Norðurlöndum, sú þriðja af sex
ráðstefnum um sama efni sem
haldnar eru á Norðurlöndum á þessu ári.
Tilefnið er viðamikil rannsókn á menningu
og menningarstefnu á Norðurlöndum, en
niðurstöður rannsóknarinnar hafa nú verið
gefnar út á bók, „The nordic cultural model“.
Í bókinni eru sérstakir kaflar um hvert
Norðurlandanna og skrifar Gestur Guð-
mundsson félagsfræðingur kaflann um Ís-
land, en Peter Duelund, menningarfræð-
ingur í Kaupmannahöfn, annast samanburð
milli landa og samantekt á niðurstöðum.
Peter ber saman þróun í stjórnun menn-
ingarmála á Norðurlöndum frá því að síðari
heimsstyrjöldinni lauk, en í lok þess hild-
arleiks fengu menningarmálin aukið vægi
sem hluti af uppbyggingu nýrrar samfélags-
gerðar. Hann segir að Norðurlöndin hafi
verið nokkuð samstiga í uppbyggingarstarfi
og menningin í þeim öllum orðið snar þáttur í
þróun velferðarkerfisins, enda sá skilningur
viðtekinn að líta beri á stuðning við listirnar
sem fjárfestingu í þágu almannaheilla, en
ekki styrki.
Hann gerir norrænu samstarfi einnig
nokkur skil og segir það vel heppnað í meg-
indráttum, enda hafi lýðræðisleg sjónarmið
og sameiginleg sýn og áherslur ráðið ferðinni
án þess þó að samstarfið yrði til að draga úr
sérstöðu hverrar þjóðar fyrir sig. Ástæða sé
þó til að menn séu vakandi fyrir því að þau
bönd sem tengt hafa Norðurlöndin fram til
þessa dags séu að trosna og slitna. Áherslur
séu að breytast, meðal annars eftir að Svíar,
Danir og Finnar gengu í Evrópusambandið.
Á ráðstefnunni í Norræna húsinu á dög-
unum var kastljósinu beint sérstaklega að
Íslandi, menningu landsins og bókmennta-
arfi, auk þess sem Gestur Guðmundsson
kynnti niðurstöður sínar úr bókinni.
Gestur rakti til að mynda hvernig stofnun
lýðveldisins í stríðslok markaði þáttaskil í
menningarsögu þjóðarinnar, en þá hófst hér
mikið uppbyggingarstarf sem í fyrstu sneri
að opinberum framkvæmdum og því að
koma þaki yfir menninguna, en hefur á síðari
árum náð til æ fleiri þátta menningarlífsins.
Ábyrgð ríkisvaldsins á rekstri nokkurra
veigamikilla menningarstofnana varð sú
undirstaða sem menningarstarf í landinu
byggist á að stórum hluta.
Hann minnti á að menningarsjónarmið
hefðu verið miðlæg í sjálfstæðisbaráttunni
og með nýfengnu sjálfstæði hefði stórhugur
einkennt sýn manna og athafnir. Stefna
stjórnvalda þess tíma hefði verið að stuðla að
því að hér gæti þrifist marktækt menningar-
og listalíf í háum gæðaflokki. Fyrirmyndar
var leitað á öðrum Norðurlöndum og menn-
ingin varð hluti af velferðarkerfinu hér eins
og þar. Að einu leyti skerum við okkur þó úr
hvað almenna þóun varðar. Hér hafi opinber
stefnumótun í menningarmálum verið alfarið
á ábyrgð stjórnmálamanna en ekki mótast í
samræðu milli listamanna og stjórnvalda,
eins og á öðrum Norðurlöndum, þar sem sér-
stakur vettvangur hefur þróast fyrir samráð
þessara aðila, eða svonefnd listráð.
Í ljósi þessarar niðurstöðu Gests er for-
vitnilegt að velta því fyrir sér hvers vegna
þennan vettvang skortir í stjórnsýslu menn-
ingarmála á Íslandi.
Raunar er starfsemi listráða sem byggjast
á samráði við fagaðila alls ekki einskorðuð við
Norðurlöndin, þótt fyrirmyndin sé sótt þang-
að, heldur gegna þau einnig veigamiklu hlut-
verki víða um heim, svo sem í Stóra-
Bretlandi, Írlandi, Hollandi og Ástralíu.
Ef til vill hafa menn hér á landi talið að
ástæðulaust væri að búa til þetta millistig eða
brú frá stjórnmálamönnum til listamanna,
þar sem samfélagið væri svo lítið að menn
gætu auðveldlega kortlagt menningarlífið og
áætlað þarfir þess úr sæti ráðherra eða emb-
ættismanna. Forsendur til að marka stefnu í
menningarmálum hafi því verið nægjanlegar
í ráðuneyti og ríkisstjórn og formlegt samráð
við listamenn ónauðsynlegt. Það má auk þess
segja að óformlegt samráð hafi verið sú leið
sem farin hefur verið hér á landi.
Listamenn á Íslandi urðu fyrstir Norð-
urlandabúa til að stofna með sér bandalag og
nýta það sem baráttutæki í þágu hagsmuna
listalífsins á breiðum grundvelli, en síðar á
þessu ári eru liðin 75 ár frá stofnun BÍL,
Bandalags íslenskra listamanna. BÍL hefur
gegnt því hlutverki í gegnum tíðina að vera
vettvangur samráðs þeirra í milli og sameig-
inlegt þrýstiafl listamanna á stjórnvöld, þeg-
ar mikið hefur legið við. Einstök fagfélög
hafa líka lagt sig fram um að koma sjón-
armiðum sínum á framfæri og oft uppskorið
aukinn skilning og fyrirgreiðslu í kjölfarið.
Starfslaunakerfi listamanna, eða lög um
listamannalaun frá 1991, eru vel heppnað
dæmi um árangursríkar þrýstiaðgerðir, en
aðkoma forseta og stjórnar Bandalags ís-
lenskra listamanna á sínum tíma hafði án efa
afgerandi áhrif á að samstaða náðist um
þetta mikilvæga mál og ástæða þótti til að
veita því brautargengi á Alþingi.
Annað sem tókst að tryggja með þeirri
lagasetningu er að starfslaunasjóðirnir lúta
faglegri umsjá fulltrúa fagfélaga í viðkom-
andi greinum en ekki pólitískri forsjá.
Þrýstingur af þessu tagi hefur þannig
stundum orðið til að þoka málefnum listalífs-
ins í átt til framfara, en hann hefur einnig
haft þá neikvæðu hlið að stjórnmálamönnum
hættir til að líta fremur á listamenn sem
þrýstihóp heldur en fagaðila eða sérfræðinga
á sínu sviði, þegar uppbygging listalífsins er
til umfjöllunar á opinberum vettvangi.
Fyrir nokkrum árum var stigið skref í átt
að því að k
stjórnvöld
sérstöku s
málaráðu
báða enda
umboð til
fyrst og fr
ráðherra,
eiginlegum
eftir.
Þessir f
ur gangur
leyti ráðh
gera stefn
Það er þ
tagi nægir
listamann
það er of l
Ég er f
Stjórn B
markvisst
urnar á rá
vel rökstu
argerðir o
það verðu
ur ekki bo
Forgan
raunar oft
bera uppi
ar aðgerð
sköpunar
ráðuneyti
eri, meðan
húsbyggin
inni hefur
Þar ber
menninga
og skíðasv
Vegna þ
menninga
gjarna mi
tugir síða
Íslensk menningarst
Eftir Tinnu Gunnlaugsdóttur
„Það er ærin ástæða til að hvetja núverandi ráðherra, Tómas
Inga Olrich, og væntanlegan ráðherra menningarmála frá
næstu áramótum, Þorgerði K. Gunnarsdóttur, til dáða. Það er
á ábyrgð og í verkahring þeirra á næstu misserum að vinna að
því með ráðum og dáð að styrkja innviði menningarlífsins og
skapa innlendri listsköpun og grasrótarstarfi nauðsynlega
sérstöðu.“
’ Þaðmenn
stuðn
menn
vallar
mynd
fullt li
geti þ
slíks s
leitar.
N
ÝKJÖRIÐ Alþingi kom saman nú fyrr í vikunni
í samræmi við ákvæði stjórnarskrár, en þar
kemur fram að innan 10 vikna frá alþingiskosn-
ingum skuli þing kvatt saman. Verkefni þessa
þings, sem aðeins stóð í tvo daga, voru einkum
kjör þingforseta, fastanefnda þingsins og alþjóðanefnda, auk
þess sem kjörið var í nokkrar nefndir og ráð utan þings. Þá
flutti forsætisráðherra stefnuræðu sína í samræmi við ákvæði
þingskaparlaga og var umræðum um hana útvarpað og sjón-
varpað eins og lög gera ráð fyrir.
Stefnuræða forsætisráðherra var eins og gefur að skilja að
mestu byggð á nýsamþykktri stefnuyfirlýsingu ríkisstjórn-
arinnar, sem kynnt var opinberlega aðeins fjórum dögum fyrr.
Nokkrir talsmenn stjórnarandstöðunnar í umræðunum gerðu
þetta sérstaklega að umkvörtunarefni í umræðunum og mátti
helst skilja á máli þeirra að þeir hafi vænst þess að innihald
stefnuræðunnar yrði á einhvern hátt allt annað en efni stefnu-
yfirlýsingarinnar. Slíkt hefði auðvitað verið út í hött, enda end-
urspeglar stefnuyfirlýsingin helstu meginþætti í stefnumótun
ríkisstjórnarinnar við upphaf nýs kjörtímabils og að sjálfsögðu
voru þessi sömu áhersluatriði kjarninn í ræðu forsætisráð-
herra.
Umfjöllun talsmanna stjórnarandstöðunnar um efnisatriði
stefnuyfirlýsingar ríkisstjórnarinnar var lí
irborðsleg. Sumir þeirra eyddu mikilli orku
lengd yfirlýsingarinnar, en hún er aðeins n
lengd miðað við venjulegt brot og leturstæ
arandstæðingar raunar áður gagnrýnt fyrr
íðs Oddssonar fyrir það sama, þ.e. að hefja
grundvelli fáorðra stefnuyfirlýsinga, þar se
fram helstu áherslur og stefnumál, en ekki
færslu á einstökum málum eða málaflokku
breyting frá fyrri tíð, þegar algengt var að
kæmu sér saman um langa, ítarlega málefn
kvæmlega útfærðri stefnu í öllum helstu m
loknum margra vikna eða jafnvel mánaða s
Stjórnarsamstarf byggt á
Hér er auðvitað um að ræða tvær gerólík
ast sama viðfangsefni. Forsætisráðherra h
lýst þeirri skoðun sinni, að hann hafi meiri
nú var farin, þ.e. að hefja stjórnarsamstarf
fram ákveðna meginstefnu og draga fram h
stjórnarflokkarnir skuldbinda sig til að vin
tímabilinu. Hefur þetta sjónarmið hans ver
bæði af hans eigin flokksmönnum og einnig
Stefnuyfirlýsing en
Eftir Birgi Ármannsson
ATVINNA,
MENNTUN OG VIRÐING
Nú á Evrópuári fatlaðra hefursjónum verið beint að réttifatlaðs fólks til að vera virkir
þegnar samfélagsins rétt eins og aðrir.
Undirstöðuatriði í því sambandi eru
þrír meginþættir; atvinna, menntun og
virðing, og hvatt hefur verið til þess að
þeir séu hafðir að leiðarljósi á árinu.
Í Morgunblaðinu í gær var viðtal við
Tim Papé, framkvæmdastjóra Shaw-
sjóðsins í Bretlandi er útvegar fötluð-
um vinnu. Hann kom hingað til lands
til að halda erindi á Evrópuráðstefnu
um vinnumarkað fyrir alla er Samtök
um vinnu og verkþjálfun stóðu fyrir. Í
viðtalinu kom fram að Papé álítur fatl-
aða einstaklinga hér á landi staldra of
lengi við á vernduðum vinnustöðum í
stað þess að fara út á hinn almenna
vinnumarkað. „Ég tel að Íslendingar
hafi ekki einblínt nógu mikið á þörf
einstaklingsins fyrir að taka framför-
um,“ segir hann og bendir á að í Bret-
landi þjóni tímabundin vinna á vernd-
uðum vinnustöðum þeim tilgangi að
búa fólk undir störf á hinum almenna
markaði. Orð hans eru umhugsunar-
verð, ekki síst þar sem þau gætu bent
til þess að hér á landi sé gamaldags
forsjárhyggja ef til vill enn of ríkjandi í
málefnum fatlaðra og þar af leiðandi sé
ekki lögð nægilega mikil áhersla á að
hjálpa þeim til að taka framförum og
verða sjálfstæðari.
Verkefni á borð við Atvinna með
stuðningi (AMS), sem heyrir undir
Svæðisskrifstofu Reykjavíkur, er auð-
vitað liður í slíkri viðleitni en um það
var fjallað hér í blaðinu síðastliðið
sumar. Þá stóðu vonir til að verkefnið
yrði fært til Vinnumálastofnunar Ís-
lands en í fréttum í byrjun apríl sl. kom
fram að það hefur ekki gengið eftir.
Vegna skorts á fjármagni hefur því
ekki verið hægt að sinna þörfum fjöl-
margra fatlaðra sem eru á biðlista.
Tim Papé segir fatlaða í Bretlandi
hafa fundið störf í flestum atvinnu-
greinum með aðstoð Shaw-sjóðsins,
þrátt fyrir þær efasemdir sem ríktu
um starfið í byrjun. Hann bendir á
nauðsyn þess „að hafa stefnu í landinu
sem hvetur fatlaða til að fara inn á
vinnumarkaðinn og hvetur atvinnu-
rekendur jafnframt til að ráða fatl-
aða“. Meðal þeirra úrræða sem Papé
segir hafa verið notuð í Bretlandi til að
koma fleiri fötluðum á almennan
vinnumarkað er hvatning til þeirra
sem reka verndaða vinnustaði, þar sem
þeir fá til að mynda viðbótarstyrki ef
starfsmenn komast í störf utan hins
verndaða umhverfis. Slíkar aðferðir
gætu einnig verið sú hvatning hér á
landi er stuðlaði að því að fötluðum
byðust fjölbreyttari kostir í atvinnu-
málum.
Ef horft er til þeirra viðhorfa er ráð-
ið hafa ríkjum í garð fatlaðra í gegnum
tíðina er ljóst að fordómar eru oft
mesta fyrirstaðan hvað framförum í
málefnum þeirra viðvíkur. Eins og Tim
Papé bendir á hafa fatlaðir ekki síður
þörf fyrir að sanna sig og taka fram-
förum en aðrir. Það er því – eins og
áréttað hefur verið á Evrópuári fatl-
aðra – kominn tími til að efla virðingu í
þeirra garð enn frekar og sjá þeim fyr-
ir menntun við hæfi. Með þeim hætti
ætti að vera auðveldara að virkja þá til
atvinnuþátttöku á almennum vinnu-
markaði, sem óneitanlega hlýtur að
vera bæði félagslegur og þjóðhagsleg-
ur ávinningur.
REGLUR UM REIKNINGSSKIL
Í samtali við Viðskiptablað Morgun-blaðsins í fyrradag segir Stefán
Svavarsson, dósent við viðskipta- og
hagfræðideild Háskóla Íslands, að það
skipti miklu máli „þegar stjórnvöld á
Íslandi stuðla að því að búa til hluta-
bréfamarkað á Íslandi, að reikningsskil
séu í lagi. Það veldur nokkrum áhyggj-
um hve þau virðast vera áhugalaus um
þetta mál. Af hverju er það, fyrst þau
leggja svo mikið kapp, sem raun ber
vitni, á, að hinn almenni borgari taki
þátt í atvinnulífinu með því að eiga
hlutabréf, sem mörg rök hníga að og er
fyrir minn smekk góð hugmyndafræði?
Frumkvæðið í upplýsingamiðluninni
kemur aðallega frá fyrirtækjunum
sjálfum og ráðgjöfum þeirra. Fram-
undan eru þó breytingar fyrirsjáanleg-
ar en þær koma seint og það er aðal-
umkvörtun mín í þessu máli.
Til þess að menn á markaði eigi að
geta tekið ákvörðun um, hvort þeir eigi
að kaupa í þessu eða hinu fyrirtækinu,
þurfa þeir upplýsingar. Þær upplýsing-
ar koma úr ýmsum áttum en ársreikn-
ingar fyrirtækjanna eru aðalupp-
sprettan. Þess vegna finnst mér svo
þýðingarmikið að í gildi séu reglur um
samræmingu þeirra … Hér virðast
menn fara afar frjálslega með það sem
kallast reglur og lög … Reikningsskil-
aráð hefur gert fjármálaráðuneytinu
grein fyrir þessu öllu; um að lögin séu
úrelt og að fyrirtæki séu farin að fylgja
erlendum stöðlum og venjum á undan
lagasetningunni. Ráðið fékk þau svör,
að engin skylda lægi á ráðuneytinu að
kippa málum í liðinn fyrr en árið 2005,
þegar alþjóðlegar reglur um reiknings-
skil taka gildi á evrópska efnahags-
svæðinu.“
Beggja vegna Atlantshafsins hafa
miklar umræður staðið um reiknings-
skil síðustu misseri, bæði um nauðsyn
samræmdra reglna um reikningsskil
og einnig um einstaka þætti þeirra eins
og t.d. hvernig færa eigi kauprétt
starfsmanna á hlutabréfum, sem verð-
ur stöðugt algengari.
Um síðastnefnda atriðið segir Jó-
hann Unnsteinsson endurskoðandi í
samtali við Morgunblaðið í fyrradag:
„Þegar stjórnendur gera samning um
rétt til að kaupa hlutabréf í félaginu á
gengi undir markaðsgengi er í mínum
huga um launabónus að ræða, sem á að
gjaldfæra í rekstrarreikningi. Ég held
hins vegar að þessir samningar séu yf-
irleitt ekki færðir til gjalda hér á
landi.“
Það er augljóst að til þess að fjár-
festar geti treyst reikningum íslenzkra
fyrirtækja, sem skráð eru á Kauphöll
Íslands, verða reglur um reikningsskil
að vera samræmdar hér innanlands en
jafnframt í samræmi við alþjóðlegar
reglur. Þær umræður, sem fram fara
um þessi mál bæði í Bandaríkjunum og
í Evrópu, eiga einnig að fara fram hér.
Fjármálaráðuneytið verður að útskýra
hvers vegna það telur að ekkert liggi á.