Morgunblaðið - 31.05.2003, Blaðsíða 33

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 31. MAÍ 2003 33
Þ
AÐ er einkennileg
tilfinning að taka
sæti á Alþingi í
fyrsta skiptið. Há-
tíðleiki í bland við
spennu setur mark sitt á þing-
setninguna. Það voru ekki
margir að fylgjast með þing-
setningunni á Austurvelli og gaf
það til kynna að líklega er fólk
búið að fá nóg af pólitík í bili eft-
ir langa og harða kosningabar-
áttu.
Reynslan sýnir að það getur
borgað sig að bjóða kórum á
fundi því með því er góð mæting
tryggð. Sama má e.t.v. segja um
þingsetninguna og heiðursverði
lögreglunnar sem raða sér í
tugatali í kringum þingmenn-
ina.
Sopranós aftur á dagskrá
Fyrsti dagurinn á þingi varð
alls ekki eins og við var búist.
Starf kjörbréfanefndar, sem
venjulega tekur um 5 mínútur,
stóð á aðra klukkustund og end-
aði með klofningi. Í kjölfar þess
tóku við miklar umræður um
álit nefndarmanna. Nýjum
þingmanni kom hins vegar á
óvart að einungis einn stjórnar-
þingmaður tók þátt í um-
ræðunni um jafnalvarlegt mál
og lögmæti kosninganna. Meira
að segja nýir og ungir þingmenn
ríkisstjórnarflokkanna sátu
stilltir og prúðir og fylgdu hinni
langlífu flokkslínu. Ekki glæsi-
leg byrjun það.
Vegna hinar sögulegu um-
ræðu um kjörbréf þingmanna
varð margt öðruvísi en venja er.
Hringt var upp í sjónvarp á ell-
eftu stundu og stefnuræðu for-
sætisráðherra frestað um einn
dag. Sopranós var settur aftur á
dagskrá svo þjóðin gæti horft á
alvöru baktjaldamakk og hasar,
henni eflaust til mikils léttis.
Undirritun drengskaparheits
nýrra þingmanna er stór stund
hjá hverjum busa á þingi. Hins
vegar frestaðist það eins og
margt annað þennan daginn.
Vegna þessa héldu umboðslitlir
þingmenn sínar jómfrúræður án
nokkurrar skjalfestrar hollustu
við stjórnarskrána.
Reykfyllt bakherbergi
Ný kynslóð hefur nú sest á
Alþingi og hafa aldrei eins
margir ungir einstaklingar tekið
sæti saman á Alþingi. Sú stað-
reynd að Framsóknarmenn eru
að upplagi miðaldra hækkar
reyndar meðalaldur hinna ungu
þingmanna. Vonandi verða
þessi kynslóðaskipti þingi og
þjóð til batnaðar og frjálslynd
viðhorf ungs fólks fái að leika
um sali Alþingis. Þingheimur
ætti að nýta tækifærið með nýju
fólki og breyta úreltum starfs-
venjum þar, en óeðlilegur og
óskilvirkur vinnutími bitnar
mjög á ungu fjölskyldufólki.
Alþingi hefur lengi þótt vera
furðulegur vinnustaður. Störfin
þar eru undir smásjá fjölmiðla
og þjóðarinnar. Almenningsálit-
ið er sveiflukennt og lýtur oft
svipuðum lögmálum og kenn-
ingin um fiðrildið í Kína sem
veldur stormi í Kansas.
Í alþingishúsinu er að finna
mörg lítil hliðarherbergi en eftir
einungis einn dag á Alþingi hef-
ur tilgangur þeirra runnið upp
fyrir mér. Þar eru haldnir hinir
mýmörgu plottfundir sem ráða
oftar en ekki úrslitum í málefn-
um lands og lýðs. Þetta eru hin
margfrægu reykfylltu bakher-
bergi en á tímum tóbaksvarna-
laga hefur reykurinn vikið
fyrir sódavatnsflöskum og
tyggjópökkum.
Á Alþingi er tekist á um
hugmyndir og lífsskoðanir.
Markmið þingmanna eru
ekki ólík en leiðirnar eru
langt frá því að vera sam-
bærilegar. Á Alþingi má
finna allt frá grænum sósí-
alistum í anda liðinna tíma til
harðra kapítalista sem lifa í vél-
rænum draumaheimi.
Enginn friður á salerninu
Þrátt fyrir tæplega 100
manna starfslið Alþingis og
rúmlega 60 þingmenn fær mað-
ur þá tilfinningu að þetta sé lítið
samfélag. Vinabönd verða oft
tryggari milli pólitískra and-
stæðinga en milli flokksystkina.
Flestir þingmenn eru líflegir og
glaðir fyrir utan einn og einn úr
ráðherraliðinu sem eru þung-
búnir á svip enda dagar sumra
þeirra taldir. Allir þingmenn
hafa það á tilfinningunni að þeir
séu sérstakir og geti gert meira
gagn en aðrir en hvort þjóðin er
því sammála eða ekki er allt
önnur saga.
Það er gaman að vera orðinn
hluti af þessu samfélagi og ég er
mjög þakklátur því fólki sem
kom mér þangað. Ekki skemmir
það fyrir að aldrei í sögunni hef-
ur hérlendis nokkur jafnaðar-
mannaflokkur verið eins stór og
Samfylkingin er nú. Sú stað-
reynd setur ákveðinn svip á
þingið enda rekst maður stöð-
ugt á samfylkingarfólk. Það er
ekki einu sinni hægt að fara á
salernið án þess að rekast á
jafnaðarmann.
Busi á Alþingi
Eftir Ágúst Ólaf Ágústsson
’ Sopranós var setturaftur á dagskrá svo
þjóðin gæti horft á al-
vöru baktjaldamakk og
hasar, henni eflaust til
mikils léttis. ‘
Höfundur er þingmaður
Samfylkingarinnar.
koma samráði listamanna við
d á ögn formlegri grundvöll með
samkomulagi milli BÍL og mennta-
neytisins. Samkomulagið er opið í
a og felur ekki í sér neitt formlegt
áhrifa eða íhlutunar. Samráðið felst
remst í árlegum fundi stjórnar með
þar sem máefnin eru rædd og sam-
m áherslumálum listamanna fylgt
fundir hafa reynst gagnlegir, en all-
r er þó á því hvort og að hve miklu
herra á hverjum tíma hefur kosið að
numál listamanna að sínum.
því spurning hvort samráð af þessu
r til að tryggja faglega aðkomu
na að menningarstjórnun, eða hvort
léttvægt til að hafa marktæk áhrif.
farin að hallast að því að svo sé.
BÍL hefur undanfarin ár unnið
t að því að vinna mál upp í hend-
áðamönnum, með því að leggja fram
uddar stefnumarkanir, grein-
og beinar tillögur um aðgerðir, en
ur að segjast eins og er, að þetta hef-
orið mikinn árangur.
ngsröðun stjórnmálmanna horfir
ft æði einkennilega við þeim sem
i starf í listum. Til að mynda hafa all-
ðir í þágu grasrótarstarfs og frum-
í listum verið í afgerandi biðstöðu í
i menningarmála undanfarin miss-
n stuðningur við verkefni tengd
ngum og íþróttastarf á landsbyggð-
r notið afgerandi forgangs.
r hæst samninga um byggingu
arhúsa, íþróttamiðstöðva, sundlauga
væða.
þess forgangs sem uppbygging
arhúsa nýtur hjá ríkisstjórninni má
inna á að það eru ekki margir ára-
n gert var umfangsmikið átak til að
koma menningu landsbyggðarinnar í hús. Þá
voru reist félagsheimili víða í sveitum lands-
ins fyrir tekjur af skemmtanaskatti, sem að-
allega var heimtur af tónlistarskemmtunum
og böllum á höfuðborgarsvæðinu.
Mörg þessara félagsheimila hafa þjónað
tilgangi sínum með ágætum, en í öðrum er
ekki mikil starfsemi. Þau standa auð lang-
tímum saman, stundum miðsvæðis í strjál-
býlum héruðum og sum hver við það að
grotna niður.
Það er helst á sumrin að dustað er rykið af
þessum húsum og þau nýtt, en þá aðallega
fyrir samkomuhald og sveitaböll.
Ítrekuð viðleitni til að byggja yfir menn-
ingu landsbyggðarinnar hlýtur að orka tví-
mælis, að minnsta kosti er skekkja í for-
gangsröðun orðin tilfinnanleg, þegar litið er
til þess að lista- og menningarlíf í höfuðborg-
inni hefur allan þennan tíma verið í miklum
og viðvarandi vanda vegna húsnæðisleysis og
hefur tónlistin orðið þar verst úti, – eins og
kunnugt er.
Það er líka spurning hvort raunveruleg
þörf er á frekari uppbyggingu í steinsteypu á
landsbyggðinni eða hvort það er ekki mik-
ilvægara að stjórnvöld skjóti styrkari stoðum
undir það menningarstarf sem unnið er í
sveitum landsins, með því að stuðla að aukn-
um atvinnutækifærum listamanna um land
allt.
Það er til lítils að eiga menningarhús, ef lít-
ill sem enginn grundvöllur er fyrir starfsemi
þeirra, nema sem félagsmiðstöðva. Eigi þau
að þjóna tilgangi sínum verða að koma til
verulegir rekstrarstyrkir frá því opinbera, en
það hefur farið lítið fyrir slíkum fyrirheitum í
umræðunni. Afstaða stjórnvalda til rekstrar
Leikfélags Akureyrar virðist líka segja
ákveðna sögu sem ekki er til þess fallin að
auka bjartsýni um rekstrargrundvöll menn-
ingarhúsa á landsbyggðinni.
Menn hafa fyrir löngu áttað sig á því á öðr-
um Norðurlöndum að hætt er við að stefnu-
mörkun í menningarmálum verði bæði
ómarkviss og veik ef hún nýtur ekki þess fag-
lega aðhalds sem samráð við listamenn skil-
ar.
Við slíkar aðstæður er einnig hætt við að
horft sé framhjá því að listirnar geta gegnt
veigamiklu hlutverki í atvinnusköpun og
sjálfbærri þróun samfélagsins.
Það kemur enda í ljós að þegar ákvarðanir
um stórfellda atvinnuuppbyggingu eru tekn-
ar hér á landi, – þá er eins og það hvarfli ekki
að ráðamönnum að líta til tækifæra í hinum
skapandi geira listanna og þeirra margfeldis-
áhrifa sem slíkt starf hefur á menningarlífið
og afkomu þjóðarbúsins í heild.
Mér þykir ástæða til að varpa fram þeirri
spurningu hvort ekki er kominn tími til að
fara að fordæmi frænda okkar á Norð-
urlöndum og stofna hér listráð að norrænni
fyrirmynd. Það er vel hugsanlegt að slíkur
samráðsvettvangur gæti þjónað þeim til-
gangi að gefa faglegri ráðgjöf nauðsynlega
vigt og vægi þegar þróun, viðhald og upp-
bygging listalífsins er til umfjöllunar á op-
inberum vettvangi.
Smæð markaðarins vegur hér ákaflega
þungt og krafa á listamenn um stöðuga end-
urnýjun og framboð á nýju efni er viðvarandi,
þar sem markaðurinn mettast fljótt. Þessar
aðstæður marka sérstöðu um leið og þær eru
áskorun um vökula hugsun og frjótt starf. Í
þessum aðstæðum felst líka áskorun til
stjórnvalda um að skapa því starfi sem unnið
er viðunandi umhverfi og aðstæður.
Það er mikilvægt að menn átti sig á að op-
inber stuðningur við lista- og menningarlífið
er grundvallaratriði og allar hugmyndir um
að metnaðarfullt lista- og menningarlíf geti
þrifist hér á landi án slíks stuðnings eru frá-
leitar. Það er rétt að árétta um leið að slíkur
stuðningur er fjárfesting en ekki styrkir,
enda kom til að mynda fram á ráðstefnunni í
Norræna húsinu að framlegð ríkisins til
starfslauna rithöfunda í gegnum lista-
mannalaun skilar sér til baka í virð-
isaukaskatti af bókum einum saman. Þá er
eftir að taka tillit til skatttekna ríkisins af
launatekjum rithöfunda og margfeldisáhrifa
þess að bækur eru skrifaðar, – svo sem af-
leidd störf í bókaútgáfu, hönnun, prentun og
sölu bóka. Framlegð ríkisins er þannig arð-
bær fjárfesting sem skilar sér í beinhörðum
peningum, fyrir utan allt hitt, sem snýr að
fjárfestingu í menningarverðmætum sem
þjóðin á til framtíðar.
Allar rannsóknir á framlegð listanna og
margfeldisáhrifum menningarinnar eru
raunar skammt á veg komnar hér á landi, en
slíkar rannsóknir eru þó ein af forsendum
þess að rækta megi þá vaxtarsprota sem best
eru til þess fallnir að efla hlut listanna í ný-
sköpun, atvinnuuppbyggingu og samskiptum
við útlönd. Listráð gæti stuðlað að slíkum
rannsóknum og unnið úr niðurstöðum þeirra
stefnu sem hæfði.
Íslenskt listalíf er auðlind sem því miður er
að stórum hluta vannýtt.
Þessi auðlind gæti þó skilað margföldum
arði, – rétt eins og afl íslensku fossanna, – ef
þeir sem fara með hið pólitíska vald mörkuðu
stefnu sem miðaði að því að virkja þann kraft,
sköpunargleði og úthald sem einkennir starf
margra listamanna á Íslandi. Við búum enn
að þeim sprengikrafti sem nýfengið frelsi
færði þjóðinni upp úr miðri síðustu öld, við
eru enn forvitin, áköf og tilbúin til að leggja
nótt við dag til að sýna og sanna að hér búi
menningarþjóð. Það er hins vegar eins víst að
listamenn þrjóti örendið, ef ekki er komið til
móts við það starf sem unnið er.
Ríkisstjórnarsáttmáli núverandi stjórnar
tekur lítið sem ekkert á menningarmálunum
og því er ekki gott að lesa áherslur stjórn-
valda í þeim málaflokki. Jú, það er minnst á
tónlistarhús, en það hefur verið gert svo oft
áður með ýmsum hætti að menn eru hættir
að trúa á orðin tóm, – nú verða verkin að tala.
Það er minnst á útrás listanna, – það hefur
líka verið gert áður, án þess þó að sá útflutn-
ingssjóður tónlistarinnar sem lofað hafði ver-
ið yrði að veruleika.
Í nýjum lögum um útflutningsaðstoð er
raunar stefnt að því að gera listirnar að raun-
hæfri útflutningsvöru. Það er mikilsverður
áfangi að þetta skuli komið í lög, en ef það á
að verða að veruleika er nauðsynlegt að móta
stefnu um það hvernig á að standa að þeim
útflutningi.
Það er ærin ástæða til að hvetja núverandi
ráherra, Tómas Inga Olrich, og væntanlegan
ráðherra menningarmála frá næstu áramót-
um, Þorgerði K. Gunnarsdóttur, til dáða. Það
er á ábyrgð og í verkahring þeirra á næstu
misserum að vinna að því með ráðum og dáð
að styrkja innviði menningarlífsins og skapa
innlendri listsköpun og grasrótarstarfi nauð-
synlega sérstöðu. Takist það er það skilvirk-
asta leiðin til að tryggja menningarlegt sjálf-
stæði lítillar þjóðar í alþjóðavæddum heimi.
tefna eða stefnuleysi
Höfundur er forseti Bandalags
íslenskra listamanna.
ð er mikilvægt að
átti sig á að opinber
ningur við lista- og
ingarlífið er grund-
ratriði og allar hug-
ir um að metnaðar-
ista- og menningarlíf
þrifist hér á landi án
stuðnings eru frá-
. ‘
íka fremur yf-
u í að gagnrýna
nokkrar blaðsíður að
rð. Hafa stjórn-
ri ríkisstjórnir Dav-
stjórnarsamstarf á
em dregnar eru
i farið í ítarlega út-
um. Er þetta nokkur
ríkisstjórnarflokkar
nasáttmála með ná-
málaflokkum, oft að
samningaþófi.
trausti
kar leiðir til að nálg-
hefur sjálfur margoft
trú á þeirri leið, sem
f með því að setja
helstu áherslur, sem
nna að á kjör-
rið stutt eindregið
g af samstarfs-
flokkum í ríkisstjórn, fyrst Alþýðuflokknum og síðar Fram-
sóknarflokknum. Ekki verður heldur séð að það hafi valdið
neinum vandkvæðum á undanförnum árum þótt stefnu-
yfirlýsingarnar hafi ekki verið langar, enda skiptir mestu að
þeir flokkar sem í ríkisstjórn eru séu sammála um meg-
instefnuna, þekki vel hvor til annars og að traust ríki milli
þeirra einstaklinga sem með forystuna fara. Þetta traust hef-
ur verið lykilatriði í samstarfi Sjálfstæðisflokks og Fram-
sóknarflokks á undanförnum árum og verið grundvöllur þess
að vel hefur tekist til við stjórn landsins á þessu tímabili.
Gamli stíllinn einkenndist af hrossakaupum
Gamli stíllinn, þ.e. að semja langa stjórnarsáttmála með ít-
arlegri útfærslu á stefnunni í einstökum málaflokkum,
byggðist ekki á slíku trausti. Á árum áður var algengt að
flokkar legðu mikið kapp á að koma helstu áhugamálum sín-
um inn í stjórnarsáttmála í þeim tilgangi að geta síðar knúið
samstarfsflokkana til efnda með tilvísan til ákvæða sáttmál-
ans. Stjórnarmyndunarviðræðurnar einkenndust því jafnan
af hrossakaupum þar sem flokkarnir stóðu í samninga-
viðræðum fram og til baka um einstök mál, flokkarnir fengu
sitt fram í einhverju tilteknu máli gegn því að gefa eftir á
einhverju öðru sviði. Þegar sáttmálinn hafði síðan verið und-
irritaður var hann óspart notaður til að ná fram stuðningi
eða eftir atvikum andstöðu samstarfsflokkanna við einstök
mál á kjörtímabilinu. Flokkarnir fundu með öðrum orðum
ákveðið öryggi í því að geta handjárnað samstarfsaðila sína
með þessum hætti, sem að sjálfsögðu var mikilvægt þegar
samstarfið var ekki byggt á gagnkvæmum skilningi og
trausti.
Við þetta má svo bæta, að ekki verður séð að langorðir, ít-
arlegir stjórnarsáttmálar fyrri tíðar hafi reynst neitt sér-
staklega vel. Þvert á móti má halda því fram með rökum, að
oft hafi slíkir sáttmálar þvælst fyrir ríkisstjórnum þegar
taka hefur þurft afstöðu til nýrra mála eða breyttra að-
stæðna, sem upp hafa komið á kjörtímabilinu. Það er því
ekki endilega mjög skynsamlegt fyrir ríkisstjórnarflokka að
rígbinda afstöðu sína í einstökum málum mörg ár fram í tím-
ann, jafnvel þótt enginn deili um mikilvægi þess að hafa skýra
framtíðarsýn og ákveðna meginstefnu í helstu málaflokkum.
Kjósendur meta árangurinn
Sem betur fer hefur slíkt traust ríkt milli núverandi stjórn-
arflokka að ekki hefur verið þörf á að semja í smáatriðum um
öll mál fyrirfram. Enginn getur hins vegar haldið því fram í
alvöru að ríkisstjórnina skorti stefnu eða að kjósendur þurfi
að velkjast í vafa um hvaða meginmarkmiðum hún hyggst
stefna að á næstu árum. Þau grundvallarsjónarmið koma
skýrt fram í stefnuyfirlýsingunni. Hún tekur síðan auðvitað
mið af þeirri stefnumótun sem flokkarnir kynntu fyrir kosn-
ingar og allir þekkja. Kjósendur munu því eiga auðvelt með
að vega og meta að fjórum árum liðnum hversu vel flokkunum
hefur tekist að koma stefnumálum sínum í framkvæmd á
kjörtímabilinu um leið og þeir taka afstöðu til þess hversu vel
hefur almennt tekist til við landstjórnina. Gagnrýni stjórn-
arandstöðunnar á ytri umgjörð stefnuyfirlýsingar ríkisstjórn-
arinnar er því heldur málefnasnautt innlegg til stjórnmála-
umræðunnar í landinu.
ekki handjárn
’ Gagnrýni stjórnarandstöðunnará ytri umgjörð stefnuyfirlýsingar
ríkisstjórnarinnar er því heldur mál-
efnasnautt innlegg til stjórnmála-
umræðunnar í landinu. ‘
Höfundur er alþingismaður Sjálfstæðisflokksins.