Morgunblaðið - 02.06.2003, Blaðsíða 17
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 2. JÚNÍ 2003 17
Í stjórnarsáttmála nýrrar rík-
isstjórnar var fátt sem kom á
óvart. Þar eru þó atriði sem fyllsta
ástæða er til að vekja athygli á.
Meðal bestu nýjunganna er að
leggja eigi áherslu á aukna og sýni-
legri löggæslu. Í þessu felst mikils-
verð og lofsverð stefnubreyting.
Sýnileg löggæsla, hvort heldur í
umferðinni, á götum úti eða í íbúa-
hverfum hefur reynst hvað best til
að vinna að forvörnum og auka ör-
yggi íbúa. Með áherslu á þessa
þætti er sleginn nýr tónn. Í stað
áherslu á þyngri refsingar og öfl-
ugri fangelsi verður vonandi for-
gangsraðað í þágu almennrar lög-
gæslu og forvarna. Það hefur því
miður ekki verið raunin.
Staðreyndirnar tala sínu máli.
Þriðjungi færri almennir lög-
reglumenn voru við lögregluna í
Reykjavík árið 2002 en árið 1976.
Almennir lögreglumenn eru þeir
sem starfa í framlínunni. Þeir eru
hinn sýnilegi hluti lögreglunnar.
Stöðum þeirra hefur ekki aðeins
fækkað. Fjöldi á hverri vakt hefur
einnig dregist saman. Skoðum tölur
um næturvaktir um helgar. Eftir
skammvinna fjölgun fyrir alþing-
iskosningarnar 1999 tók nið-
urskurður við. Á síðustu þremur
árum hefur lögreglumönnum á
næturvöktum fækkað um 15%. Í
miðborginni eru nú 9 lögreglumenn
í stað 13 þegar mest var. Á virkum
dögum er fækkunin hlutfallslega
meiri eða 22%. Þessi fækkun sýni-
legra lögreglumanna helst í hendur
við yfirvinnubann og lokun flestra
hverfastöðva lögreglunnar eftir að
dagvinnu lýkur. Aðeins Breiðholts-
stöðin hefur verið opin til 23.
Svipaða þróun má sjá hjá lög-
reglunni um land allt. Á síðasta
áratug hefur almennum lög-
reglumönnum fækkað um 28,6% á
meðan fjölgun hefur orðið í öllum
flokkum yfirmanna. Í skýrslu fyrr-
verandi dómsmálaráðherra til Al-
þingis kemur fram að þau tíu ár
sem almennum lögreglumönnum
hefur fækkað um 28,6% hefur yf-
irlögregluþjónum fjölgað um 17,3%,
aðstoðaryfirlögregluþjónum um
45%, lögreglufulltrúum um 69,5%
og aðalvarðstjórum um 57,8%.
Uppbygging embættis ríkislög-
reglustjóra er svo sérkapítuli út af
fyrir sig í yfirmannavæðingu lög-
gæslunnar. Þessi þróun í samsetn-
ingu lögregluliðsins gengur frek-
lega gegn markmiðum um sýnilega
löggæslu þar sem yfirmenn eru síð-
ur í almennu eftirliti eða á vett-
vangi. Það undirstrikar jafnframt
að auknar fjárveitingar eru ekki
það eina sem horfa þarf til ef
markmiðið er að auka sýnilega lög-
gæslu. Grundvallarbreytingar á
skipulagi lögreglunnar getur einnig
þurft til.
Öfugþróunin í samsetningu lög-
regluliðsins er aðeins einn angi af
skipulagsvanda löggæslunnar.
Hann kristallast í allt of mörgum
og litlum lögregluliðum. Sextán af
27 lögregluliðum landsins hafa
minna en 10 lögreglumönnum á að
skipa. Með bættum samgöngum og
samskiptum hlýtur að mega sam-
eina stjórn einhverra þeirra.
Kannski eru þó mestir hagræðing-
armöguleikar í sameiningu milli-
stórra embætta. Með uppstokkun
þeirra gæfist kærkomið færi á að
forgangsraða í þágu hverfalögreglu,
miðborgarvaktar og sýnilegrar lög-
gæslu á götum úti.
Löggæslumálin á höfuðborg-
arsvæðinu eru sérstakt athugunar-
efni. Eftir velheppnaða sameiningu
slökkviliða á höfuðborgarsvæðinu
hlýtur sú spurning að vakna hvort
ekki sé löngu tímabært að ráðast í
svipaðar skipulagsbreytingar á lög-
gæslusviðinu. Tilefnin eru ærin.
Þrátt fyrir að flestum beri saman
um að öflug hverfalöggæsla dragi
úr afbrotum hefur hún ekki verið
efld þrátt fyrir gefin fyrirheit. Lög-
reglan í Reykjavík hefur í raun
sinnt skyldum sínum merkilega vel
miðað við að embættinu hefur verið
gert að skera niður í stað þess að
óskum hennar um aukinn mannafla
hafi verið mætt. Á fjárlögum þessa
árs var enn höggvið í sama kné-
runn. Bættist sá niðurskurður við
uppsafnaðan vanda síðustu ára
einsog fréttir hafa vitnað um að
undanförnu.
Ef litið er til nágrannalandanna
tekur skipulag löggæslumála alls
staðar mið af því að lögreglu er
frekast þörf í borgum. Þessu er öf-
ugt farið á Íslandi. Til marks um
stöðuna eru íbúar á hvern lögreglu-
mann 456 í Reykjavík samanborið
við 380 í Helsinki, 328 í Kaup-
mannahöfn, 303 í Osló, 199 í Berlín,
167 í Stokkhólmi og 113 í París. Á
meðan almennum lögreglumönnum
hefur fækkað um þriðjung í
Reykjavík hefur borgin umbreyst
úr rólegu sjávarþorpi í þróttmikla
borg. Öllu hefur fjölgað nema lög-
reglumönnum. Bílaeign hefur
margfaldast, umferð aukist, heilu
hverfin hafa risið auk þess sem íbú-
um og ferðamönnum hefur fjölgað.
Lífsmynstur Reykvíkinga og gesta
þeirra er gjörbreytt, áreiðanlega
ýmist til góðs eða ills frá sjón-
armiði löggæslunnar. Í
því ljósi er undarlegt og
raunar ótækt að ekki
liggi fyrir mat á lög-
gæsluþörf á höfuðborg-
arsvæðinu. Reykjavík-
urborg hefur þó margoft
farið þess á leit formlega
og óformlega að úr því
verði bætt.
Í undanfara borgarstjórnarkosn-
inganna fyrir ári sannfærðist ég
um að meðal Reykvíkinga er breið
samstaða um að auka þyrfti
grenndarlöggæslu og sýnileika lög-
reglunnar í borginni. Á því ári sem
frá liðið er hefur Reykjavík óskað
eftir viðræðum um að borgin taki
við yfirstjórn grenndarlöggæslu. Sú
ósk byggist á þeirri skoðun að eðli-
legt sé að öll nærþjónusta hins op-
inbera sé á hendi sveitarfélaga.
Ekki hefur verið fallist þetta hvað
löggæslu varðar af hálfu dómsmála-
yfirvalda. Nýr dómsmálaráðherra
hefur raunar tekið í svipaðan
streng á vettvangi sveitarstjórna.
Í brýnum verkefnum á sviði lög-
gæslumála á næstu árum verður þó
að gæta þess að ágreiningur um
verkaskiptingu ríkis og sveitarfé-
laga komi ekki í veg fyrir samstarf
um að efla hverfalöggæslu. Í þeim
efnum virðast áherslur ríkis og
borgar nú fara saman. Dæmi um
gifturíkt samstarf, sambýli og
raunar sérstaka samstarfssamninga
lögreglu og borgaryfirvalda eru
vissulega fyrir hendi í einstökum
hverfum. Óvíða hefur frumkvöðla-
starf í forvarnarmálum og sam-
starfi gegn afbrotum verið meira
en þar sem samstarfið hefur gengið
lengst, í Grafarvogi. Í Breiðholti
eiga íbúar einnig varla nokkra betri
bandamenn en hverfislögregluþjón-
ana þegar á reynir og þannig mætti
áfram telja. Á þessari reynslu á að
byggja. Ef skynsamlega verður að
málum staðið má stíga stór skref til
framþróunar og samstarfs á næstu
árum. Í því efni mun ekki standa á
Reykjavíkurborg.
Útdráttur: Ágreiningur um
verkaskiptingu má ekki að útiloka
samstarf um að efla hverfalöggæslu
þar sem áherslur ríkis og borgar
fara nú saman.
Aukin og sýni-
legri löggæsla
Eftir Dag B. Eggertsson
Höfundur er læknir og borgarfulltrúi
dagur@reykjavik.is
’ „Öfugþróunin í samsetn-ingu lögregluliðsins er að-
eins einn angi af skipulags-
vanda löggæslunnar. Hann
kristallast í allt of mörgum
og litlum lögregluliðum.“ ‘
andi – voru eins og bandarísku
ekki með neinn ráðandi hluthafa
st með rekstri þeirra.
getur samþjöppuð eignaraðild
rópskra fyrirtækja einnig kom-
rir fjárfesta. Þeir sem eiga
hlutabréfanna geta tekið fjár-
fyrirtækjunum á kostnað minni
yrir utan ýmis hlunnindi og fríð-
óru hluthafarnir makað krókinn
m til annarra fyrirtækja í eigu
ð mynda með háu millifærslu-
agstæðum lánum. Þá heftir
ð eignaraðild vöxt fjármagns-
annig að erfitt er fyrir minni
selja hlutabréf sín.
mulag eignarhalds á fyr-
æðst þó að miklu leyti af öðrum
agaákvæðum sem eiga að
festa: það getur verið háð upp-
tvinnulífsins í hverju landi fyrir
ægara er þó að hafa í huga að
til neitt eitt ákjósanlegt eign-
rkomulag sem löggjafinn eða
nanir ættu að keppa að.
i að sérstöku fyrirkomulagi
eignarhalds og stjórnunar fyrirtækja er
goðsögn. Löggjafinn og eftirlitsstofnanir
ættu þess í stað að einbeita sér að því að
vernda betur minnihlutafjárfesta, hvort
sem þeim stafar hætta af stjórnendum,
eins og í dreifðri eignaraðild, eða af ráðandi
hluthöfum, eins og í samþjappaðri eign-
araðild.
Aðdáunarvert er hversu skjótt hefur
verið brugðist við hneykslismálunum í
bandaríska atvinnulífinu – og brotalöm-
unum í eigin eftirliti endurskoðenda. Innan
örfárra mánaða setti Bandaríkjaþing svo-
kölluð Sarbanes-Oxley lög, viðamestu
kauphallalöggjöf frá stofnun bandaríska
fjármálaeftirlitsins árið 1934.
Fjármálaeftirlitið hefur sjálft endur-
skoðað og lagfært reglur sínar og fjár-
magnsmarkaðirnir hafa endurskoðað
skráningarreglur sínar. Hvort sem Sarba-
nes-Oxley lögin koma í veg fyrir annars
konar hneykslismál eða ekki er nær öruggt
að þau munu veita hluthöfum meiri vernd
og gefa öðrum löndum gott fordæmi.
Þar sem samþjappaða eignaraðildin er
algeng, svo sem í Evrópu, þurfa eftirlits-
stofnanirnar að beina athyglinni sér-
staklega að viðskiptum hlutafélaga við
tengd fyrirtæki, tryggja að reglum um
upplýsingagjöf sé fylgt til fulls og leggja
strangar hömlur á innherjaviðskipti ráð-
andi hluthafa. Ennfremur ætti ákveðinn
fjöldi sæta í stjórnum fyrirtækja og endur-
skoðunarnefndum að vera ætlaður fulltrú-
um minnihlutafjárfesta.
Áður en Sarbanes-Oxley lögin voru sett
var löggjöf Evrópusambandsríkjanna betri
en sú bandaríska á nokkrum sviðum. Ekki
síðar en árið 2005 eiga öll skráð hlutafélög í
ESB-löndunum að taka upp alþjóðlega
reikningsskilastaðalinn (IAS) – þar sem
efnið vegur meira en formið – og auðveld-
ara er að aðlaga meginreglur hans fjár-
málanýbreytni þar sem þær eru almennari
en í bandaríska reikningsskilastaðlinum. Í
nokkrum Evrópulöndum fylgjast eftirlits-
stofnanir með innri og ytri endurskoð-
endum hlutafélaga og staðfestir þá, auk
þess sem það er almenn regla fremur en
svar við sérstökum atburðum að þau eru
skylduð til að veita upplýsingar um atriði
sem geta haft áhrif á gengi hlutabréfa. Þá
hefur jafnvel verið reynt að koma reglum
yfir skýrslur greiningardeilda.
Gjaldþrotamálin sem komið hafa upp á
síðustu árum er öllum holl lexía og minna
okkur óþyrmilega á vandamál sem stjórn-
málaleiðtogarnir gleymdu eða töldu henta
sér best að hunsa. Menn gera sér nú aftur
grein fyrir því að þótt minnihlutafjárfestar
virðist njóta mikillar verndar getur það
verið tálsýn og okkur gefst því nú tækifæri
til að ráðast í nauðsynlegar umbætur. Til
að koma þeim í kring, í Evrópu ekki síður
en Bandaríkjunum, þurfum við að einbeita
okkur að því að halda trausti minnihluta-
fjárfesta.
yrir misferli fyrirtækja?
Luigi Spaventa er formaður Consob, kaup-
hallaeftirlitsins á Ítalíu, hagfræðiprófessor við
Rómarháskóla og á sæti í „vitringanefnd“ á
vegum ECOFIN (ráðs efnahags- og fjár-
málaráðherra ESB-landanna) sem fjallar um
skipulag verðbréfamarkaða Evrópu.
nn gera sér nú aft-
in fyrir því að þótt
hlutafjárfestar
njóta mikillar
ar getur það verið
‘
fnmikið með hverju grunn-
óháð því hvar það stundar nám.
r óskiljanlegt og ósanngjarnt,
orgaryfirvöld ekki með nokkr-
leggja mat á það í gegnum fjár-
ert foreldrar kjósa að senda
náms. Fyrir því vali foreldra
msar ástæður, enda aðstæður
ms misjafnar.
fundi borgarstjórnar Reykja-
málefni einkareknu grunnskól-
il umræðu. Sú umræða gaf ekki
stakrar bjartsýni, því þar kom
ram ólík afstaða borgarfulltrúa
lokksins og R-listans til málsins.
ndna og þekkta vantrú vinstri
stu því sem að einkaframtaki
erandi, ekki síst í máli þeirra
tanda til vinstri í valda-
-listans. Tilefni þessara um-
ræðna var einkum nýframlögð skýrsla
starfshóps, sem falið var að gera fjárhags-
lega úttekt á stöðu einkaskóla. Sú skýrsla
olli talsverðum vonbrigðum, enda segir m.a.
í niðurstöðum starfshópsins: „Ljóst er að í
flestum tilvikum er fjárhagslega óhag-
kvæmt fyrir skattgreiðendur að borgin reki
einkaskóla samhliða borgarreknu skól-
unum, nema hugsanlega að þeir verði hverf-
isskólar og borgin þurfi ekki sjálf að byggja
skóla í viðkomandi hverfi. Því er mikilvægt
að skoða hvernig setja megi skorður á fjölda
einkaskóla og fjölda nemenda sem borgin
samþykkir að greiða með til einkaskólanna
hverju sinni.“
Þessa niðurstöðu gagnrýndum við sjálf-
stæðismenn harðlega, enda ber hún hvorki
vott um skilning á mikilvægi þess að við-
halda fjölbreytni í reykvísku skólastarfi né
skilning á þeim sjálfsagða rétti foreldra og
barna að geta valið skóla við hæfi. Að auki
ber þetta álit starfshópsins því miður vott
um löngu úreltar hugmyndir um það að
engir aðrir en opinberir aðilar geti rekið
stofnanir svo vel sé. Það olli að auki von-
brigðum að þótt starfshópurinn legði til
hækkun á framlögum til þeirra barna sem
sækja nám í einkareknum skólum var ekki
gert ráð fyrir því að þau yrðu jafnhá og
framlög með öðrum reykvískum börnum.
Þessu höfum við sjálfstæðismenn mótmælt
og ítrekað fyrri tillögur okkar um að öll
grunnskólabörn skuli njóta sama fjárhags-
stuðnings frá borginni. Undir þær tillögur
var ekki tekið á umræddum fundi borg-
arstjórnar, frekar en gert hefur verið í ýms-
um nefndum borgarinnar eða borgarstjórn á
undanförnum árum.
Á fundi fræðsluráðs á morgun verður mál-
ið aftur tekið til umræðu og vonandi af-
greiðslu, enda þolir það enga frekari bið. Ef
marka má það sem fram hefur komið um
málið á undanförnum dögum og vikum er
ástæða til að vona að meirihlutinn muni að
einhverju leyti gangast við rökum réttlætis
og skynsemi í þessu máli. Þannig er líklegt að
framlög til barna í einkareknum grunn-
skólum verði hækkuð. Náist sá árangur er
það skref í rétta átt og staðfesting þess að
barátta okkar sjálfstæðismanna og annarra
hafi skilað árangri. Markmiðinu verður þó
ekki náð fyrr en öll reykvísk börn njóta sama
stuðnings til grunnskólanáms. Aðeins þannig
tryggjum við að í borginni verði fjölbreytni í
skólastarfi til framtíðar og öll börn hafi sömu
tækifæri til að velja sér skóla við hæfi.
al
Höfundur er borgarfulltrúi Sjálfstæðisflokksins.
gin á ekki að mis-
börnum á grund-
ess hvert þau
grunnskólamennt-
a. ‘
myndina um fjárstjórn fjöldans
. Ekkert var fjallað um beinan
taklinga í formi hlutabréfa í
málanum. Hins vegar var
að að auka skatthlunnindi fólks
með viðbótarlífeyrissparnaði.
r að hugsunin um aukinn við-
sparnað sé falleg þá er auðvit-
eina fólki inn í ýmsar tegundir
r gert á kostnað beinnar eign-
staklinga í almenningshluta-
skeið var skattafsláttur veittur
yptu innlend hlutabréf. Margir
töldu þessi skatthlunnindi óþörf og að þau
gætu jafnvel haft neikvæð áhrif á hluta-
bréfamarkaðinn; fólk streymdi inn í verð-
bréfafyrirtækin til að kaupa sér skattaf-
slátt fyrir áramót en virtist lítið vita eða
sýna áhuga þeim fyrirtækjum sem keypt
voru bréf í. Skattafslátturinn leiddi þó til
þess að stór hluti landsmanna var orðinn
beinn hluthafi í kjörbúðinni í nágrenninu,
bensínstöðinni, bankanum eða í sjáv-
arútvegsfyrirtæki. Í ljósi breyttra að-
stæðna á markaði þarf ríkisstjórnin að
skoða að nýju leiðir til að efla beina þátt-
töku almennings í atvinnustarfsemi. Þar er
brýnast að fólk sé hvatt til að taka þátt í at-
vinnustarfsemi með hlutabréfakaupum í
hvaða formi sem er.
Það er til mikils að vinna að tryggja
áframhaldandi víðtæka og beina eignarað-
ild einstaklinga að fyrirtækjum á hluta-
bréfamarkaði. Með henni eykst þekking al-
mennings á atvinnustarfsemi og „sjálfstæði
manna verður mest“ svo áfram sé vitnað í
bók Eyjólfs Konráðs Jónssonar.
Á næstu mánuðum þarf að skoða hvernig
skjóta megi styrkari stoðum undir hluta-
bréfamarkaðinn, auka veltuhraða á mark-
aðnum og almenna eignaraðild að fyr-
irtækjum. Tryggja þarf að ekki halli á eitt
sparnaðarform umfram annað í skattalegu
tilliti, það á ekki að skipta máli hvort ein-
staklingur velur að kaupa hlutabréf í fyr-
irtæki beint eða í gegnum sjóð. Þá þarf að
skoða hvernig hlutabréfaeigendur geta fram-
selt umboð á auðveldan hátt en slíkt getur
aukið áhrif smárra fjárfesta í almennings-
hlutafélögum. Í þriðja lagi lagi þarf að halda
áfram einkavæðingu sem miðar að víðtæku
eignahaldi einstaklinga.
Ábyrgð fyrirtækjanna í þessum efnum er
jafnframt mikil og viðskiptalífið gerir sér
grein fyrir því að það þarf fyrst og fremst að
ávinna sér traust almennings m.a. með því að
hafa skýrar leikreglur á markaði og góða
upplýsingagjöf. Stjórnvöld í landinu þurfa á
hinn bóginn að hafa hugfast þau sjónarmið
sem upphafsmenn markaðarins höfðu og
leggjast á árar með viðskiptalífinu til að
hvetja til þess að einstaklingar taki með bein-
um hætti þátt á íslenskum hlutabréfamark-
aði.
á undanhaldi?
Höfundur er framkvæmdastjóri Verslunarráðs Ís-
lands.
æstu mánuðum
skoða hvernig
megi styrkari
undir hlutabréfa-
inn, auka veltu-
markaðnum og
a eignaraðild að
kjum. “ ‘