Morgunblaðið - 03.06.2003, Blaðsíða 22

UMRÆÐAN
22 ÞRIÐJUDAGUR 3. JÚNÍ 2003 MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
RÁÐSTEFNA norrænu ráðherra-
nefndarinnar „Fjölmenning og jafn-
rétti kynjanna á Norðurlöndum“ var
haldin í Malmö í maí
sl. Tilgangur ráð-
stefnunnar var að sjá
jafnréttismál á Norð-
urlöndum í nýju ljósi
með því að horfa á
innflytjendakonur
þar. M.ö.o. var til-
gangurinn að leita að sambandi milli
jafnréttismála og innflytjendamála.
Ísland sendi tæpra tuttugu manna
fulltrúahóp þangað og ég fylgdi þeim
sem eini karlmaðurinn. Mig langar til
að deila með lesendum hugsunum
mínum af þessu tilefni.
Eru innflytjendamál
kvennamál?
Í fyrstunni vil ég benda á fyrirbæri
á Íslandi sem ég er löngu búinn að
taka eftir. Þeir sem sýna áhuga á mál-
efnum innflytjenda og menning-
arlegri fjölbreytni eru aðallega konur,
en karlmenn eru yfirleitt af-
skiptalausir. Ef ég tala aðeins út frá
eigin reynslu, þegar ég tjái skoðun
mína á málefninu, fæ ég jákvætt álit,
spurningu eða stuðning oft frá kon-
um, t.d. kvenprestum. Venjulega eru
karlprestar þegjandi og mér sýnist að
viðkomandi málefni sé einfaldlega ut-
an þeirra áhugasviðs. Ég vil taka
áþreifanlegri dæmi.
 Ýmsar stofnanir á höfuðborg-
arsvæðinu sem snerta málefni inn-
flytjenda móta samstarfsnefnd og
senda fultrúa sinn í hana. Þ.á m.
eru t.d. Fræðslumiðstöð Reykjavík-
ur, Félagsþjónustan í Kópavogi o.fl.
Í nefndinni situr 21 fulltrúi og karl-
menn eru aðeins fimm.
 Flestir starfsmenn í stofnunum
sem veita þjónustu beinlínis til út-
lendinga eins og í Alþjóðahúsi, Fjöl-
menningarsetri á Vestfjörðum eða
Alþjóðastofu á Akureyri eru konur.
Ég geri athugasemd við þetta sér-
staklega. Þetta er ekki brot á jafn-
rétti kynjanna, heldur frekar eru
langflestir umsækjendur með bestu
hæfileikana konur.
 Í fyrra var málþing haldið á vegum
Biskupsstofu um mismunandi
trúarbrögð á Íslandi. Þátttakendur
fyrir utan fyrirlesara voru kringum
sextíu og karlmenn voru aðeins
fjórir.
Þetta er bara dæmi um að konur
eru afar ríkjandi kyn í rauninni í mál-
efnum innflytjenda og menningar-
legrar fjölbreytni á Íslandi.
Þegar ég sótti ráðstefnu um mál-
efni innflytjenda hjá kirkjum, annarri
í Hamborg og hinni í Ósló, var hlutfall
kynjanna meðal þátttakenda jafnara
eða sex karlkyns á móti fjórum kven-
kyns. Því er erfitt að segja að yf-
irburðir kvenna sem sjást á Íslandi
séu algengt fyrirbæri í Evrópu.
Ég þarf að benda á eitt atriði í við-
bót, þótt mér þyki leitt að viðurkenna
það. Þegar ég bendi á afskiptaleysi
karlmanna af málefnum innflytjenda,
á það við ekki eingöngu um íslenska
karlmenn, heldur karlmenn af erlend-
um uppruna líka. Konur af erlendum
uppruna tjá skoðun sína eða taka þátt
í áþreifanlegri starfsemi meira eða
minna. Aftur á móti er það sjaldgæft
að karlar heyrist eða sjáist á staðnum.
Hve oft heyrið þið innflytjenda-
karlmenn tala fyrir hönd annarra út-
lendinga? Þá á ég ekki við innflytj-
endur sem eru nýkomnir til landsins
og glíma við eigið líf, heldur hugsa ég
um þá sem hafa verið lengi búsettir
hér og eru með góða tungumálakunn-
áttu og aðstöðu í samfélaginu. Þeir
gætu lagt málefninu lið ef þeir vildu
það.
Hver er ástæða þessa?
Ofangreint er fyrirbæri sem ég get
bent á í íslenska þjóðfélaginu. Það er
auðveldi hluti málsins. Erfiðari hluti
er að sundurgreina fyrirbærið og
komast að ástæðu afskiptaleysis karl-
manna í málinu. Ég er ekki búinn að
kanna málið og get ekki tilnefnt
ástæðuna eða sýnt fram á rökstuðn-
inginn. Tilgangur minn í þessari grein
er að vekja athygli á málinu. Eftirfar-
andi er tilgáta mín.
Af hverju sýna karlmenn ekki eins
virkan áhuga og konur á málefnum
innflytjenda eða menningarlegrar
fjölbreytni? Ég giska á fernt:
a) Í stofnunum sem eru tengdar við
innflytjendamál starfa fleiri konur en
karlmenn.
b) Innflytjendamál færa ekki fé í
aðra hönd.
c) Núverandi samfélagskerfi er
undir stjórn karlaveldis og þeir sem
njóta valdsins vilja breyta aðstæðum
sem minnst.
d) Hins vegar eru konur enn fjar-
lægðar frá valdi og vilja breytingu í
samfélagskerfi, og þess vegna geta
þær tekið á móti fólki í samsvarandi
aðstæðum og samsamað sig auðveld-
lega málstað þeirra.
Gætu slíkar ágiskanir verið réttar?
Ég get ekki sannað neitt á þessu stigi.
Samt get ég bent á eitt atriði út frá
reynslu minni. Varðandi málefni inn-
flytjenda og menningarlegrar fjöl-
breytni eru konur komnar þremur til
fjórum stigum á undan okkur karl-
mönnum. Sé tekið dæmi frá ráðstefn-
unni í Malmö sýndu konur mér sveigj-
anlega hugmynd, þor og kannski
kímnigáfu með því að láta karlmann
fylgja með. Fyrir mann eins og mig,
sem á að þróa viðkomandi málefni,
virðist vera um tvennt að velja:
1) að hvetja karlmenn til að sýna
meiri áhuga á málinu,
2) að leita leiða til að vinna með
kvennahreyfingunni og fá meiri
stuðning frá henni.
Mér sýnist skýrt hvort er raun-
særra, en hvað finnst karlmönnum í
þjóðfélaginu?
Kvennahreyfingin
og innflytjendur
Eftir Toshiki Toma
Höfundur er prestur innflytjenda.
ÓRATORÍAN Elías, op 70, eftir
Mendelssohn, er eitt af stórverkum
tónlistarsögunnar og ásamt annarri
óratoríu eftir Mendelssohn, nefni-
lega óratoríunni Paulus, op 36. Bæði
verkin hafa nokkra sérstöðu, því
kynni hans af óratoríuverkum Hand-
els, er Mendelssohn heimsótti Eng-
land, höfðu mikil áhrif á hann, enda
eru báðar þessar óratoríur mjög í
anda þeirrar hefðar sem Handel
markaði með óratoríuverkum sínum
og í mörgu ólík öðrum verkum eftir
Mendelssohn.
Það er eftirtektarvert að fjórir
upphafstónar verksins eru þeir sömu
og í sönglagi Schuberts, Dauðinn og
stúlkan, en eftir stutt ávarp Elíasar
spámanns hefst hljómsveitarforleik-
ur, sem að formi til er eins stefs bar-
okk-prelúdía, þar sem stefið birtist í
alls konar útfærslum. Fyrsti kórinn
hefst á söng alþýðunnar um hjálp í
neyð og eins og í öllum kórþáttunum
var söngur Mótettukórsins áhrifa-
mikill og glæsilegur. Þarna mátti og
heyra ekta barokk-raddfleygun og
eftir stuttan tónleskafla heldur
raunalesturinn áfram í víxlsöng
tveggja einsöngvara og kórs, sem
Elín Ósk Óskarsdóttir og Alina Du-
bik fluttu frábærlega vel. Hlutverk
Obadía dróttseta söng Anthony Rolf
Johnson af öryggi í tónlestri og arí-
unni So ihr mich von ganzen Herzen
suchet. Í þessari aríu, sem er ekta
Mendelssohn og víðar í verkinu, var
hann gagnrýndur fyrir veikar end-
ingar (Feminine Cadence), það er að
niðurlagstónninn er á veikum takt-
hluta, en þetta og mikil notkun
minnkaðs ferhljóms í margvíslegum
hljómhvörfum hefur ergt marga
fræðimenn. Í fimmta atriðinu barm-
ar alþýðan sér í snjöllum kórþætti er
var frábærlega vel fluttur og þar
getur að heyra stórkostlega radd-
fleygun stefjanna og kóralrithátt.
Engill, sunginn af Alínu Dubik,
ávarpar Elías og í tvöföldum engla-
kvartett, þar sem fjórradda kvenna-
kór og karlakór syngja fyrst á víxl en
sameinast svo í átta radda tónbálki,
einstaklega fallega mótuðum og lýk-
ur þessu atriði á því að engill (Alina
Dubik) vísar Elíasi til ekkjunnar í
Zarpat.
Samskipti Elíasar og ekkjunnar
er eitt dramatískasta atriði verksins
en hlutverk ekkjunnar söng Elín
Ósk og túlkaði örvæntingu og ásök-
un ekkjunnar en einnig fögnuð henn-
ar, á sérlega áhrifamikinn máta.
Andreas Schmidt túlkaði bænaákall
Elíasar á sannfærandi máta. Níunda
atriðið er hugleiðing, falleg, hljóm-
ræn og rómantísk að gerð, er var frá-
bærlega vel sungið af kórnum.
Aftur er vitnað í sönglag Schu-
berts en nú í dúr og er tíunda atriði
samtal Elíasar og Akab konungs,
ásamt innslagi kórs, þar sem Elías
skorar á Baal-dýrkendur að koma
með brennifórn og er næsti kórþátt-
ur, Baal erhöre uns, sérkennilega
veraldlegur að gerð og er fyrri hluti
hans í átta röddum en seinni að
messtu einraddaður (og í áttundum).
Elías manar Baal dýrkendur að
hrópa hærra. Þessu atriði lýkur á því
að Elías segir fólkinu að koma til sín
og gerir bæn sína í aríunni Herr
Gott, sem Andreas Schmidt söng
einstaklega vel og fær þetta atriði
þann enda að eldur fellur af himnum
og brennir upp fórnina. Hin semt-
íska grimmd og miskunnaraleysi er
aldrei fjarri frekar en nú á tímum,
því Elías skipar svo fyrir að allir spá-
menn Baals skuli liflátnir og í næsta
atriði, aríu Elíasar, Ist nicht des
Herrn Wort wie ein Feuer, er hug-
leitt um reiði Drottins og var þetta
tilþrifamikla atriði frábærlega sung-
ið af Andreas Schmidt. Alt-arían,
sem fylgir, er einnig hugleiðing eða
ávarp Drottins, þar sem hann hrópar
„Vei þeim.. …sem hafa brugðið trún-
aði við mig“. Alina Dubik söng þessa
látlausu aríu mjög fallega.
Enn kemur Obadia við sögu og
biður Elías að hjálpa þjóð sinni og
biðja Drottin um regn og hið sér-
stæða atriði um samleik Elíasar og
drengsins, sungins mjög fallega af
Elfu Margréti Ingvadóttur, sem fer
að boði Elíasar út til að gá til veðurs
og endar fyrsti kaflinn á tignarlegri
þakkargjörð í kórþætti, Dank sei dir
Gott, er minnir mjög á tónferli
Handels, sérstaklega upphafsstefið.
Seinni þátturinn hefst á viðamikilli
aríu sem Elín Ósk söng af glæsibrag
og lýðurinn tekur undir í rismiklum
kór, Furchte dich nicht. Eftir að Elí-
as ásakar Akab konung og drotting-
in æsir lýðinn gegn Elíasi, flýr hann
út í eyðmörkina samkvæmt boði
Obadia. Arían Es ist genug er eitt af
fegurstu atriðum verksins og í raun
hápunktur þess og var túlkunin hjá
Andreasi Schmidt einstaklega
áhrifamikil. Sama má segja um þrí-
raddaða kvennkórinn, hugleiðingu
englanna, sem var ótrúlega fallega
hljómandi. Seinni hluti kaflans er
einn samfelldur lofsöngur og einn
áhrifamesti kórkaflinn er Der Herr
ging vorüber (34) og sá krafmesti er
Und der Prophet (38). Í lokakórnum
(42) er stutt fúga sem endar á því að
stefið er útfært á hljómrænan og
þróttmikinn máta en verkið endar
svo á stuttum amenþætti.
Í heild var verkið glæsilega flutt,
hljómsveitin góð og kórinn aldeilis
frábær undir öruggri stjórn Harðar
Áskelssonar. Einsöngvaranir voru
allir frábærir. Andreas Schmidt sem
Elías, söng tregaljóðið Es ist genug
á áhrifamikinn máta, tenórinn Anth-
ony Rolf Johnson í hlutverki Obadia,
söng einnig nokkrar aríur af öryggi.
Sama má segja um söngkonurnar.
Alína Dubik var frábær í hlutverki
engla og drottningar og einnig Elín
Ósk Óskarsdóttir sem opnaði annan
þáttinn með glæsilegri aríu, Höre,
Israel. Flutningur óratoríunnar Elí-
as eftir Mendelssohn mun geymast í
minningu þeirra sem á hlýddu sem
einn mesti tónlistarviðburður síðari
ára.
TÓNLIST
Hallgrímskirkja
Óratorían Elías, eftir Mendelssohn, flutt
af Mótettukór Hallgrímskirkju, Sinfón-
íuhljómsveit Íslands, ásamt einsöngv-
urunum Elínu Ósk Óskarsdóttur, Alínu
Dubik, Anthony Rolf Johnson og Andreas
Schmidt, undir stjón Harðar Áskelssonar.
Föstudagurinn 30. maí, 2003.
ÓRATORÍA
Tónlistarviðburður
„Flutningur óratoríunnar Elía eftir Mendelssohn mun geymast í minningu
þeirra sem á hlýddu, sem einn mesti tónlistarviðburður síðari ára.“
Jón Ásgeirsson
FRANSKA skáldið François
Villon orti eins og frægt er um
það, hversu hverfult mannlífið
væri: „Mais où sont les neiges
d’antan?“ Ja, hvar skal nú mjöll-
in frá liðnum vetri? eins og Jón
Helgason prófessor þýðir það.
En fleira er greinilega hverfult
en konur liðinna alda, þar á
meðal kenningar lifandi vitringa.
Síðustu áratugi hafa andstæð-
ingar kvótakerfisins í sjávar-
útvegi klifað á því, að til yrði ár-
lega 20–30 milljarða króna
auðlindarenta í greininni, sem
rynni óskipt til útgerðarfyr-
irtækja. Þetta reiknuðu þessir
vitringar út með því að marg-
falda saman hæsta leiguverð á
kvótum og tölu þeirra. Í nýlok-
inni kosningabaráttu fullyrtu
andstæðingar kvótakerfisins hins
vegar, að útgerðarfyrirtækin
þyrftu ekkert að óttast, þótt
kvótarnir yrðu teknir af þeim í
nokkrum skrefum á tíu árum
með svonefndri „fyrningarleið“.
Auðlindarentan væri óveruleg,
líklega innan við 5 milljarðar
króna á ári. Þetta reiknuðu þeir
út með því að gefa sér, að leigu-
verð á kvótum myndi snarlækka
á opinberu uppboði. Þannig
hvarf nær öll auðlindarentan í
munni vitringanna eins og mjöll-
in frá liðnum vetri. En hvorir
hafa rétt fyrir sér, þeir andstæð-
ingar kvótakerfisins, sem veifuðu
vonarpeningi framan í almenning
á sínum tíma, eða þeir andstæð-
ingar kerfisins (sem stundum er
reyndar sömu mennirnir), sem
fullvissa nú eigendur útgerð-
arfyrirtækja um það, að kvót-
arnir séu vart túskildings virði,
svo að ekkert muni um þá? Eða
hafa hvorir tveggja rangt fyrir
sér? Gildir ef til vill sama lögmál
um kvótana og svo margt annað
í mannlífinu, að miklu meira
verður úr þeim í höndum einka-
fyrirtækja en ríkisins, svo að
best sé að leyfa þeim að nýta þá
í friði?
Mjöllin frá liðnum vetri?
Hannes Hólmsteinn Gissurarson
Höfundur er prófessor í stjórnmálafræði.
Það er erfiðara en margan grunar
að hanna kerfi sem öllum líkar við. Öll
viðmótshönnun verður að vera þann-
ig úr garði gerð að
fólk með litla eða
jafnvel enga tölvu-
þekkingu finnist það
vera að stjórna, ann-
ars getur reynst erf-
itt að fá fólk til að
„líka við“ tölvuna.
Jafnframt verður hönnunin að vera
þannig að fólk með mikla þekkingu
og reynslu þurfi ekki að vinna í kerfi
sem hannað er fyrir byrjendur. Jafn-
vægi milli þessara tveggja póla er því
mjög mikilvægt.
Ekki er langt síðan heilbrigðisgeir-
inn fór að dragast inn í tölvuheiminn.
Það er að vissu leyti undarlegt að
ekki skuli fyrr hafa verið ráðist í að
tölvuvæða þennan geira því heil-
brigðissviðið er stórt og teygir anga
sína inn á mörg önnur svið. Þetta er
því vettvangur sem vert er að horfa
til í auknum mæli. Dæmi um upplýs-
ingatækni í heilbrigðisgeiranum er
samningur sem ríkið gerði fyrir
nokkrum árum fyrir hönd heilsu-
gæslustöðva á Íslandi um notkun á
tölvukerfi frá fyrirtæki sem í dag
heitir eMR. Fyrirtækið hefur hannað
kerfi eins og áður sagði fyrir heilsu-
gæslustöðvar og hefur nú á allra síð-
ustu árum einnig hannað kerfi sem
heitir Saga og er fyrir sjúkrahús.
Hefur kerfið möguleika á stækkun,
sem er mjög mikilvægt. eMR hefur
verið í samstarfi við annað íslenskt
fyrirtæki sem kallast Doc. Doc hefur
hannað lyfseðla í tölvutæku formi
þannig að hægt er að senda lyfseðil
frá lækni til hvaða apóteks sem er að
ósk sjúklings. Þetta kerfi er það sem
notendum í heilbrigðisgeiranum er
boðið upp á í dag. Kerfið er gott en
lengi getur gott batnað.
Tölvuvæddar
meðferðaráætlanir
Nemendur á öðru ári í tölv-
unarfræði við upplýsingatæknideild í
Háskólanum á Akureyri hafa á þessu
skólaári unnið í hópum að gerð mis-
munandi verkefna. Minn hópur sam-
anstóð af sex einstaklingum og var
verkefnið að tölvuvæða meðferð-
aráætlanir í samstarfi við Kristínu
Þórarinsdóttir, lektor við Háskólann
á Akureyri, og hjúkrunarfræðinga á
bæklunardeild á Fjórðungssjúkra-
húsinu á Akureyri. Þessar meðferð-
aráætlanir eru byggðar upp á alþjóð-
legum stöðlum sem kallast NIC og
NANDA og skrá umönnun sjúklings
eftir mjaðma- eða hnjáliðaaðgerðir.
Er þetta kerfi aðeins agnarsmár hluti
af því sem eMR býður upp á.
Ánægja með verkefnið
Kerfið sem hópurinn hannaði var
sýnt ásamt öðrum hópverkefnum á
opnum degi sem haldinn var í Há-
skólanum á Akureyri föstudaginn 11.
apríl sl. Kom það okkur þægilega á
óvart hvað öðrum nemendum, kenn-
urum og gestum fannst um það, en
langflestir lýstu yfir mikilli ánægju
með kerfið.
Í framhaldi af góðum viðtökum var
okkur boðið á ráðstefnu sem heitir
The 7th Multiconference on System-
ics, Cybernetics and Informatics og
verður haldin í Orlando í Bandaríkj-
unum 27.–30. júlí á þessu ári. Þangað
munum við fara og kynna verkefnið
erlendum kollegum okkar. Eftir að
hafa gert verkefni af þessari stærð og
gerð komum við auga á að þetta svið
innan tölvugeirans er enn að miklu
leyti ókannað. Fengum við öll áhuga á
þessum geira og veit ég að mörg okk-
ar gætu hugsað sér að vinna við hann
í komandi framtíð.
Upplýsingatækni
í heilbrigðis-
geiranum
Eftir Bryndísi Sigurðardóttur
Höfundur er nemandi á 2. ári við upplýs-
ingatæknideild Háskólans á Akureyri.