Morgunblaðið - 05.06.2003, Blaðsíða 5

verið í þessa átt, óháð samsetningu viðmiðunarhóps-
ins. Niðurstaðan er því sú að meðalheildarlaun æðstu
stjórnenda bandarískra fyrirtækja voru lægri á árinu
2002 en árið áður en hins vegar hærri en á árinu 2000.
Laun fylgdu ekki gengi
Í nýlegri grein á vefritinu TheStreet.com
er haft eftir prófessor við háskólann í
Arizona í Bandaríkjunum, Luis Gom-
ez-Mejia að nafni, að rannsóknir leiði
í ljós að engin samsvörun sé á milli
launa æðstu stjórnenda þar í landi og
árangri fyrirtækja á hlutabréfamörk-
uðum. Þegar gengi hlutabréfa hafi al-
mennt hækkað á tíunda áratug síð-
ustu aldar hafi laun og
launauppbætur stjórnendanna
fylgt með. Það hafi hins vegar ekki
gerst þegar gengi hlutabréfa
fór að lækka fyrir tveimur
til þremur árum. Gomez-
Mejia segir hins vegar að
undarlegast af öllu sé að
stjórnendurnir hafi þakkað
sér sérstaklega fyrir hækkun
á gengi hlutabréfa á mörkuð-
um en að þeir hafi hins vegar
ekki talið að þeir ættu að sama
skapi sök á þeirri lækkun sem
orðið hafi. Segir hann að ólík-
legt sé að æðstu stjórnend-
ur fyrirtækja í Bandaríkj-
unum skuli samtímis hafa
misst hæfileika sína í eins
ríku mæli og halda mætti.
Starfsmenn þrýsta
Laun æðstu stjórnenda
bandarískra flugfélaga hafa
almennt verið lækkuð að
undanförnu. Þessar lækk-
anir eru þó ekki til komnar
að frumkvæði stjórnenda
þessara fyrirtækja, heldur m.a.
vegna þrýstings frá bandaríska
þinginu. Það stafar af þeirri að-
stoð sem þingið hefur samþykkt til
handa flugfélögunum í kjölfar þeirra
erfiðleika sem þau hafa átt við að
stríða, m.a. vegna stríðsins í Írak, lungna-
bólgufaraldurs og hryðjuverka.
Mesti þrýstingurinn á stjórnendur flugfélaganna
um að lækka laun æðstu stjórnenda hefur þó að sögn
FT komið frá starfsmönnum flugfélaganna og verka-
lýðsfélögunum í Bandaríkjunum. Þrýstingur þessara
aðila varð til að mynda til þess að Don Carty, fyrrum
forstjóri American Airlines, var neyddur til að segja af
sér, eftir að upplýst var að hann hefði gengið þannig
frá málum að æðstu stjónendum fyrirtækisins yrðu
tryggðar ákveðnar og rausnarlegar greiðslur ef til
gjaldþrots fyrirtækisins hefði komið, eftir að almennir
starfsmenn höfðu samþykkt að taka á sig launaskerð-
ingu til að forða félaginu frá gjaldþroti.
Það eru því ekki einungis hluthafarnir sem eru farn-
ir að láta meira til sín taka í bandarískum fyrirtækjum,
það sama á og við um hina almennu starfsmenn.
Engir doberman-hundar í stjórn
Fyrir nokkrum árum vísaði Jack Welch, þáverandi
forstjóri og stjórnarformaður General Electric, allri
gagnrýni á stöðuga hækkun launa æðstu stjórnenda í
bandarísku viðskiptalífi á bug. Hann sagði að það væri
markaðurinn sem ákvarðaði launin. FT segir að gagn-
rýnendur hárra launakjara stjórnenda séu þessu ekki
sammála og segi að ein helsta ástæðan fyrir þróuninni
í þessum efnum sé sú, að þeir sem taka ákvarðanir um
launakjör stjórnendanna eigi í flestum tilvikum sjálfir
hagsmuna að gæta af því að launin séu sem hæst. Þeir
njóti þess þá sjálfir, enda gegni þeir alla jafna svip-
uðum störfum í viðskiptalífinu og þeir stjórnendur
sem þeir eru að ákvarða launin fyrir.
Svipuð afstaða kom fram í máli Buffetts á aðalfundi
Berkshire Hathaway fyrir rúmum mánuði. Hann
komst þannig að orði, að þeir sem ákvörðuðu launa-
kjör æðstu stjórnenda fyrirtækja í Bandaríkjunum
væru engir doberman-hundar. Þeir klikkuðu á varð-
hundahlutverkinu, því að gæta hagsmuna eigendanna,
hinna almennu hluthafa. Þess vegna meðal annars
væru launin komin út fyrir öll skynsemismörk.
Buffett gaf þeim sem á hann hlýddu á aðalfundinum
einnig eitt ráð í sambandi við það þegar þeir leituðu
sér að heppilegum fjárfestingarkostum. Hann sagði að
heppilegast væri að leita að fyrirtæki sem hefði á að
skipa stjórnendum sem elskuðu þá starfsemi sem fyr-
irtækið væri í en elskuðu ekki eingöngu peningana
sem þeir sjálfir fengju greidda fyrir veru sína í stjórn-
unarstól.
lengur. Nú
nir ákvarð-
a í mun rík-
Þetta eigi
um þá sem
ýmissa fjár-
sjóða, sem
ðsfélaga og
ir FT að
a og aðrir
a geri sér
m breyting-
til þeirra.
ynda fram í
afi verið að
fríðindum
Sérfræð-
ingar muni
þær muni
r í síðustu
rinnar. Þar
ðnaðinn að
f ferðalöng-
ð að sækja
mergð stór-
u einnig að
ptaerindum.
ður hafi ein-
rindum, gist
eitingastöð-
gfargjalda-
tistöðum og
með öðrum
viðskiptalíf-
ndanhaldi í
breyttu af-
kjör æðstu
mið af þeim
n af hagnaði
ort tveggja
erðum. Þess
bónusa eða
ri mynd af
o sem hand-
æðinga einn-
Warren E. Buffett sagði í bréfi til hluthafa í Berksh-
ire Hathaway fyrir réttum tveimur áratugum, árið
1983, að arðsemi eigin fjár væri besti mælikvarðinn á
hæfni stjórnenda fyrirtækja. Lántaka og bókhalds-
brellur ýmiss konar rugluðu þar enga mælikvarða.
Áhrif hluthafa að aukast
Með hinni breyttu afstöðu hluthafa í Bandaríkjunum
hafa þeir því verið að ná fram, eða verið nálægt því að
ná fram, ýmsum umbótum á aðalfundum fyrirtækja í
tengslum við kaupréttarsamninga og bónusgreiðslur
til æðstu stjórnenda. Flestar slíkar samþykktir eru
ekki bindandi en FT segir að stjórnendur fyrirtækja
muni að öllum líkindum taka tillit til þeirra, þótt þeir
hafi væntanlega ekki gert það fyrir nokkru síðan.
Þannig hafi til að mynda verið samþykkt á aðalfundi
Apple-tölvufyrirtækisins síðastliðið vor að kauprétt-
arsamningar skyldu færðir sem kostnaður í bókhaldi.
Þá segir FT að í lok aprílmánaðar síðastliðins hafi ein-
ungis vantað innan við 2% atkvæða á aðalfundi Gener-
al Electric upp á að dregið skyldi úr háum starfsloka-
greiðslum til Jack Welch, fyrrum forstjóra og
stjórnarformanns fyrirtækisins. Hluthafi sem kvaddi
sér hljóðs á fundinum sagði að það sem gert hefði verið
fyrir Welch í þessum efnum hefði verið forkastanlegt,
að því er fram kemur í FT. Welch neyddist á síðasta
ári til að afsala sér hluta af starfslokaréttindum sínum,
sem metin voru á milljónir Bandaríkjadala. Einungis
eru þrjú ár síðan Jack Welch var hylltur á aðalfundi
GE fyrir að hafa skilað sérlega góðri afkomu.
Samkvæmt því sem fram kemur í FT sýna kannanir
að dregið hafi úr aukagreiðslum og uppbótum til
stjórnenda fyrirtækja í Bandaríkjunum á síðasta ári.
Segir blaðið að það stafi helst af lækkunum á hluta-
bréfamörkuðum, sem hafi leitt til þess að verðgildi
kaupréttarsamninga hafi minnkað, en ekki af við-
brögðum við gagnrýni á háar launagreiðslur. Þrátt
fyrir það séu launauppbætur stjórnenda bandarískra
fyrirtækja þær hæstu í heimi, mælt út frá meðaltölum.
Árslaun tiltekinna æðstu stjórnenda fyrirtækja í
Bandaríkjunum voru að meðaltali um 6,8 milljónir
Bandaríkjadala í fyrra, tæplega 500 milljónir íslenskra
króna, samkvæmt frétt FT. Árið áður voru meðallaun-
in um 7,6 milljónir dala, eða um 550 milljónir króna.
Meðallaunin voru hins vegar lægri á árinu 2000 en í
fyrra, eða um 6,0 milljónir dala, jafnvirði tæplega 450
milljóna íslenskra króna. Hér skiptir að sjálfsögðu
máli við hvaða hóp er miðað, en þróunin er sögð hafa
árfesta til að rísa upp gegn
a stjórnendum í viðskiptalíf-
rast í þessu málum að und-
á þessu sviði.
gretar@mbl.is
áta til sín taka
m hefur brotist út á aðalfundum fyrirtækjanna að undanförnu. Þetta á sér-
og bónusa sem þeir fá
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 5. JÚNÍ 2003 D 5
























































































NVIÐSKIPTI ATHAFNALÍF
VILHJÁLMUR Bjarnason, aðjúnkt við við-
skiptadeild Háskóla Íslands, segir að draga
muni úr því sem sést hefur hér á landi, að stjórn
félags sé allt að því fangi stjórnendanna. Hann
segist sannfærður um að hluthafar muni í auknu
mæli krefjast árangurs af stjórnendum, eins og
verið hefur að gerast annars staðar. Á því sé
ekki vafi.
Að sögn Vilhjálms er mikið af þeim launa-
samningum sem gerðir hafa verið við stjórn-
endur fyrirtækja í Bandaríkjunum og náð
hafa alla leið til Íslands, hrein endaleysa.
Hann segir að hlutverk stjórnenda fyrirtækja sé ekki það að hámarka
sín eigin laun heldur að hámarka eignarhlut eigenda fyrirtækjanna.
„Þróunin er klárlega í þá átt í Bandaríkjunum að hluthafarnir gera
sífellt meiri kröfur til stjórnenda. Hér á landi hafa menn hins vegar
almennt ekki gert sér grein fyrir samtakamættinum. Hluthafar hafa
til þessa ekki verið virkir á hluthafafundum og aðalfundum hér á
landi, með örfáum undantekningum þó. Miðað við allar þær upplýs-
ingar sem koma fram hér á landi er fólk oft seint að lesa og skilja. Á
þessu munu verða breytingar,“ segir Vilhjálmur.
Vilhjálmur Bjarnason
Stjórnarmenn
fangar stjórnenda
„ÓLÍKLEGT er að umræða og gagnrýni hlut-
hafa um launakjör stjórnenda fyrirtækja verði
jafn beinskeytt hér á landi og verið hefur í Banda-
ríkjunum.“ Þetta segir Sigurbjörn Einarsson,
stundakennari við Viðskiptaháskólann á Bifröst
og sérfræðingur á verðbréfasviði Landsbanka Ís-
lands hf. Hann segir að tengsl og nálægð fjárfesta
og stjórnenda sé meiri hér á landi en í Bandaríkj-
unum og að það muni standa í veginum.
Hins vegar segist Sigurbjörn telja líklegt að
umræða um launakjör æðstu stjórnenda fyrir-
tækja í Bandaríkjunum muni halda áfram þar í
landi. Hluthafar muni væntanlega koma til með
að láta enn meira taka til sín í þessum efnum en hingað til, enda hafi
mörgum þótt nóg um hver þróunin hefur verið í launakjörum stjórnend-
anna.
Sigurbjörn segir að hinn 1. júlí næstkomandi taki gildi nýjar reglur
um upplýsingagjöf útgefenda hlutabréfa skráðra í Kauphöll Íslands um
starfskjör og hlutabréfaeign stjórnenda. Þessar reglur taki mið af hlið-
stæðum reglum í kauphöllum vestan hafs og austan og muni upplýsa
fjárfesta um kjör stjórnenda. Fyrirtækjum verði skylt að birta upplýs-
ingar um kjör stjórnenda.
„Varðandi þá umræðu sem hefur átt sér stað um kjör stjórnenda hér á
landi að undanförnu þá er nauðsynlegt að átta sig á því að Ísland er ekki
einangrað og það er samkeppni um toppstjórnendur og gott starfsfólk.
Ef launakjör eru ekki samkeppnisfær hérlendis þá mun það koma niður
á fyrirtækjunum og gott fólk leitar annað í vinnu,“ segir Sigurbjörn.
Sigurbjörn Einarsson
Tengsl og nálægð hafa áhrif
WARREN Buffett hefur mjög lengi haft uppi
gagnrýni á stjórnendur bandarískra fyrirtækja,
eða réttara sagt hluta stjórnenda, að sögn Lofts
Ólafssonar, lektors við viðskiptadeild Háskólans í
Reykjavík. Hann segir að Buffett hafi m.a. fundist
að farið væri offari í að brengla afkomutölur fyr-
irtækja, stjórnendur stjórnuðust orðið í meira eða
minni mæli af skammtímahugsun, þar sem ofur-
áhersla væri á hlutabréfaverð og þróun þess til
skamms tíma, og að laun margra stjórnenda væru
orðin svimandi há og í engu samræmi við árangur.
Þetta síðastnefnda hafi svo komið fram í dags-
ljósið af endurnýjuðum krafti á síðustu misserum
enda birtingarmyndir umbunar stjórnenda verið með undarlegasta
hætti.
Loftur segir að af gefnu tilefni hafi hluthafar í bandarískum fyr-
irtækjum verið að beina sjónum sínum að ýmsum þáttum til að bæta
stjórnhætti í fyrirtækjum (e. corporate governance), m.a. launakjörum
stjórnenda. Líklegt sé að aukinn þrýstingur á hluthafa, sem hingað til
hafi margir hverjir ekki verið aðsópsmiklir í aðhaldshlutverki sínu gagn-
vart stjórnendum og stjórnum, leiði til þess að umræða um fyrirkomu-
lag umbunar og uppbyggingu umbunarkerfa haldi áfram. Hann segir að
hér sé t.d. verið að vísa til stórra stofnanafjárfesta, en ein stærsta breyt-
ing á fjármálamörkuðum undanfarinna áratuga sé vöxtur aðila af þessu
tagi, en þeir séu víða í hópi stærstu hluthafa. Umsvif þeirra megi t.d. sjá
í því ljósi að stofnanafjárfestar eigi ríflega helming af hlutabréfum í fyr-
irtækjum sem skráð eru á bandarískum hlutabréfamarkaði. Ýmissa
hluta vegna hafi þeir ekki verið miklir gerendur sem hluthafar þannig að
að sumu leyti hafi fyrirtæki verið að færast í hendur hluthafa sem hafi
ekki hagað sér eins og raunverulegir eða áhugasamir eigendur. Vís-
bendingar séu um að þetta sé að einhverju leyti að breytast.
Loftur segir það varla ný tíðindi að almennir hluthafar í íslenskum
fyrirtækjum séu ekki mjög afkastamiklir þegar þeir hafi tækifæri til að
spyrja spurninga á almennum vettvangi, s.s. á hluthafafundum. Ekki
verði þó séð að nokkuð sé aðfinnsluvert við slíkt háttalag og það sé í
samræmi við þróunina í umhverfi fyrirtækjanna þar sem aukin áhersla
sé á gagnsæi og miðlun upplýsinga af hálfu fyrirtækja.
„Í sambandi við launakjör stjórnenda og hvort vænta megi aukinnar
umræðu á hluthafafundum um þau mál, þá hefur boltinn þegar verið
gefinn upp með nýjum reglum Kauphallar Íslands varðandi upplýs-
ingagjöf um starfskjör og hlutabréfaeign stjórnenda,“ segir Loftur.
„Það er þó óvarlegt að ætla að þetta viðfangsefni verði eitthvað sér-
staklega á efnisskránni hjá hluthöfum nema að samhengisleysið á milli
umbunar og árangurs sé algert. Eins og áður hefur komið fram þá er
efnisskrá hluthafa hér á landi yfirleitt ekki mjög löng en það er vonandi
að breytast.“
Loftur Ólafsson
Laun í engu samræmi
við árangur