Morgunblaðið - 05.06.2003, Blaðsíða 6

6 D FIMMTUDAGUR 5. JÚNÍ 2003 MORGUNBLAÐIÐ



































































































NEFNAHAGSMÁL
Verðhjöðnun og lágir vextir
Einn af þeim sem hafa fjallað um
þetta mál er hagfræðingurinn Paul
Krugman, sem ritaði grein um málið í
The New York Times. Hann tekur
undir áhyggjur um hættuna á verð-
hjöðnun og segir til að mynda að að-
stæður í Bandaríkjunum nú séu að
sumu leyti svipaðar þeim sem verið
hafi í Japan fyrir um áratug.
Krugman segir að þó að Seðlabanki
Bandaríkjanna vilji ekki gera mikið
úr hættunni á verðhjöðnun þar í landi
hafi hann búið sig undir hana, meðal
annars með rannsóknum á Japan.
Niðurstaða þeirra hafi verið að Jap-
anir hefðu getað komið í veg fyrir
verðhjöðnun með því að grípa inn í
fyrr og af meiri krafti, en að þær spár
sem þeir miðuðu við hafi ekki sýnt að
hætta væri á ferðum. Krugman segir
auðvelt fyrir seðlabanka að berjast
við hefðbundna verðhjöðnun, þ.e. al-
mennt lækkandi verðlag. Það eina
sem seðlabankar þurfi að gera sé að
prenta meiri peninga og koma þeim í
hendur bankanna sem láni þá áfram,
vextir lækki, hagkerfið fari aftur af
stað og verðlag hækki. Þegar vextir
séu mjög lágir sé vandinn hins vegar
meiri því þá sé ekki fyrir hendi hvati
til að lána peninga og peningastefnan
verði gagnslaus.
Vaxtalækkun í BNA?
Seðlabankastjóri Bandaríkjanna, Al-
an Greenspan, bar fyrir tveimur vik-
um vitni fyrir efnahagsnefnd þingsins
og var bjartsýnn um horfurnar í
bandarísku efnahagslífi og lýsti yfir
sigri í 20 ára baráttu bankans við
verðbólguna, en kjarnaverðbólga í
Bandaríkjunum hefur ekki mælst
minni í 37 ár en hún var í apríl.
Greenspan sagði litla hættu á verð-
hjöðnun í Bandaríkjunum en sagði
hættuna nægilega mikla til að fylgst
yrði vel með henni og hugsanlega
gripið til aðgerða.
Hann virðist vera ósammála Krug-
man um það að vegna lágra vaxta –
stýrivextir í Bandaríkjunum eru nú
1,25% – muni Seðlabankinn lenda í
vandræðum með að berjast við verð-
hjöðnun. Hann sagði bankann hafa
önnur ráð og geta til að mynda keypt
langtíma ríkisskuldabréf ef þörf
krefði.
Í þessari viku hefur Greenspan
hins vegar sent út nokkuð önnur
skilaboð enda hafa lítil merki sést um
efnahagsbatann sem hann hefur von-
ast eftir. The Wall Street Journal
sagði frá því í gær að Greenspan hafi
gefið sterklega í skyn að vextir yrðu
lækkaðir á næstunni. Engu að síður
segir hann enn að hættan á verð-
hjöðnun sé lítil, en þar sem afleiðingar
hennar séu alvarlegar séu fyrirbyggj-
andi ráðstafanir hyggilegar.
Veikur eða sterkur dalur?
Gengi Bandaríkjadals hefur lækkað
mikið síðustu mánuði og á þriðjudag í
síðustu viku náði evran hæsta gildi
sínu gagnvart dalnum, 1,1925. Fjöl-
miðlar hafa sagt frá því að sérfræð-
ingar á fjármálamarkaði spái því að
evran muni halda áfram að styrkjast
og margir hafa orðið til að lýsa
áhyggjum af þeirri þróun. Hún er tal-
in draga kraft úr efnahagslífi evru-
landanna og sumir hafa gengið svo
langt að saka Bandaríkin um að flytja
út efnahagserfiðleika og jafnvel verð-
hjöðnun með því að leyfa dalnum að
lækka eins mikið og raun ber vitni.
Nokkur áhöld eru raunar um það
hvort stefnubreyting hafi orðið hjá
F
YRIR örfáum árum var
verðhjöðnun nánast
óþekkt orð í umræðu um
efnahagsmál ríkja
heims. Baráttan við
verðbólgu hafði staðið áratugum sam-
an og virtist stöðugt og óþrjótandi
viðfangsefni. Þá gerðist það að verð-
lag í Japan tók að lækka og verð-
hjöðnun náði tökum á efnahagslífinu
þar í landi. Það var þó ekki fyrr en
mjög nýlega að umræða um hættuna
af verðhjöðnun víðar en í Japan fór að
verða almenn í fjölmiðlum.
Eitt af því sem ýtt hefur undir
þessa umræðu er skýrsla sérstaks
vinnuhóps Alþjóðagjaldeyrissjóðsins,
IMF, um verðhjöðnun sem gefin var
út á dögunum. Í skýrslunni er meðal
annars lagt mat á hversu mikil hætta
er á verðhjöðnun í ýmsum löndum.
Þau lönd sem talin eru í mestri hættu
eru Þýskaland, Taívan og Hong
Kong, auk þess sem útlit þykir fyrir
að Japan muni enn um hríð þurfa að
búa við verðhjöðnun.
Hópurinn sá aðeins óveruleg merki
um að verðhjöðnuninni í Japan færi
að linna, en hann lét vel af miklum
sveigjanleika Seðlabankans í Banda-
ríkjunum og sagði lækkandi dal draga
úr líkum á verðhjöðnun þar í landi.
Þó reynslan frá þriðja og fjórða
áratug síðustu aldar hafi verið sú að
verðhjöðnun breiddist út frá einu
landi til annars væri það ólíklegra í
dag, að hluta til vegna þess að gengi
væri fljótandi nú en þá hefði verið
stuðst við gullfót.
Beita þarf hörku
Að sögn vinnuhópsins er verðbólga
innan við 1% í raun og veru verð-
hjöðnun, þar sem verðvísitölur hafi
tilhneigingu til að ofmeta verðlags-
hækkun. Sérstök athygli var vakin á
ástandinu í Þýskalandi, þar sem verð-
bólga er þegar innan við 1%, atvinnu-
leysi mikið, mikill og vaxandi slaki og
bankarnir í erfiðleikum. Hópurinn
telur verulega hættu á lítilsháttar
verðhjöðnun næsta árið en þrátt fyrir
þetta sé fjármálastefnan aðhaldssöm
þar sem ríkisstjórnin reyni að halda
fjárlagahallanum undir því þaki sem
sett hafi verið í Evrópusambandinu.
Þar sem hætta á verðhjöðnun sé
minni annars staðar á evrusvæðinu
hafi Seðlabanki Evrópu lækkað vexti
hægt, en þeir eru nú 2,5%
Vinnuhópurinn sagði að auðveldara
væri að koma í veg fyrir verðhjöðnun
en að lækna hana. Til að koma í veg
fyrir hana þyrfti harðar og ákveðnar
aðgerðir og stundum óvenjulegar.
stjórnvöldum í Bandaríkjunum í
gengismálum. John Snow, fjármála-
ráðherra Bandaríkjanna, sagði fyrir
um hálfum mánuði að Bandaríkin
hefðu ekki horfið frá stuðningi við
sterkan dal, en um leið endurskil-
greindi hann hvað hann ætti við með
sterkum dal. Bandaríkjastjórn mældi
styrk dalsins ekki lengur í markaðs-
verði hans gagnvart helstu öðrum
myntum, sem hefur lengi verið við-
tekin skilgreining.
Í tengslum við fund helstu iðnríkja í
Frakklandi um síðustu helgi sagði
George Bush á hinn bóginn að mark-
aðurinn hefði lækkað gengi dalsins og
að það væri andstætt stefnu ríkis-
stjórnarinnar. Vangaveltur eru uppi
um það hvort Snow hafi með ummæl-
um sínum ætlað að lækka dalinn, en
að nú séu stjórnvöld farin að óttast of
mikið fall hans og því séu markaðnum
send ný skilaboð.
En þó margir hafi lýst áhyggjum af
háu gengi evrunnar og telji það geta
valdið samdrætti og verðhjöðnun eru
skiptar skoðanir um þetta. Yfirmenn
hjá Seðlabanka Evrópu hafa allt und-
ir það síðasta ekki gert mikið úr háu
gengi evrunnar þó sumir þeirra hafi
sagt að tekið verði tillit til lækkandi
verðbólgu við vaxtaákvarðanir.
Breytt skilaboð í Evrópu
Wim Duisenberg bankastjóri Seðla-
banka Evrópu sagði fyrir skömmu að
hækkun evrunnar væri ekki óhóflega
mikil og fulltrúi Frakka í stjórn ECB
sagði að sterk og stöðug evra þjónaði
hagsmunum Evrópu, að því er fram
kom í International Herald Tribune
fyrir skömmu. Þá hafði Financial
Times eftir Ernst Welteke, fulltrúa
Þýskalands í stjórn bankans, að að-
stæður útflutningsfyrirtækja væru
orðnar erfiðari en áður, en að til langs
tíma væri gengið 1,18 dalir, jafnvæg-
isgengi.
Nú hefur hljóðið í Duisenberg
breyst nokkuð og hann segir að verð-
bólguþrýstingur hafi minnkað mikið á
síðustu mánuðum, ekki síst vegna
hækkunar evrunnar. Þetta hefur ver-
ið túlkað þannig að tekin verði
ákvörðun um vaxtalækkun á fundi
Seðlabanka Evrópu sem haldinn
verður í dag.
Sú vaxtalækkun yrði í samræmi við
spár sérfræðinga á fjármálamarkaði,
en þeir hafa um nokkra hríð gert ráð
fyrir að bankinn mundi lækka vexti
sína um 0,25 til 0,50 prósentustig á
vaxtaákvörðunarfundi sínum. Sumir
hafa raunar haldið því fram að það sé
of lítið og of seint, og að þrátt fyrir að
vextir hafi verið lækkaðir um 0,75%
frá því í desember sé aðhaldsstig pen-
ingastefnunnar nú meira en það hafi
verið á seinni hluta síðasta árs. Wall
Street Journal hefur það eftir yfir-
hagfræðingi Royal Bank of Scotland
að vextir þyrftu að lækka um 1,25% til
viðbótar til að viðhalda óbreyttu að-
haldsstigi. Hann segir að Seðlabanki
Evrópu leggi of mikla áherslu á að-
hald gegn verðbólgu og taki of lítið til-
lit til áhrifanna á hagkerfið í heild.
Lítið rannsakað fyrirbæri
Verðhjöðnun hefur lítið sem ekkert
verið rannsökuð á síðustu áratugum
enda hafa augu allra beinst að verð-
bólgu. Lítið hefur verið skrifað um
þetta fyrirbæri og í nýlegum fræði-
bókum um hagfræði er orðið verð-
hjöðnun varla að finna. Seðlabankar
hafa einblínt á að koma í veg fyrir
hækkun verðlags og áhersla Seðla-
banka Evrópu á baráttuna gegn verð-
bólgu var svo mikil að þar til fyrir
skömmu var stefna hans orðuð þann-
ig að hana hefði mátt skilja svo að
möguleikinn á verðhjöðnun væri ekki
fyrir hendi.
Nú er öldin önnur. Seðlabankar
hafa tekið að rannsaka fyrirbærið ýt-
arlega og verðhjöðnun er algengt um-
ræðuefni þeirra sem á annað borð
ræða peningastefnu og efnahagsþró-
un í heiminum. Hvort það dugar til að
koma í veg fyrir að verðhjöðnun verði
að veruleika er þó allsendis óvíst.
Seðlabankar óttast verðhjöðnun
Hætta er á verðhjöðnun í stærstu hagkerfum
heimsins og hún hefur þegar komið upp
í Japan. Líkur eru á frekari vaxtalækkun
seðlabanka vegna þessarar hættu, en óvíst
er hvort tæki seðlabanka duga á þetta
fyrirbæri nú. Haraldur Johannessen fjallar um
„nýjan“ vágest í efnahagskerfi heimsins.
haraldurj@mbl.is
Reuters
BJÖRN Rúnar Guðmundsson,
hagfræðingur í greiningardeild
Landsbanka Íslands, segir að ef verð-
hjöðnun geri vart við sig í stórum við-
skiptalöndum Íslands, til að mynda
Þýskalandi, hafi það áhrif á efnahags-
lífið hér á landi. „Verðhjöðnun í
Þýskalandi myndi væntanlega jafn-
framt hafa í för með sér efnahags-
kreppu í landinu og hefði þannig nei-
kvæð áhrif á okkur að því marki sem
Þýskaland er útflutningsmarkaður
fyrir okkur,“ segir hann. Á móti komi
jákvæð áhrif af því að verð á þýskum
vörum kunni að lækka, en þau áhrif
séu líklega minni en neikvæðu áhrifin
og almennir efnahagserfiðleikar er-
lendis séu neikvæðir fyrir okkur sem
erum háð utanríkisviðskiptum.
Björn Rúnar segir að verðhjöðnun
í viðskiptalöndunum hafi svipuð áhrif
og styrking krónunnar og verði því til
þess að verðbólgan hér á landi verði
minni en ella. Við núverandi aðstæð-
ur verða áhrifin þó ekki það mikil að
verðhjöðnunar fari að gæta hér á
landi.
„Líkurnar á verðhjöðnun hér á
landi við núverandi aðstæður eru
mjög litlar,“ segir Björn Rúnar. „Í
því samhengi sem Alþjóðagjaldeyris-
sjóðurinn setur þetta myndum við
vafalaust lenda í þeim hópi þar sem
minnstar líkur eru á að þetta geti
komið upp.“
Áhrif verðtryggingar
Verðtrygging er algengari hér en er-
lendis og spurður hver áhrif hennar
verði á verðhjöðnun, ef til verðhjöðn-
unar komi, sagði Björn Rúnar að hún
myndi þýða að verðhjöðnun komi að
hluta til með öðrum hætti fram hér en
erlendis. Almennt sé talað um að
verðhjöðnun færi byrðarnar frá lán-
ardrottnum yfir á skuldara, en verð-
tryggingin myndi að nokkru leyti
losa okkur undan þeim vanda. „Hjá
okkur myndi þetta gerast þannig að
nafnverð skuldanna lækkaði við verð-
hjöðnun, þannig að skuldarar myndu
ekki finna jafn mikið fyrir verðhjöðn-
uninni eins og ef að skuldirnar væru
fastar í krónutölu,“ segir Björn Rún-
ar. Hann bætir því við að í flestum
verðtryggðum lánasamningum séu
ákvæði um að nafnverðið sem greitt
sé af geti ekki farið niður fyrir upp-
haflegan höfuðstól lánsins. Þetta
myndi þó yfirleitt ekki skipta máli því
nafnverðið sé yfirleitt komið talsvert
upp fyrir upphaflegt verð og þrátt
fyrir lítilsháttar verðhjöðnun um
nokkurn tíma myndu þessi áhrif engu
að síður vera virk fyrir flesta skuld-
ara.
Hefði áhrif hér á landi
– Verðhjöðnun er almenn lækkun verðlags, sem sagt andstæða verðbólgu.
– Áratugum saman hefur verðbólga valdið áhyggjum, ekki verðhjöðnun.
– Eitt helsta stýritæki seðlabanka, vextir, verður óvirkt í verðhjöðnun því vextir
geta ekki farið undir 0%.
– Verðhjöðnun fylgir yfirleitt samdráttur, en að vísu er umdeilt hvort kemur á und-
an, eggið eða hænan.
Hvað er verðhjöðnun?
Wim Duisenberg hefur hlustað lengi á
óskir og spár um lægri vexti á evru-
svæðinu. Talið er að hann muni mæla
með vaxtalækkun í dag.
Alan Greenspan þarf að hafa góða yf-
irsýn yfir efnahagsmálin á næstunni.
Hætta er á verðhjöðnun og líklegt talið
að hann muni lækka vexti í mánuðinum.