Morgunblaðið - 06.06.2003, Blaðsíða 4
DAGLEGT LÍF
4 C FÖSTUDAGUR 6. JÚNÍ 2003 MORGUNBLAÐIÐ
Tískubylgja. Yvonne Kristín rekur áhuga
fjölmiðla á kynlífsumfjöllun í skólablöðum m.a.
til vinsælda sjónvarpsþáttanna Beðmála í borginni og
stöðugrar viðleitni til að búa til „trend“ eða tískubylgju. Í mars-
hefti Cosmopolitian er þessari tískubylgju gerð skil á tveimur opn-
um og er Yvonne Kristínu hampað á fyrri opnunni en þrír kynlífs-
ráðgjafar annarra skólablaða deila með sér síðari opnunni.
Í
SJÓNVARPSÞÁTTUNUM
Beðmálum í borginni er að-
alstjarnan, Carrie Bradshaw
blaðamaður sem skrifar
reglulega pistla um ástar-
sambönd og kynlíf, einkum sitt eigið
og einhleypra vinkvenna sinna í
heimsborginni, New York. Eins og
Carrie býr Yvonne Kristín Fulbright
í New York, er einhleyp og
orðin velþekkt þar vestra
fyrir pistla sína um kynlíf.
Báðar hafa skrifað bækur
um viðfangsefnið.
Lengra nær samlíkingin
ekki. Yvonne Kristín er líka
töluvert yngri en Carrie, að-
eins 27 ára og kynlífspistlar hennar í
háskólablaðinu, Washington Square
News, eru svör við spurningum há-
skólanema og byggjast á faglegri
þekkingu eins og nýútkomin bók
hennar The Hot Guide to Safer Sex,
en ekki dæmisögum úr eigin lífi eða
vangaveltum og fantasíum vin-
kvennahópsins. Þar að auki er
Yvonne Kristín hálfíslensk.
Dr. Ruth X&Y-kynslóðarinnar
Innlegg hennar í kynlífsumræðuna
hefur vakið mikla athygli. Síðan pistl-
arnir fóru að birtast í skólablaðinu
fyrir tveimur árum hefur hún verið
eftirsóttur gestur í sjónvarps- og út-
varpsspjallþáttum á borð við The
Today Show, Inside Edition, Naked
NY og Good Morning America, svo
fáeinir séu nefndir. Þá hafa prent-
miðlarnir, t.d. The New York Times,
The New York Post, San Francisco
Chronicle, USA Today og tímaritin
Cosmopolitian, Esquire, Maxim,
Playboy og Penthouse, ekki látið sitt
eftir liggja í viðtölum við „Dr. Ruth
X&Y kynslóðarinnar“ eins og Yvonne
Kristín er oft kölluð. Margt þykir
enda benda til að hún sé arftaki kyn-
lífsfræðingsins, dr. Ruth Westheim-
er, sem árið 1980 opnaði umræðuna
með útvarpsþáttum sínum „Sexually
Speaking“ og hefur æ síðan þótt
helsti sérfræðingur Bandaríkjanna
um kynhegðun og hvaðeina sem lýtur
að kynlífi.
Yvonne Kristín er sögð koma eins
og ferskur andblær í umræðuna. Hún
er rómuð fyrir heilbrigð, jarðbundin
viðhorf, skynsamleg, hispurslaus
svör við hvers kyns spurningum
um kynlíf, hnyttni í tilsvörum og
aðlaðandi framkomu. Hún er
líka hámenntaður kynlífs-
fræðingur, gagnstætt mörg-
um sem vaða uppi í fjölmiðlum,
þvaðra fram og til baka og gefa ráð
um kynlíf samkvæmt, oft brigðulu,
hyggjuviti sínu.
Ættir og uppruni
Áður en ferill Yvonne Kristínar er
rakinn nánar er hún, að rammíslensk-
um sið, spurð hverra manna hún sé?
„Faðir minn, Charles G. Fulbright,
rafmagnsverkfræðingur og fyrrum
flotaforingi í bandaríska hernum, er
fæddur og uppalinn í Norður Karól-
ínu, en móðir mín, Ósk Herdís Lár-
usdóttir, fæddist og ólst upp í Stykk-
ishólmi. Mamma er lærður leik-
skólakennari og starfar sem slíkur í
Maryland þar sem þau búa. Ég á
yngri bróður, Xavier Þór, sem er
byggingaverkfræðingur frá Penn-rík-
isháskólanum, en starfar sem ljósa-
hönnuður í London,“ svarar Yvonne
Kristín og heldur áfram: „Sjálf fædd-
ist ég í Guam þar sem fjölskyldan bjó
af því pabbi var í hernum. Síðan
bjuggum við í Skotlandi um skeið eða
þangað til ég var fjögurra ára að við
fluttumst til Íslands þar sem við
bjuggum til ársins 1985. Þá fórum við
aftur vestur um haf til State College í
Pennsylvaníu.“
Eftir BA-próf í sálfræði og fé-
lagsfræði árið 1997 frá Penn-ríkishá-
skólanum flaug Yvonne Kristín úr
hreiðrinu til Fíladelfíu og hóf meist-
aranám í kynlífsfræðum í Pennsylv-
aníu-háskóla. „Síðustu önnina, sem
fólst í kennsluþjálfun, tók ég í UPenn
í Toronto í Kanada, en hélt að því
búnu til Washington, DC, og vann
þar sem heilsuverkefnastjóri í tvö ár
fyrir samtök bandarískra lækna-
nema. Síðastliðin tæp tvö ár hef ég
verið í doktorsnámi í International
Community Health við New York-há-
skóla,“ segir Yvonne Kristín og
kveðst ekki geta skilgreint náms-
greinina öðruvísi en með beinni þýð-
breyta neikvæðum viðhorfum margra
til kynlífs og þeirra sjálfra sem kyn-
vera. Hún fer ekki í launkofa með að
sjálf hafi hún alltaf hugsað sér að
komast í fjölmiðla í þágu kynfræðslu-
nnar og fyrirmynd hennar sé fjöl-
miðlastjarnan Dr. Ruth Westheimer.
„Í eðli mínu er ég engin 9 til 5
manneskja. Ég vil hafa mörg
járn í eldinum; halda fyrir-
lestra, vera í viðtölum, kenna,
skrifa bækur, veita ráðgjöf og
vera í lausamennsku hingað
og þangað. Ég hef lært að á
mínu sviði verður maður að
skapa sér tækifærin sjálfur,
sem er alls ekki auðvelt. Engu
að síður mjög spennandi og skemmti-
legt, enda er ég nú þegar farin að sjá
árangur vinnu minnar og ýmis sókn-
arfæri. Ég reyni þó að halda að mér
höndum þar til ég lýk doktorspróf-
inu,“ segir Yvonne Kristín, sem er á
því að kynfræðsla sé að mörgu leyti
óplægður akur í Bandaríkjunum.
Hún tekur svo djúpt í árinni að segja
að unglingarnir séu hættulega illa
upplýstir um kynlíf.
Útbreidd fáfræði
og örvænting
„Ég áttaði mig ekki á hve fáfræðin
er gríðarlega mikil og almenn fyrr en
ég fór að vinna við teenwire.com þar
sem ég svaraði spurningum unglinga
um kynlíf. Mér finnst skelfilegt hve
margir þeirra stunda kynlíf án þess
að hafa hugmynd um grundvallarat-
riði eins og aðgengilegar getnaðar-
varnir fyrir ungmenni og áhættukyn-
líf með tilliti til getnaðar og
smitsjúkdóma,“ segir Yvonne Kristín.
Mest fer þó fyrir brjóstið á henni
hvernig bandarískir strákar eru aldir
upp í að umgangast kvenþjóðina og
allt það sem ungt fólk lætur yfir sig
ganga í samböndum. Miðað við
spurningar, sem ungir karlar beina til
hennar, er eins og mörgum finnist
þeir hafa eignarrétt á líkama kærust-
unnar og spurningar ungu kvennanna
benda sömuleiðis til að þær láti kær-
astana ráða yfir sér. Til marks um
undirlægjuháttinn les Yvonne Kristín
brot úr bréfi frá ungri konu: „Ég þarf
að fara til kvensjúkdómafræðings, en
kærasti minn leyfir mér það ekki af
því hann vill ekki að neinn sjái mig
„þarna niðri.““
„Hér ríkir mikil örvænting hjá
þeim sem ekki eru í ástarsambönd-
um. Gríðarleg áhersla er á að koma
sér upp kærasta eða kærustu til þess
að verða „whole“, eða heil/l eins og
það er kallað. Margir vilja frekar
vera í óheilbrigðum og oft ofbeldis-
fullum samböndum heldur en að vera
einir. Af iðnríkjum heims eru Banda-
ríkin með hæstu tíðni kynferðis-
glæpa. Bara sú staðreynd sýnir að
brýn þörf er á að taka uppeldi stráka
til gagngerrar endurskoðunnar,
kenna þeim meðal annars, að karl-
mennska felst líka í því að vera herra-
menn.“
Í tengslum við doktorsritgerðina
hefur Yvonne Kristín lesið sér svolít-
ið til um kynlífshegðun íslenskra ung-
menna. Hún kveðst hafa orðið fyrir
vonbrigðum með að æ yngri krakkar
virtust stunda kynlíf og að ekki væri
staðið eins vel að kynfræðslu í skólum
og kynheilsugæslu unglinga á Íslandi
og annars staðar á Norðurlöndum.
„Ég hef alltaf trúað því að allt sé svo
miklu betra heima á Íslandi, sem oft-
ast er raunin. Vonandi eru íslensk
ungmenni þó betur upplýst um kynlíf
en jafnaldrar þeirra í Bandaríkjun-
um.“
Bandaríkjaforseti
og skírlífið
Einnig vonar hún að Íslendingar
falli ekki í þá gryfju að taka sér
Bandaríkin frekar en Norðurlöndin
til fyrirmyndar í kynfræðslu. Þótt
ástandið í þeim efnum hafi alltaf verið
slæmt segir hún það fara hríðversn-
andi og helgist einkum af því að kyn-
fræðsla sé pólitísk ákvörðun. „Algjör
tímaskekkja,“ fullyrðir hún og út-
skýrir nánar: „Ríkisstjórnin er að
fjármagna svokallaða „aðeins skír-
lífi“-kynfræðslu í skólum. Þar er lítið
sem ekkert gert ráð fyrir fræðslu um
getnaðarvarnir, áhersla er lögð á
skírlífi fyrir hjónaband og ekki er
tekið tillit til annarra en gagnkyn-
hneigðra ungmenna. Bush forseti er
mikill málsvari þessarar áætlunar og
tæpitungulaustKynlíf
ingu, sem er alþjóðleg heilbrigðis-
þjónusta.
Kornungur fyrirlesari
Hún var ekki há í loftinu þegar hún
komst að því að hún væri bara nokk-
uð góð í kynfræðslu, nánar tiltekið í
sjötta bekk í grunnskóla, en þá hélt
hún fyrirlestur um æxlunarfæri
kvenna og kynlíf í bekknum sínum.
„Ég varð upprifin yfir áhuga
krakkanna og skynjaði hæfileika
mína til að tala um kynferðismál án
þess að vera vandræðaleg eins og
þeir urðu þegar slík mál báru á góma.
Jafnvel á þessum tíma gerði ég mér
grein fyrir að uppeldið, sem ég hafði
fengið á Íslandi, átti þátt í að mér
fannst þetta ekkert feimnismál.
Ríkjandi viðhorf höfðu ruglað mig
svolítið í ríminu fyrst eftir komuna til
Bandaríkjanna. Ég var að komast á
kynþroskaaldur og fannst skilaboðin,
sem ég fékk um líkama minn, vera á
neikvæðu nótunum; til dæmis að ég
þyrfti að raka á mér fótleggina, klæð-
ast brjóstahaldara og þvíumlíkt.
Þetta var afar ólíkt öllu því sem
mamma hafði kennt mér. Hún lagði
ríka áherslu á að ég væri sátt við lík-
ama minn auk þess sem hún svaraði
spurningum mínum um kynlíf hrein-
skilnislega og kinnroðalaust. Hún
innrætti mér að kynlíf væri fallegt,
heilbrigt og eðlilegur hluti lífsins.
Aftur á móti virtist mér margir af
nýju félögum mínum og foreldrar
þeirra líta á kynlíf sem eitthvað sóða-
legt. Mér fannst viðhorf til kynlífs
bera vott um þroskaleysi þjóðarinnar
og langaði að breyta þeim.“
Að takast á við slíkt þjóðþrifaverk
þýddi að Yvonne Kristín yrði að fara
lítt troðnar slóðir. Þegar hún var í
framhaldsskóla viðraði hún hug-
myndina við frænku sína, Eydísi
Sveinbjarnardóttur, geðhjúkrunar-
fræðing, sem hvatti hana til dáða.
„Eydís sagði mér frá vinkonu sinni,
Jónu Ingibjörgu Jónsdóttur, kynlífs-
fræðingi, sem var með meistaragráðu
í fræðunum frá Pennsylvaníu-há-
skóla, og leiddi mér fyrir sjónir að
menntun og starfsframi í kynfræðslu
væru raunhæfur möguleiki,“ segir
Yvonne Kristín. Fyrir áhugafólk um
ættfræði má geta þess að Eydís er
systir Þórunnar alþingismanns og
Önnu kvikmyndafræðings og eru þær
systur og Yvonne Kristín systradæt-
ur.
„Markaðsvænni“ með
doktorspróf
Með meistarapróf í kynfræðslu upp
á vasann reyndist þó vera á brattann
að sækja. Að sögn Yvonne Kristínar
voru fáir atvinnurekendur, sem gerðu
sér grein fyrir gildi slíkrar mennt-
unar. „Samt búa hvorki hjúkrunar-
fræðingar, félagsráðgjafar né aðrir
sem koma að kynfræðslu, yfir eins
mikilli sérþekkingu og ég hafði aflað
mér í náminu. Fólk með doktorspróf í
kynfræðslu ráðlagði mér eindregið að
fara í doktorsnám í fræðum sem
gerðu mig „markaðsvænni“ í heilsu-
gæslunni. Með doktorsnafnbótina
yrði fremur tekið mark á mér þegar
kynfræðsla væri annars vegar, var
mér sagt. Doktorsnám í alþjóðlegri
heilbrigðisþjónustu virtist því vænn
kostur, bæði með tilliti til útbreiðslu
HIV-veirunnar í heiminum og áhuga
míns á alþjóðamálum.“
Markmið Yvonne Kristínar er að
fræða almenning um allar hliðar kyn-
lífs. Eins og nú háttar til segir hún
opinbera heilbrigðisþjónustu snúast
um sjúkdóma og neikvæðar hliðar
kynlífs, en lítið um fræðslu og for-
varnir. Brýn þörf sé að gera brag-
arbót þar á og eins sé mikilvægt að
Kynlífsfræðingurinn Yvonne
Kristín Fulbright, sem er
hálfíslensk, er í doktorsnámi
við New York-háskóla, skrifar
kynlífspistla í skólablaðið og
er höfundur nýútkominnar
bókar um öruggt kynlíf.
Bandarískir fjölmiðlar kepp-
ast við að fá hana í vitræn við-
töl um viðfangsefnið. Val-
gerður Þ. Jónsdóttir spurði
hana m.a. um ætt og uppruna,
nám, bók, markmið og við-
horfin vestra til kynlífs og
kynfræðslu.
Yvonne Kristín Fulbright: „Það
verður að tala opinskátt og tæpi-
tungulaust um allt; kynheilsu, kynlíf
á öllum aldursskeiðum, kynlíf í
menningunni og margt fleira.“
The Hot Guide to Safer Sex er ný-
komin út í Bandaríkjunum og verður
í farteski Yvonne Kristínar til Ís-
lands síðar á árinu.