Morgunblaðið - 06.06.2003, Blaðsíða 6

DAGLEGT LÍF
6 C FÖSTUDAGUR 6. JÚNÍ 2003 MORGUNBLAÐIÐ
BOLLASPÁ er ævagömul list,en Kínverjar og aðrar þjóðirAusturlanda hafa frá fornu
fari lesið í tebolla. Þá eru heimildir
fyrir því að Rómverjar og Grikkir
hafi spáð í dreggjar víns til forna. Hér
á landi hefur listin að spá í kaffibolla
tíðkast um langt skeið og nýtur að-
ferðin talsverðra vinsælda enda ólík-
legasta fólk sem setur sig í spámann-
legar stellingar yfir kaffibollanum.
Þegar spáð er í bolla er drukkið
heitt, sterkt, svart kaffi, helst úr hvít-
um, nokkuð víðum bolla. Skyndikaffi
er algerlega forboðið og sumir
kaffispámenn leggja áherslu á að
hella upp á gamaldags ketilkaffi til að
korgurinn haldist í kaffinu, en sé not-
ast við nútímakaffivélar verður kaffið
korglaust.
Um leið og menn hafa lokið úr
kaffibollanum er honum snúið þrjá
hringi rangsælis fyrir ofan höfuðið og
blásið í hann krossmark án þess að
snúa bollanum við. Þá er bollinn látin
þorna á hvolfi.
Önnur aðferð er að skilja svolítið
eftir af kaffi í bollanum, setja dálítinn
kaffikorg út í og hræra vel saman.
Því næst er bollanum hallað og
kaffinu hellt varlega úr um leið og
honum er snúið rangsælis. Hankinn á
að snúa að þeim sem hellir og upp
þegar byrjað er að hella og hellt er
frá þeim sem heldur á bollanum. Þeg-
ar einungis er eftir kaffislikja með
korgi í er bollinn látinn þorna.
Þriðja aðferðin er að skilja dreggj-
arnar eftir í botni bollans eða hella
þeim á undirskál og láta þær svo
þorna.
Eins og í mörgum spádóms-
aðferðum hefur hver spámaður sinn
háttinn á við að lesa í tákn bollans.
Sumir byrja að lesa við hankann en
þar má lesa nútíðina. Þeir lesa svo
áfram til vinstri fram í tímann þar til
hringnum hefur verið náð. Hver bolli
spáir um það bil mánuð fram í tím-
ann.
Aðrir spámenn telja þau tákn sem
eru upp við hankann endurspegla
spáþegann og snerta hann sér-
staklega. Síðan megi lesa fortíðina úr
botni bollans, nútíðina úr miðbiki
hans og framtíðina úr efsta hluta
hans og börmum.
Samkvæmt Spádómabókinni er
mismunandi hvaða merkingu bolla-
spámenn leggja í táknmál kaffiboll-
ans og eru þar nefnd nokkur dæmi:
Aflangir „mannslaga“ blettir eða
stólpar frá neðri hluta bollans að
börmum eru fólk. Endi stólpinn í
dökkum bletti eða dropa merkir það
dökkhærða manneskju en ljóshærða
sé dropinn ljós. Margt fólk þétt saman
merkir veislu eða einhvers konar
samkvæmi.
Langar, aflíðandi línur frá botni að
barmi eru merki um ferðalög.
Litlir deplar, nokkrir saman, eru
tákn um peninga.
Hringur í botni er fyrirboði um trú-
lofun eða giftingu.
Ólögulegur hringur í botni, sem
minnir á fóstur, segir til um að barn
sé í vændum.
Ljósar láréttar rákir eru tákn um
bréf eða pakka.
Dökkir blettir við barm bollans
merkja erfiðleika eða sorg.
Bókstafir eru yfirleitt upphafs-
stafir í nöfnum sem skipta spáþegann
miklu máli.
Tölustafir merkja fjölda og tíma-
lengd.
Oft má sjá skýrar myndir í boll-
anum, svo sem landslag, hús eða far-
artæki. Landslag og hús benda þá til
ákveðinna staða en bílar, skip og flug-
vélar boða yfirleitt ferðalög.
Í Spádómabókinni er listi yfir fleiri
dæmi um algeng tákn og merkingu
þeirra og má þar nefna að hestur
merkir elskhuga, eða keppinaut í ást-
um sé spáþeginn karlmaður. Hjarta
táknar ástarævintýri, rómantík eða
hamingju en brotið hjarta ástarsorg.
Hringur þýðir vitaskuld bónorð og
eldfjall ástríður. Engill boðar góðar
fréttir og fiðrildi gleði og ánægju. Um
fleiri tákn sem lesa má úr kaffibolla
skal hér vísað á Spádómabókina.
Spáð í
bolla
HÆGT er að nota eplaflustil að spá. Þá er epliðflysjað þannig að flusið er
skorið af í heilu lagi svo úr verður
eins konar spírall. Gæta verður
þess að lengjan slitni ekki sundur.
Því næst er flusinu snúið varlega
þrjá hringi rangsælis í kringum
höfuðið og látið falla fyrir aftan
bak. Úr flusinu, eins og það lendir,
er svo hægt að lesa fyrsta stafinn í
nafni tilvonandi maka þess sem
spáir. Þessi aðferð hefur þekkst
hér á landi en í enskumælandi
löndum fara menn með eftirfar-
andi vísu um leið og þeir snúa
flusinu:
Apple peel, apple peel, twist, then rest.
Show me the one that I’ll love best.
apple peel over my shoulder fly.
Show me the one I’ll love till I die.
(Eplaflus, eplaflus, snúðu þér
og liggðu svo kyrrt./ Sýndu mér
þá þann sem ég elska mest./
Eplaflus fljúgðu yfir öxlina á
mér. / Sýndu mér þann sem ég
elska þar til ég dey.)
Önnur aðferð til að spá með
epli er að halda í stilkinn og snúa
upp á hann um hálfan hring. Um
leið er fyrsti stafurinn í stafróf-
inu nefndur. Svo er snúið til baka
og næsti stafur nefndur og svo
koll af kolli þangað til stilkurinn
slitnar en þá er sá stafur fyrsti
stafurinn í nafni tilvonandi maka.
ÉG LÍT fyrst og fremst áspádóma sem þjóðfræði-legt fyrirbæri frekar enað ég taki beinlínis mark
á þeim,“ sagði Símon Jón Jóhanns-
son þjóðfræðingur sem hefur sent
frá sér Spádómabókina, en bókin
fjallar um það hvernig hægt er að
spá í framtíðina með fjölbreyttum
aðferðum frá ýmsum heimshorn-
um. „Ég er hins veg-
ar alinn upp við spá-
dómshefð,“ sagði
Símon Jón enn frem-
ur. „Amma spáði í
bolla og kenndi mér
sem unglingi að rýna
í þær rúnir sem í bollanum eru.
Sagði mér hvernig ég ætti að bera
mig að og hvað myndirnar í boll-
anum táknuðu. Svo var oft spáð í
spil í minni fjölskyldu, frænkur
mínar heima voru alltaf að spá í
spil. Ég ólst því upp við spádóma,
eins og fjölmargir aðrir um allan
heim og á öllum tímum.“
Spádómar
og þjóðfræði
Símon Jón sagði að allt frá
fyrstu tíð hefði maðurinn haft löng-
un til að skyggnast inn í framtíðina
og sjá það sem koma skal. „Menn
hafa þróað með sér ýmsar spá-
dómsaðferðir í gegnum aldirnar og
oftar en ekki eru þær samofnar
þeim menningarsamfélögum sem
þær eru sprottnar úr. Í þessari bók
tek ég saman fróðleik um allar
helstu spádómsaðferðir sem vitað
er um. Bókin er hugsuð sem alþýð-
leg fræðibók. Ég er að segja sögu
spádómanna og rekja hvaðan þess-
ar spádómsaðferðir eru komnar, en
um leið má líta á hana sem
kennslubók í undirstöðuatriðum
hverrar aðferðar fyrir sig.“
Símon Jón sagði að ritun bók-
arinnar væri í rökréttu framhaldi
af því sem hann hefði verið að fást
við og skrifa um á undanförnum
árum í tengslum við þjóðfræðina.
„Hjátrúin er það sérsvið þjóðfræð-
innar sem ég hef lagt mig mest eft-
ir og meðal annars hef ég kennt
áfanga um hjátrú í þjóðfræðideild-
inni í Háskóla Íslands, auk þess að
skrifa bækur um slík fyrirbæri.
Spádómarnir eru angi af þessum
pælingum og sú hugmynd kom upp
hjá forlaginu Vöku Helgafelli að
safna saman fróðleik um spádóma
og gefa út á bók. Bækur um þessa
speki hafa notið vinsælda undan-
farin ár og má það glöggt sjá í
rekkum bókabúða af erlendum rit-
um um þessi mál.“
Virkir spádómar
og hlutlausir
„Flestar aðferðir sem notaðar
eru við spádómsiðkanir eru svo-
kallaðir virkir spádómar,“ sagði
Símon Jón enn fremur. „Notaðir
eru ýmsir hlutir, svo sem spil, boll-
ar og kristalkúlur, ýmiss konar út-
reikningar, út frá gangi himin-
tungla eða fæðingarstund, ellegar
spáð í útlit, eins og handalínur eða
höfuðlag. En frá ómunatíð hefur
maðurinn einnig spáð í umhverfi
sitt og lært að greina þar ýmsar
vísbendingar um
framtíðina. Þannig
hafa menn spáð fyrir
um hugsanlegar veð-
urbreytingar eða
framvindu mála með
ýmsu móti, leitað eft-
ir fyrirboðum og vísbendingum í
náttúrunni, hugað að hegðun dýra
og tekið mark á óvenjulegum at-
vikum. Einnig hafa menn spáð í út-
lit manna, einkum barna, og leitast
við með þeim hætti að sjá fyrir
framtíð þeirra, eiginleika og lán
eða ólán í lífinu. Spádómar þar sem
dregnar eru ályktanir af ýmsum
slíkum umhverfisþáttum eru
nefndir hlutlausir spádómar og
hafa ýmis afbrigði af þeim lifað
góðu lífi með íslensku þjóðinni frá
upphafi byggðar í landinu.
Draumatrú er líka dálítið sérís-
lenskt fyrirbæri. Það að taka mark
á draumum og að draumar geti
sagt þér fyrir um óorðna hluti hef-
ur líka fylgt okkur frá landnámi og
við þekkjum mörg dæmi um slíkt
úr fornsögunum.“
Spáði fyrir
skólasystrunum
Hefur þú sjálfur látið spá fyrir
þér?
„Já, ég hef látið spá fyrir mér
og er opinn fyrir spádómum af
ýmsu tagi, en þó fyrst og fremst
út frá þjóðfræðilegum sjónarhóli.
Sjálfur hef ég líka svolítið leikið
mér með þessar aðferðir, og spáð
fyrir öðrum svona til gamans. Til
dæmis var ég dálítið að spá í bolla
fyrir skólasystrum mínum í
menntaskóla, en sjálfsagt hefur
það nú verið meira til að ganga í
augun á þeim en að ég beinlínis
tryði því að ég sæi fyrir um óorðna
hluti. Maður notaði auðvitað allt til
að ganga í augun á kvenfólkinu á
þeim árum.
Á hippaárunum gekk stjörnu-
merkjaspekin í endurnýjun lífdag-
anna og var í hávegum höfð. Ég
náði í skottið á hippamenningunni
og var sem unglingur á kafi í
stjörnumerkjaspekinni. Hún lifir
enn góðu lífi og hippakynslóðin er
enn dálítið upptekin af henni. Í
bókinni er auðvitað farið ofan í
saumana á stjörnumerkjaspekinni,
sem ég þekki svo vel af eigin raun,
en vitaskuld reyndi ég einnig að
setja mig vel inn í allar þær að-
ferðir sem fjallað er um í bókinni
og var dálítið upptekinn af hverj-
um kafla fyrir sig á meðan ég var
að skrifa og prófaði mig áfram. Ég
prófaði til dæmis að leggja Tarrot-
spil og hefðbundin spil, var sífellt
að horfa í lófann á sjálfum mér og
grípandi í lófana á fólki í kringum
mig og veifandi kaffibollum yfir
höfði fólks sem kom í heimsókn
svo dæmi séu nefnd.
Í bókinni er líka fjallað um ýms-
ar spádómsaðferðir sem ekki hafa
farið hátt á Vesturlöndum en lifa
góðu lífi annars staðar í veröldinni
og þannig spannar bókin hin ýmsu
og ólíku svið spádómanna,“ sagði
Símon Jón Jóhannsson þjóðfræð-
ingur.
Spádómar
um víða veröld
Amma
kenndi mér
að spá í bolla
Morgunblaðið/RAX
Símon Jón Jóhannsson þjóðfræðingur leggur Tarrotspil, sem eru ein af
þeim fjölmörgu spádómsaðferðum sem fjallað er um í Spádómabókinni.
svg@mbl.is
Frá fyrstu tíð hefur
maðurinn haft löng-
un til að skyggnast
inn í framtíðina
GÖMUL trú er að veður á brúð-
kaupsdegi sýni gæfu hjóna en veðr-
ið daginn eftir segi til um samlyndi
þeirra. Sagt var að svo yrði hag-
urinn sem dagurinn. Sólskin og
góðviðri á brúðkaupsdeginum þótti
boða gott og ekki spillti fyrir væri
dögg á jörð eða smáskúrir því það
var talið merki um frjósemi, búsæld
og gott samkomulag hjóna. Storm-
ur og stórrigningar voru taldir fyr-
irboðar um stormasamt hjónaband.
Rigning þótti sums staðar boða
frjósemi og barnalán og stundum
var sagt um brúðhjónin að „það
rigndi yfir þau auðnum“ væri rign-
ing á brúðkaupsdaginn. Þoka benti
til þess að hjónabandið yrði gagns-
laust og meinlaust.
Brúðkaups-
dagurinn
Eplaspá