Morgunblaðið - 08.06.2003, Blaðsíða 10

FRÉTTIR
10 SUNNUDAGUR 8. JÚNÍ 2003 MORGUNBLAÐIÐ
PABBI og mamma voru áferðalagi þegar ég fæddistí bænum Krusevac í Serb-íu. Eftir að ég varð fullorð-in hefur stundum hvarflað
að mér að þar hafi komið fram fyrsta
vísbendingin um að ég yrði flökku-
kind með aldrinum,“ segir Jelena
Arsenijevic glaðlega og býður serb-
neskt kaffi á heimili sínu og eigin-
manns síns Grado á Framnesvegi í
Vesturbæ Reykjavíkur.
„Við segjum reyndar tyrkneskt
kaffi,“ bætir hún við afsakandi og út-
skýrir að í rauninni sé aðeins aðferðin
komin frá Júgóslavíu fyrrverandi því
að kaffið sé keypt í íslensku hverf-
isbúðinni. Við höldum áfram að
spjalla þar til kaffið er farið að bulla í
tyrknesku kaffikönnunni á eldavél-
inni. Jelena og Grado tala ágæta ís-
lensku þó þau hafi aðeins búið á Ís-
landi í ríflega tvö ár.
Eftir að rennt hefur verið í bollana
inni í stofu kemur í ljós að Grado átti
heima í Króatíu þar til hann var 11
ára. „Fjölskyldan bjó í Króatíu því að
pabbi var foringi í sambandsher
gömlu Júgóslavíu. Eftir að við fluttum
til Serbíu bjuggum við í Cacak og síð-
an í heimabæ Jelenu í Kragujevac.
Við kynntumst samt ekki fyrr en á há-
skólaárunum í Belgrad.“
Rekin vegna skoðana sinna
„Ég hafði lært hjúkrunarfræði í
menntaskóla,“ heldur Jelena áfram
og útskýrir að hjúkrunarfræði sé
kennd á framhaldsskólastigi í Serbíu
eins og tíðkast hafi á Íslandi fyrir
nokkrum áratugum. „Eftir mennta-
skóla gat ég ekki hugsað mér að fara
að vinna á sjúkrahúsi og ákvað að fara
í uppeldisfræði. Ég kynntist Grado í
boði hjá vinum mínum í Belgrad. Ég
man vel eftir augnablikinu þegar ég
sá hann fyrst undir ljósi í íbúðinni. Ég
var að leita að manni fyrir vinkonu
mína og datt í hug að hann gæti verið
sá rétti,“ segir Jelena. „sem var auð-
vitað algjör misskilningur því hann
var sá rétti fyrir mig sjálfa!“
Jelena segir að eftir háskólapróf
hafi þau flutt saman til Kragujevac.
„Ég stundaði áfram nám frá Kraguj-
evac á MS-stigi í uppeldisfræði með
áherslu á þróun uppeldisaðferða í
gömlu Júgóslavíu. Ég lauk reyndar
ekki gráðunni því ég lagði námið á
hilluna eftir að NATO gerði árás á
Júgóslavíu árið 1999.“
Jelena stundaði námið með fullri
vinnu. „Eftir að ég flutti til baka var
ég lengst af umsjónarkennari, sál-
fræðikennari og uppeldisfræðingur
við menntaskóla í Kragujevac. Eina
vandamálið var að skólastjórinn var
gjarn á að blanda stjórnmálaskoðun-
um sínum inn í skólastarfið en hann
var mjög virkur í flokksstarfi sósíal-
istaflokks Slobodans Milosevic. Hann
hafði horn í síðu minni af því að ég að-
hylltist ekki sömu skoðanir og hann.
Ég hafði sjálf gengið í grunnskóla þar
sem hann kenndi og því þekktumst
við þegar ég fékk stöðuna við þennan
menntaskóla. Skilyrðið fyrir því að
verða skólastjóri á þessum tíma var
að vera flokksbundinn í flokki Miru
Markovic sem hét Jul eða Sósíalista-
flokks Slobo.
Steininn tók loks úr í samskiptum
okkar þegar menntaskólakrakkarnir
efndu til mótmæla gegn uppeldis- og
kennslustefnu stjórnvalda í Serbíu.
Hann hreytti því út úr sér við mig
hvers konar vitleysisgangur væri eig-
inlega í krökkunum. Ég svaraði hon-
um hreint út að menntaskólakrakk-
arnir væru einmitt að mótmæla af því
að þeir vissu sínu viti. Þeir væru í
rauninni að senda skýr skilaboð til
stjórnvalda um menntun án afskipta
sósíalistaflokksins. Hann rak mig á
staðnum og enda þótt honum snerist
hugur seinna ákvað ég að hætta að
kenna í skólanum.“
– Þið hafið væntanlega ekki fylgt
Milosevic að málum?
„Nei, hvorugt,“ svarar Jelena að
bragði. „Við vorum bæði algjörlega á
móti stríðsrekstrinum og tókum oft
þátt í mótmælaaðgerðum gegn stefnu
flokksins sem var farin að lita allt
samfélagið. Ég var heldur ekki ein
um að semja ekki við skólastjórann í
menntaskólanum. Hann var á endan-
um rekinn og annar látinn taka við
stjórn skólans eftir að Slobodan Mil-
osevic féll 5. október árið 2000. Ég fór
sjálf að vinna við mótun leikskóla-
stefnu í Kragujevac og svo vann ég að
tveimur öðrum verkefnum í sjálf-
boðaliðavinnu, þ.e. kynningu á rétt-
indum barna í samvinnu við norsk
hjálparsamtök í gamla menntaskól-
anum mínum og stofnun fyrstu kven-
réttindasamtakanna á svæðinu, „Al-
ternative Circle“, ásamt nokkrum
vinkonum mínum í byrjun ársins
2001.“
Fá verðug verkefni
Grado var sögukennari við grunn-
og framhaldsskóla og safnfræðingur
á minjasafni í Kragujevac. „Ég sér-
hæfði mig í menningarsögu og lagði
áherslu á á safna- og menningarsögu
Sumadíu í háskólanum. Eftir sagn-
fræðiprófið tók ég kennslufræði og
lauk sérfræðiréttindum fyrir safn-
verði. Með kennslunni vann ég á
minjasafninu í Kragujevac og skrifaði
greinar um sagnfræði í tímarit.“
Á sama tíma segir Grado að efna-
hag landsins hafi farið hrakandi.
„Starfsfólk safnsins hafði sífellt minni
peninga á milli handanna til að setja
upp sýningar og sinna ýmis konar
samstarfsverkefnum með öðrum
söfnum,“ segir hann og bætir við að fá
verðug verkefni hafi verið í sjónmáli á
safninu. „Ég fór að líta í kringum mig
eftir nýjum tækifærum og ákvað að
spyrja Irenu Kojic, kjörræðismann
Serbíu og Svartfjallalands á Íslandi,
um möguleikana á að fá vinnu á Ís-
landi og hvort hún gæti hjálpað okkur
– sem hún og gerði. En við höfum
þekkst frá barnæsku vegna vinskapar
fjölskyldna okkar. Það að vita af vini á
Íslandi veitti mér nægan styrk og ör-
yggiskennd til þess að hefja nýtt líf í
öðru landi.“
Ekki eins og á Mars
Hvernig leist þér á hugmyndina
Jelena?
„Vel, ekki spurning. Ég fór strax að
sjá fyrir mér sjálfa mig renna fyrir
fisk á Íslandi, uppi á jökli og svoleið-
is,“ segir hún glettin í bragði. „Nei, í
alvöru talað. Alveg frá því að ég var
18 ára hafði ég velt því fyrir mér að
flytja til annars lands. Eina ástæðan
fyrir því að ekkert hafði orðið úr því
fyrr var að ég hafði ákveðið að áður
skyldi ég afla mér menntunar og láta
reyna á að byggja upp framtíð mína í
Serbíu. Eftir NATO-árásina fór ég að
spá betur í líf mitt og komst að því að í
rauninni hafði ríkt kyrrstaða í því í ein
10 ár. Ég hafði reyndar nóg að gera
og fékk sæmileg laun fyrir störf mín.
Engu að síður var ekki útlit fyrir að
við Grado hefðum tök á því að stofna
okkar eigið heimili, halda áfram námi
eða einfaldlega víkka sjóndeildar-
hring okkar í Serbíu næstu árin,“ seg-
ir hún. „Við höfðum áhuga á því að
kynnast nýju fólki og menningu og
sáum að hvort tveggja gætum við
gert með því að flytja til lands eins og
Íslands.“
Grado kom til Íslands í lok sept-
ember árið 2000. „Fólk hafði sagt við
mig að Ísland væri svo langt í burtu
að umhverfið hlyti að minna á Mars.
Ég vissi auðvitað betur því að ég hafði
lesið og heyrt frá fjölskyldu Irenu
mjög mikið um land og þjóð alveg frá
því að ég var lítill strákur. Ég get í
raun ekki sagt að eitthvað hafi komið
mér á óvart hér. Íslendingar virðast
lifa ósköp svipuðu lífi og aðrar Evr-
ópuþjóðir. Með góðri aðstoð frá syni
Irenu var ég heldur ekki lengi að
komast í gegnum nauðsynlega papp-
írsvinnu í upphafi. Ég kom til landsins
um hádegi, náði að stofna banka-
reikning, fá kennitölu og hitta vinnu-
veitanda minn sama dag,“ segir
Grado og upplýsir að daginn eftir hafi
hann byrjað í byggingarvinnu.
„Seinna vann ég í Kassagerðinni í eitt
og hálft ár. Núna er ég leiðbeinandi á
leikskólanum Seljaborg. Vonandi fæ
ég menntun mína metna til að öðlast
réttindi sem leikskólakennari næsta
haust. Bæði börnin og starfsfólkið á
leikskólanum hafa tekið mér mjög
vel. Ég hlakka alltaf til að fara í vinn-
una á hverjum degi því að ég veit að
mín bíða alltaf einhver skemmtileg og
uppbyggileg verkefni í þessum frá-
bæra hópi.“
„Alvöru“ gagn
Þú hlýtur að hafa verið spennt að
heyra frá Grado eftir að hann kom til
Íslands?
„Já, hvort ég var…,“ segir Jelena.
„Á sama tíma var ég örlítið tvístígandi
því að um svipað leyti og Grado fór til
Íslands var efnt til kosninga í Serbíu.
Eftir að úrslit kosninganna lágu fyrir
smitaðist ég af bjartsýninni í sam-
Við viljum
byggja brýr
Morgunblaðið/Kristinn
„Íslendingar verða svo hamingjusamir í sólinni,“ segir Jelena og tekur utan um Grado. „Lífið og tilveran fær á sig annan og skemmtilegri blæ.“
Dýrmætt framlag
Grado og Jelena Arsenijevic ákváðu að flytja frá Serbíu til að freista
gæfunnar á Íslandi fyrir ríflega tveimur árum. Anna G. Ólafsdóttir fékk þau
til að líta um farinn veg og beina gestsauga sínu að íslensku samfélagi.