Morgunblaðið - 08.06.2003, Side 11

FRÉTTIR
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 8. JÚNÍ 2003 11
félaginu og fór að velta því fyrir mér
hvort við hefðum gert rétt með því að
ákveða að flytjast til Íslands. Efinn
um skjótan umbætur varð þó til þess
að ég ákvað að halda þessum hug-
renningum fyrir sjálfan mig um tíma.
Smám saman kom svo í ljós að breyt-
ingarnar myndu láta á sér standa. Við
ákváðum því að halda okkar striki.
Grado var duglegur að senda mér
bréf frá Íslandi. Hann sagði mér frá
norðurljósunum, veðrabrigðunum og
samfélaginu,“ segir Jelena, „og við
ákváðum að láta reyna á að búa á Ís-
landi. Við vorum bæði staðráðin í því
að leggja okkur fram við að læra
tungumálið og aðlagast samfélaginu.“
„Við gerðum með okkur þegjandi
samkomulag um að flytja til baka ef
dvölin á Íslandi yrði ekki árangurs-
rík,“ segir Grado og er spurður að því
hvað hann eigi við með orðinu „árang-
ursrík.“ „Sjáðu nú til – við viljum
endilega gera eitthvert alvöru gagn.
Ekki bara sjálfum okkur heldur bæði
íslensku og júgóslavnesku samfélagi,
t.d. með því að leiða saman ólíka
menningarheima – byggja brýr – í því
skyni að efla tengslin og vekja athygli
á því hvað hið ólíka getur verið já-
kvætt og spennandi. Við hvetjum því
alla sem hafa tök á því að sækja landið
okkar heim. Landar okkar eru gest-
risnir, menningarlífið í Serbíu er
blómstrandi og náttúran hrífandi.“
Kraftmikil íslensk náttúra
Jelena fluttist til Íslands 7 mánuð-
um á eftir Grado, í aprílmánuði árið
2001. „Áður en ég kom hingað var ár-
angurslaust reynt að útvega mér
vinnu á leikskóla. Fyrst eftir að ég
kom vann ég við ræstingar og í býti-
búri á Landspítalanum. Núna er ég
búin að fá hjúkrunarmenntunina
metna og orðinn sjúkraliði á Landa-
koti. Ég geri auðvitað sjúklingunum,
sjálfri mér og manninum mínum gagn
með vinnu minni á sjúkrahúsinu. Ég
er ánægð í vinnunni og starfsandinn
er góður. Engu að síður dreymir mig
um að geta nýtt uppeldismenntun
mína betur til gagns fyrir íslenskt
samfélag og helst í enn víðara sam-
hengi eins og Grado kom inn á áðan.
Ég á við að í Serbíu vann ég ásamt 4
öðrum að heildarstefnumótun fyrir 12
leikskóla með um 1.000 börn í hér-
aðinu. Nú nýtast kraftar mínir aðeins
á 12 manna deild á sjúkrahúsinu.“
Grado og Jelena segjast bæði hafa
hrifist af íslenskri náttúru. „Íslensk
náttúra er alveg einstök,“ segir Grado
og Jelena tekur í sama streng. „Ég er
einhvern veginn í nánari tengslum við
náttúruna á Íslandi en í Serbíu,“ segir
hún og bætir hugsi við að íslensk nátt-
úra gefi sér aukinn kraft. „Við höfum
yndi af því að ferðast og skoða okkur
um í íslenskri náttúru. Skömmu eftir
að við fluttum hingað keyptum við bíl
og ferðuðumst töluvert um landið síð-
asta sumar. Við ætlum að halda því
áfram og taka fleiri myndir næsta
sumar. Núna eigum við yfir 500
myndir teknar úti í íslenskri náttúru.“
Grado grípur orðið. „Ég er líka
ofsalega hrifinn af því að fara í sund á
Íslandi. Ef við flyttum til baka myndi
ég örugglega sakna vatnsins, loftsins
og hafsins – ekki vindsins.“
Lítil hefð fyrir fjölmenningu
Grado og Jelena segja að Íslend-
ingar séu opnir og áhugasamir um
serbneska menningu. „Við erum oft
spurð að því hvaða tungumál við töl-
um, hvers vegna við höldum jól og
páska tveimur vikum á eftir Íslend-
ingum og svoleiðis. Veist þú af
hverju?“ segir Grado og lítur spyrj-
andi til blaðamanns. „Svarið er ekki
trúarlegt eins og margir kunna að
halda því að ástæðan fyrir því er ein-
faldlega að réttrúnaðarkirkjan miðar
trúarhátíðir sínar við eldra tímatal en
gert er í Lúterstrú,“ upplýsir hann.
Jelena staðfestir að Íslendingar séu
duglegir að spyrjast fyrir um serb-
neska menningu. „Við höfum boðið
Íslendingum til okkar á jólunum og
þeim hefur þótt mjög gaman að
smakka serbneskan mat. Ég verð þó
að viðurkenna að mér sárnaði dálítið
að sumir þeirra gleymdu alveg að
óska okkur gleðilegra jóla. Ætli liggi
ekki beinast við að rekja hugsunar-
leysi af þessu tagi til þess að ólíkt Jú-
góslövum er reynsla Íslendinga af
fjölmenningarlegu samfélagi afar
takmörkuð.“
– Eruð þið dugleg að fræðast um ís-
lenska menningu hjá Íslendingum?
„Við þurfum ekki að spyrja því að
Íslendingar hafa svo gaman að því að
segja okkur frá sínum eigin venjum
og siðum,“ segir Jelena hlæjandi og
útskýrir mál sitt frekar. „Fólk gerir
sér væntanlega grein fyrir því hversu
áhugasöm við erum um íslenska
menningu, t.d. finnst okkur mjög
gaman að fræðast um íslenska jóla-
siði. Almennt séð er íslensk menning
afar áhugaverð og gaman að fylgjast
með því hvað Íslendingar hafa fast-
mótaðar skoðanir á því hvernig eigi
að hegða sér við ólík tækifæri. Íslend-
ingar borða hamborgarahrygg eða
rjúpu á jólunum, grilla á meðan horft
er á Evrópusöngvakeppnina, fara í
sparifötunum að kjósa…
Íslendingar hafa jafn ákveðnar
skoðanir á því hvernig Íslendingar
séu í raun og veru. „Við erum með
kalt blóð í æðum,“ segja þeir alvar-
legir í bragði. „Við erum með heitt
blóð í æðum,“ segja Júgóslavar jafn
staðfastlega. Ég er alveg viss um að
ef Íslendingar og Júgóslavar settust
niður til að ræða þessar fullyrðingar
kæmi fljótt í ljós að munurinn á þjóð-
unum væri ekki svo ýkja mikill. Ég
fylgdist eins og fleiri með danskri
þáttaröð um Júlíu og Nikolaj í sjón-
varpinu. Íslendingar sögðu við mig:
„Júlía er alveg dæmigerð norræn
kona.“ Veistu hvað? Hún hefði alveg
eins getað verið frá Júgóslavíu. Fólk
áttar sig ekki alltaf á því hvað það
margt sameiginlegt.“
Hafið þið orðið fyrir fordómum frá
Íslendingum?
„Bara einu sinni,“ segir Grado. „Ég
stóð hérna fyrir utan húsið og var að
reykja um kvöld. Einhver nágrann-
anna var með partý og allt heyrði ég
að einn gestanna kalla hárri röddu í
áttina til mín: „Go back to Russia“ (ísl.
þýð.: Farðu aftur til Rússlands). Ég
er náttúrulega ekki frá Rússlandi en
ég er alveg viss um að ef þessi maður
hefði vitað að ég var frá Serbíu hefði
hann einfaldlega sagt mér að fara aft-
ur til Serbíu. Annars ætla ég að taka
fram að ég hef ekki hugmynd um
hvort þessi maður var Íslendingur.
Hann gæti alveg eins hafa verið frá
einhverju öðru landi,“ segir Grado og
hristir höfuðið þegar hann er spurður
að því hvort hann hafi tekið hróp
mannsins nærri sér. „Ég er alveg viss
um að ef hann hefði vitað hvað hann
var raunverulega að segja hefði hann
ekki látið svona.“
Stór og fjölbreyttur vinahópur
Grado segir að þau Jelena eigi bæði
íslenska og erlenda vini. „Við höfum
alltaf átt mikið af vinum frá öðrum
löndum. Á meðan við bjuggum í Serb-
íu áttum við vini frá jafn ólíkum lönd-
um og Grikklandi og Rússlandi. Nú
eigum við stóran og jafnvel enn fjöl-
breyttari vinahóp. Vinir okkar eru
ekki aðeins frá Íslandi og gömlu
Júgóslavíu heldur fjölmörgum öðrum
löndum. Þjóðernið skiptir ekki máli
svo fremi að fólk sé í hjarta sínu tilbú-
ið til þess að tengjast annarri mann-
eskju. Ef viljinn er fyrir hendi þarf
ekki einu sinni tungumál til að fólk
geti orðið vinir,“ segir Grado. „Augn-
samband eða líkamsbeiting getur líka
stundum sagt meira en nokkur orð,“
bætir Jelena við. „Stundum þvælist
tungumálið bara fyrir.“
Þau segja að samskipti þeirra við
íslenskar stofnanir hafi yfirleitt geng-
ið greiðlega fyrir sig. „Einu vandræð-
in hafa verið þegar upp hefur komið
misskilningur vegna tungumálaerfið-
leika. Ef ég hef talað íslensku hefur
stundum komið fyrir að ég hef ekki
skilið Íslendingana af því að þeir hafa
talað of hratt eða notað flókin orð. Ef
ég hef talað ensku hefur stundum
komið fyrir að Íslendingarnir hafa
ekki skilið mig nógu vel. Allt hefur þó
farið vel að lokum og yfirleitt hefur
okkur gengið ákaflega vel að afla okk-
ur allra almennra upplýsinga um ís-
lenskt samfélag,“ segir Grado.
„Mér hefur líka fundist viðhorf
fólks úti í samfélaginu breytast tölu-
vert eftir að ég fór að geta tjáð mig á
íslensku,“ segir Jelena. „Um leið og
ég byrja að tala brosir fólk og vill allt
fyrir mig gera.“
Hún er spurð að því hvernig stöðu
kvenna í Serbíu sé háttað. „Almennt
held ég að serbneskar konur eigi
heldur lengra í land en íslenskar kon-
ur í að ná fullu jafnrétti á við karla.
Erlendar konur segja stundum að ís-
lenskar konur séu ekki raunverulegar
konur. Ég hlæ bara að því af því að ég
er alls ekki sammála þó að ég viti vel
hvað þær eiga við. Konur í Serbíu
skilgreina sig aðallega út frá eigin-
konu-, móður- og húsmóðurhlutverk-
inu. Íslenskar konur skilgreina sig
ekki svona beint út frá stöðu sinni á
heimilinu heldur meira á eigin for-
sendum þó að þær eigi oft stærstan
þátt í því að halda fjölskyldunni sam-
an. Serbneskar konur vilja hafa alla
þræði í hendi sér og af því getur hlot-
ist töluvert álag. Þær eiga því til að
gleyma sjálfum sér, sínum eigin þörf-
um og réttindum. Umhverfið er held-
ur ekki jafn hliðhollt konum í Serbíu
og á Íslandi. Löggjöfin kveður ekki
jafn skýrt á um réttindi kvenna, kon-
ur eru frekar í hefðbundnum kvenna-
störfum en á Íslandi og áfram mætti
telja.“
„Allt lífið er pólitík“
Jelena og Grado eru spurð að því
hvort þeim finnist að eitthvað mætti
betur fara í íslensku samfélagi. „Já,“
segir Jelena ákveðin. „Fyrst langar
mig aðeins að segja frá því hvað er já-
kvætt við Ísland.
Ég get nefnt að öllum er tryggt
efnahags- og félagslegt réttlæti sem
gerir fólki kleift að skipuleggja líf sitt
fram í tímann. Það eru einnig forrétt-
indi að geta gengið um göturnar eftir
miðnætti án þess að vera stöðugt
hræddur um líf sitt svo ég tali nú ekki
um að geta leyft sér að gleyma að
læsa bílnum eða húsinu. Þið eruð með
mjög vel skipulagt heilbrigðiskerfi
sem fer ekki í manngreinarálit og all-
ur aðbúnaður hvað varðar börn er til
fyrirmyndar. Þá á ég við allt það já-
kvæða starf sem unnið er með börn-
um bæði í leik- og grunnskólum. Það
sem gleður mig og fær mig til að
brosa er að Íslendingar verða svo
hamingjusamir í sólinni. Lífið og til-
veran fær á sig annan og skemmti-
legri blæ.
Þú spurðir að því hvað okkur finnst
að mætti betur fara. Mér finnst að
stjórnvöld ættu að styðja betur við
bakið á ungu fólki, t.d. með því að auð-
velda ungu fólki utan af landsbyggð-
inni að sækja nám til Reykjavíkur. Ég
er með sama hætti sannfærð um að
full þörf er á að gera stórátak í barátt-
unni gegn vímuefnanotkun ung-
menna. Íslendingar eru að missa allt-
of mikið af ungu fólki í klærnar á
vímuefnum. Almennt get ég heldur
ekki leynt því að mér finnst að Íslend-
ingar mættu vera svolítið meðvitaðri
um umhverfi sitt. Íslendingar hafa til-
hneigingu til að gera bara eins og
þeim er sagt í vinnunni og tjá sig ekki
þó að þeir hafi ef til vill aðra skoðun á
því hvernig eigi að vinna ákveðin
verk. Fólk mætti líka vera aðeins
meðvitaðra í víðara samhengi, þ.e.
pólitískara. Allt lífið er pólitík. Hvern-
ig stendur á því að ekkert almennilegt
pólitískt tímarit er til á Íslandi?
Hvernig stendur á því að í útvarpinu
hljómar alltaf sama lagið – ekki rök-
ræður um þróun samfélagsins? Þegar
Írakstríðið hófst var ég viss um að
fólk myndi þeysa út á göturnar til að
mótmæla en mótmælin voru svona
hálf máttleysisleg.“
Hvað er slæmt og gott í Serbíu?
„Í Serbíu eru alls ekki nægileg
tækifæri fyrir ungt fólk,“ byrjar Jel-
ena. „Annars er efnahagsástandið að
skána,“ bætir Grado við. „Æ fleiri eru
að fara út í eigin atvinnurekstur. Rík-
isfyrirtæki í Serbíu og Svartfjalla-
landi hafa verið einkavædd og fjár-
festingar erlendra ríkja á borð við
Breta og Þjóðverja að aukast. Ekki
má heldur gleyma því að eftir morðið
á Zoran Djindjic hefur verið gert
stórátak í að leysa upp glæpaklíkur,“
segir hann.
Jelena segir gott að þrátt fyrir
þrengingarnar hafi fólk ekki glatað
húmornum. „Við erum með mjög sér-
stakan húmor og eigum auðvelt með
að gera grín að okkur sjálfum. Sem
betur fer höfum við ekki glatað því í
öllum þrengingunum síðustu árin.
Grado, við megum heldur ekki
gleyma því að minnast á menn-
inguna.“
„Já,“ segir Grado. „Í Serbíu er
blómstrandi menningarlíf, t.d. á sviði
tónlistar. Ef þú myndir spyrja mig
hvers ég saknaði mest frá Serbíu
myndi ég segja Radio Jazz-útvarps-
þáttarins á Belgrad 202 á þriðjudags-
kvöldum kl. 9. Dásamleg tónlist!“
Morgunblaðið/Árni Torfason
„Ég er ánægð í vinnunni og starfsandinn er góður,“ segir Jelena um vinnuna á Landakoti. Hér hún ásamt samstarfskonu
sinni Ingibjörgu Helgadóttur.
Morgunblaðið/Sverrir
„Ég hlakka alltaf til að fara í vinnuna á hverjum degi því að ég veit að mín bíða alltaf einhver skemmtileg og uppbyggileg
verkefni í þessum frábæra hópi,“ segir Grado um vinnuna og samstarfshópinn á Seljaborg.
ago@mbl.is
 Serbía var áður hluti af gömlu Júgóslavíu. Hin lýðveldin voru Slóvenía,
Bosnía, Króatía, Makedónía og Svartfjallaland. Að auki töldust Kosovo
og Vojvodina til sjálfsstjórnarsvæða.
 Serbar eru um 12 milljónir og tilheyra langflestir rétttrúnaðarkirkjunni.
Menntunarstig í Serbíu er hátt og ólæsi nánast óþekkt.
 Ýmist er talað um að Serbar tali serbó-króatísku eða serbnesku. Afar lít-
ill munur er á serbnesku og króatísku ef frá er talið að serbneska er
skrifuð með kyríllísku-letri eins og rússneska og búlgarska.
 Langvarandi stríðsástand hefur valdið því að stór hluti serbnesku þjóð-
arinnar býr við kröpp kjör og atvinnuleysi er áberandi.
 Eftir langvarandi baráttu stjórnarandstöðunnar var Slobodan Milosevic
steypt af stóli 5. október árið 2000. Nú standa yfir réttarhöld yfir hon-
um við stríðsglæpadómstólinn í Haag.
 Íslendingar hafa tekið á móti 141 flóttamanni frá Serbíu frá árinu 1996.
Af þeim hafa 47 þegar fengið íslenskan ríkisborgararétt og 23 til við-
bótar fá íslenskan ríkisborgararétt 20. júní næstkomandi.
 537 manns með ríkisborgararétt í Serbíu eða Svartfjallalandi bjuggu á
Íslandi 31. desember árið 2002.
Vissir þú að...