Morgunblaðið - 08.06.2003, Síða 18

18 SUNNUDAGUR 8. JÚNÍ 2003 MORGUNBLAÐIÐ
M
ATUR og
mengunarvarn-
ir, stjórn villtra
stofna, dýra-
vernd og vernd
óspilltrar nátt-
úru, eiturefni
og efnavara, viðbrögð við bráðat-
burðum eins og mengunaróhöppum
og matarsýkingum, útivist, skyn-
samleg nýting og sjálfbær þróun.
Allt þetta og meira til er við-
fangsefni Umhverfisstofnunar, sem
tók til starfa í byrjun þessa árs.
Fjölbreytilegt og viðamikið starfs-
svið stofnunarinnar skýrist af því,
að hún tók yfir verkefni Náttúru-
verndar ríkisins, Hollustuverndar
ríkisins og embættis veiðistjóra,
auk stjórnsýsluverkefna hreindýra-
ráðs og dýraverndarráðs. Um-
hverfisstofnun hefur þrjú megin-
markmið, sjálfbæra þróun, öryggi
neytenda og heilnæmt umhverfi. Í
sjálfbærri þróun felst að ekki sé
gengið á rétt komandi kynslóða til
lífsgæða. Öryggi neytenda er
tryggt með því að ganga úr skugga
um að matvæli, efni og efnavörur
valdi ekki heilsutjóni, slysum á
fólki eða mengun umhverfisins.
Einnig þarf að tryggja öryggi fólks
á þeim stöðum þar sem almenn-
ingur sækir þjónustu, til dæmis á
leikvöllum og sundstöðum. Hins
vegar búum við okkur heilnæmt
umhverfi með því að tryggja að at-
hafnir okkar og þau efni sem við
notum og framleiðum spilli ekki að
óþörfu auðlindum landsins og vist-
kerfi.
Davíð Egilson, forstjóri Um-
hverfisstofnunar, segir þá ákvörð-
un umhverfisráðherra skynsamlega
að setja öll þessi verkefni undir
eina stofnun. „Í litlu samfélagi eru
stofnanir óhjákvæmilega smáar.
Það skiptir miklu máli að færa sér-
fræðiþekkingu saman. Þar með er
hægt að setja upp þokkalega
stjórnsýslu, fá faglega samlegð og
ná nauðsynlegu vægi í starfsem-
inni.“
Víða á Norðurlöndunum eru
reknar umhverfisstofnanir, en
reyndar er starfssvið þeirra mis-
jafnt. Davíð segir að líklega sé
starfssvið Umhverfisstofnunar
einna víðast af umhverfisstofnun-
um Norðurlanda, enda ekki óeðli-
legt að stærri þjóðir hafi mannafla
og faglega getu til að reka sér-
stakar stofnanir með mjög afmark-
að verksvið.
Starfsemin komin á ágætis skrið
Umhverfisstofnun skiptist í
stjórnsýslusvið, framkvæmdasvið,
fjármála- og rekstrarsvið, náttúru-
verndar- og útivistarsvið, veiði-
stjórnunarsvið, matvælasvið og
rannsóknarstofu, sem er raunar
fjárhagslega aðskilin öðrum
rekstri. Starfsemin er í Reykjavík,
á Akureyri og Egilsstöðum og síð-
an í þjóðgörðunum þremur sem
stofnunin hefur umsjón með, þ.e.
Skaftafelli, Snæfellsnesi og Jökuls-
árgljúfrum.
Þrátt fyrir mörg og margvísleg
verkefni innan Umhverfisstofnunar
hefur starfið ákveðinn samnefnara,
sem er afgreiðsla á stjórnsýslu-
legum erindum. „Þar nýtist okkur
vel að hafa stærstan hluta stjórn-
sýslustarfseminnar undir einu þaki.
Það á líka við varðandi eftirfylgni
með reglum.
Mikill hluti starfs stjórnsýslu-
sviðs er gerð reglugerða sem
byggjast raunar mikið til á skuld-
bindingum innan EES-samnings-
ins. Á því sviði er m.a. fjallað um
varnarefni, gerð starfsleyfa fyrir
fyrirtæki, efni og efnavörur og síð-
ast en ekki síst reglur er snúa að
verndun gegn mengun sjávar.
Framkvæmdasviðið er með eftir-
fylgni á reglum, það safnar saman
gögnum um umhverfismál og
ástand umhverfisins og setur þau
fram. Þetta skiptir miklu máli þar
sem Umhverfisstofnun er miðlæg
ríkisstofnun, en stór hluti fram-
kvæmdar og eftirlits er úti í héraði,
hjá heilbrigðiseftirliti á hverjum
stað. Okkur ber að samræma starf-
semina, svo framkvæmdin sé alls
staðar hin sama.“
Matvælasvið sinnir matvælaör-
yggi. „Umhverfisstofnun hefur
mjög öfluga rannsóknarstofu innan
sinna vébanda. Hún er virkur þátt-
ur í umhverfis- og matvælaeftirliti.
Náttúruverndar- og útivistarsviðið
sér um rekstur þjóðgarða, frið-
lýstra svæða og hina eiginlegu
náttúruvernd, þ.m.t. vinnu við nátt-
úruminjaskrá og gerð náttúru-
verndaráætlunar. Fjármála- og
rekstrarsvið heldur utan um innra
starf stofnunarinnar eins og nafnið
ber með sér. Loks er veiðistjórn-
unarsvið sem sér um stjórnun
villtra stofna, refs, minks og síðast
en ekki síst hreindýra. Það svið
hefur starfsmenn bæði á Akureyri
og Egilsstöðum. Stór hluti af starf-
semi veiðistjórnunarsviðs er útgáfa
veiðikorta.“
Davíð segir að starfsemi Um-
hverfisstofnunar sé komin á ágætis
skrið, þótt hún hafi aðeins starfað
frá áramótum. „Flest af því sem er
inni á sviðum Umhverfisstofnunar
er byrjað að ganga þokkalega. Þá
eru fjölmörg verkefni sem ganga
þvert á verkefnasviðin. Það er
einnig ágætur gangur í mörgum
þeirra. Þar get ég nefnt sem dæmi
umsagnir sem varða mat á um-
hverfisáhrifum. Slíkt mat snertir
fjölmörg atriði, þar sem líta þarf til
náttúruverndar og mengunar-
hættu. Sama má segja um fræðslu-
mál, þau ganga þokkalega og innra
skipulag er komið í ágætt horf. Líf-
ríkismál og dýraverndarmál þyrftu
að vera komin á betri rekspöl.
Þessi mál voru í höndum ýmissa
ráða og nefnda, eins og dýravernd-
arráðs, villidýranefndar og hrein-
dýraráðs, en leyfisveitingar í hönd-
um lögreglustjóra. Okkur hefur
ekki unnist tími til að ná utan um
þennan þátt starfseminnar og eig-
um mikla vinnu framundan við að
setja reglur og samræma vinnu-
brögð.“
Eftirlitsiðnaðurinn og áhrif EES
Aðild Íslands að samningnum
um Evrópska efnahagssvæðið hef-
ur leitt af sér fjölmargar skuld-
bindingar sem miða að verndun
matvæla, umhverfis og heilsu. Þar
má nefna reglur um merkingu vöru
og takmarkanir á efnanotkun.
„Umhverfisstofnun fjallar um 40%
af öllum skuldbindingum sem
samningurinn hefur í för með sér
fyrir Íslendinga, ef litið er til fjölda
Evrópugerða, þ.e. reglna og reglu-
gerða,“ segir Davíð. „Þegar fólk
talar um eftirlitsiðnaðinn og reglu-
gerðaveldið vill það gleymast að
allar þessar skuldbindingar eru til
komnar til að öðlast aðgang að
stórum markaði. Þær eru settar til
að tryggja að almenningur í þess-
um löndum geti notið heilnæms
umhverfis og öruggra neysluvara
en þurfi ekki að fórna þessum rétti
fyrir betri samkeppnisstöðu. Þetta
eru einfaldlega leikreglurnar ef
þjóðin vill hafa aðgang að Evr-
ópumarkaði. Áhrifin á íslenskt
samfélag eru gífurleg, eins og sést
á fjölda Evrópugerða á verksviði
stofnunarinnar sem innleiddar hafa
verið í íslenskan rétt.“
Davíð segir því ekki að leyna að
margar þessara skuldbindinga séu
miðaðar við meginland Evrópu og
taki ekki mið af sérstöðu fámenns
eylands. „Hlutverk okkar í Um-
hverfisstofnun er að reyna að að-
laga þessar skuldbindingar með
þeim hætti að markmið þeirra ná-
ist, þ.e. kröfurnar verði raunhæfar
án þess að stofna til ónauðsynlegs
kostnaðar.“
Áratugur matvælaöryggis
Þótt ný Umhverfisstofnun hafi
tekið til starfa er matvælaeftirlit
enn með sama sniði og verið hefur
um árabil. Fiskistofa hefur eftirlit
með sjávarafurðum, embætti yfir-
dýralæknis með landbúnaðarvörum
og Umhverfisstofnun með öðrum
matvælum. Þetta á sér skýringu:
„Mikil umræða hefur verið um að
setja á laggirnar sérstaka Mat-
vælastofu. Mér þykir ekki ólíklegt
að samræming á matvælaeftirliti,
sem nú liggur svo víða, verði eitt af
fyrstu málunum sem ný ríkisstjórn
tekur afstöðu til,“ segir Davíð.
Davíð segir að síðastliðinn ára-
tugur hafi verið áratugur umhverf-
ismála, mikil vakning hafi verið
meðal almennings og ekkert lát
þar á. „Ég hef þá trú að þessi ára-
tugur verði áratugur matvælaör-
yggis og upplýsinga til neytenda
um öryggi neysluvöru. Fólk er far-
ið að velta því mjög fyrir sér hvað
það borðar, líkt og umræðan um
erfðabreytt matvæli sýnir. Í sömu
veru eru vangaveltur fólks um
hvort tiltekin efni og efnavörur
valdi skaða á heilsu og umhverfi og
almenningur er orðinn mun með-
vitaðri um tengsl umhverfis og
matvæla.“
Ísland er aðili að viðvörunarkerfi
sem kallast RAPEX, en markmið
Áratugur matvæla-
öryggis runninn upp
Morgunblaðið/Arnaldur
Evrópugerðum á verksviði Umhverf-
isstofnunar, sem innleiddar hafa verið
í íslenskan rétt, hefur fjölgað hratt á
undanförnum árum.
Davíð Egilson, forstjóri Um-
hverfisstofnunar, telur að
upp sé runninn áratugur
matvælaöryggis. Hann
ræddi við Ragnhildi Sverr-
isdóttur um hlutverk stofn-
unarinnar, þörfina á al-
mennri sátt um
náttúruverndaráætlun og
líklega fjölgun þjóðgarða.
()"  # 
*+,- !
     

&  ' 
' (
)(*'+
(
, , , , , , , , ,
, „Framtíðarsýn okkar er sú, að landsmenn búi við heilnæm lífsskilyrði, ómengað umhverfi, örugg matvæli, örugga efna- og nauðsynjavöru, fái að njóta þess sem er
sérstakt eða sögulegt í náttúrunni og að íslensk náttúra þróist eftir föngum samkvæmt eigin lögmálum,“ segir Davíð Egilson, forstjóri Umhverfisstofnunar.
’ Umhverfisstofnunhefur mjög öfluga
rannsóknarstofu inn-
an sinna vébanda.
Hún er virkur þáttur í
umhverfis- og mat-
vælaeftirliti. ‘