Morgunblaðið - 08.06.2003, Blaðsíða 19
þess er að dreifa upplýsingum til
aðildarríkja Evrópska efnahags-
svæðisins. Þegar hættuleg vara
finnst á markaði í einu aðildarríkj-
anna er tilkynning send til annarra
ríkja innan EES. Kerfið skiptist í
tvo hluta, annar hlutinn er ætlaður
fyrir matvæli og hinn hlutinn er
ætlaður fyrir allar aðrar vörur en
matvæli. Í hverju landi er einn
tengiliður fyrir hvorn flokk. Hér-
lendis er Umhverfisstofnun tengi-
liður fyrir matvælin.
Tilkynningar um hættuleg mat-
væli berast daglega til stofnunar-
innar, flestar aðeins til upplýsingar
en sumar þess eðlis að skylt er að
kanna hvort varan sé á markaði
hérlendis. Allar tilkynningar um
fisk og fiskafurðir eru sendar
Fiskistofu, sem hefur eftirlit með
sjávarafurðum. Allar tilkynningar
um kjöt, kjötafurðir, egg, mjólk og
mjólkurafurðir eru sendar Emb-
ætti yfirdýralæknis sem hefur eft-
irlit með innflutningi þessara.
Aðra matvöruflokka, svo og er-
indi er varða hættulega efnavöru,
kannar Umhverfisstofnun með því
að athuga, með sérstöku leyfi tolla-
yfirvalda, hvort vara undir viðkom-
andi tollskrárnúmeri og frá við-
komandi landi hafi verið flutt inn í
landið. Finnist varan á markaði hér
á landi er hún stöðvuð í dreifingu
og innkölluð. Vörunni er síðan
fargað. Slíkar aðgerðir eru unnar í
samstarfi við Heilbrigðiseftirlit
sveitarfélaganna. Umhverfisstofn-
un sendir Eftirlitsstofnun EFTA
allar upplýsingar um aðgerðir og
sendir út tilkynningar í gegnum
kerfið ef hættuleg matvara finnst á
íslenskum markaði, sem gæti hugs-
anlega verið í dreifingu í öðrum
löndum innan EES.
Davíð segir að allar reglur, sem
settar eru um framleiðslu og inn-
flutning á matvælum eða öðrum
neysluvörum, séu í eðli sínu haml-
andi. „Um leið og við setjum skorð-
ur við frelsi á grundvelli öryggis og
verndar fyrir neytendur er mik-
ilvægt að samræmi sé í reglunum
og þeim sé alls staðar framfylgt
með sama hætti.“
Hugmyndir að baki íslenskri lög-
gjöf í umhverfismálum eiga að
mestu leyti rætur að rekja til meg-
inlands Evrópu, þar sem slík lög-
gjöf hefur víðast verið lengi í gildi,
að sögn Davíðs. „Okkar lög og
reglur byggjast í raun á reynslu
þeirra sem búa í milljónasamfélög-
um í stórum löndum, þar sem nátt-
úrufræðistofnanir hafa starfað
mjög lengi. Við tókum þetta upp
miklu síðar og skortir grunnþekk-
ingu á ýmsum málum sem er fyr-
irliggjandi annars staðar. Þetta
hefur komið fram til dæmis í sam-
bandi við virkjanamál, þar sem
mikill kraftur fer í að afla grunn-
upplýsinga áður en hægt er að
svara spurningum um t.d. umhverf-
isáhrif á skipulagðan og rökrænan
hátt. Við getum ekki sótt okkur
þekkingu til starfsbræðra í Evrópu
að þessu leyti, því upplýsingar um
einstök svæði í íslenskri náttúru er
auðvitað eingöngu hægt að nálgast
hér. Við verðum að afla allra gagna
og þar skortir enn töluvert upp á.“
Davíð segir öflun gagna nauð-
synlega til að Umhverfisstofnun
geti fært góð rök fyrir máli sínu.
Hann vísar þar í drög að nátt-
úruverndaráætlun til ársins 2008,
sem var send til umsagnaraðila um
miðjan maí, eins og skýrt var frá í
Morgunblaðinu. Samkvæmt drög-
unum eru gerðar tillögur um þrjá
nýja þjóðgarða og 77 friðlýst
svæði, þar af átta sem ekki hafa
verið á náttúruminjaskrá.
„Náttúruverndaráætlun byggist
á sjónarmiðum um vernd og nýt-
ingu. Ef friða á tiltekið landsvæði
er um leið ljóst að það dregur úr
möguleikum annarra til að nýta
það. Þá getur komið upp ágrein-
ingur. Við lögðum mikla áherslu á
að setja náttúruverndaráætlunina
fram með skipulögðum hætti og
rökstyðja vel hvaða svæði ber að
vernda. Slík vinnubrögð skipta
miklu máli og við þurfum að ná
sátt um aðferðafræðina og verklag-
ið. Við verðum að leggja alla okkar
þekkingu á borðið og taka rök-
réttar ákvarðanir í framhaldinu. Að
öðrum kosti geta rök okkar verið
hrakin og alls konar ágreiningur
risið um þau svæði sem við leggj-
um mesta áherslu á að vernda.“
Náttúruverndaráætlun fer til
umsagnar allra sveitarfélaga og
fjölmargra fræðistofnana, svo
dæmi séu tekin. Þá er áætlunin
einnig birt á heimasíðu Umhverf-
isstofnunar, www.ust.is, og þar get-
ur almenningur kynnt sér hana og
komið athugasemdum á framfæri.
„Frestur til að skila athugasemd-
um er fram í miðjan júní. Við
vinnum svo úr athugasemdunum
og sendum tillögur okkar til um-
hverfisráðuneytisins. Ráðuneytið
metur hvað það leggur fyrir svo-
kallað umhverfisþing og á haust-
mánuðum leggur umhverfisráð-
herra endanlega náttúruverndar-
áætlun fyrir Alþingi.“
Davíð telur að það skipti ákaf-
lega miklu að áætlunin fái þinglega
meðferð og sambærilegan sess
varðandi skipulag og nýtingaráætl-
anir svo sem samgönguáætlun.
Eitt stærsta verkefni Umhverf-
isstofnunar, að mati forstjórans, er
að gera upplýsingar um umhverf-
ismál aðgengilegar öllum almenn-
ingi. „Við ætlum að leggja mikla
áherslu á að heimasíða stofnunar-
innar geymi ávallt sem bestar og
nýjastar upplýsingar. Sem dæmi
má nefna upplýsingar um loftgæði,
sem eru unnar í samstarfi við
Reykjavíkurborg. Við erum að
hrinda úr vör ýmiss konar upplýs-
ingakerfum, en allt er þetta bæði
tímafrekt og dýrt. Við búum yfir
ýmsum upplýsingum um umhverf-
ismál, sem við viljum gjarnan koma
á framfæri við almenning. Þetta er
nauðsynlegt til að stjórnvöld og al-
menningur hafi tilfinningu fyrir því
hvort við erum á réttri leið í þeim
málaflokkum sem stofnunin sér
um. Á vefnum er þegar ýmislegt að
finna um umhverfis- og matvæla-
öryggismál. Raunar er vefurinn
mjög stór og ég hvet fólk til að
kynna sér hann.“
Þjóðgörðum mun fjölga
Annað stórt verkefni lýtur að
rekstri þjóðgarða. „Á Þingvöllum,
sem heyra raunar ekki undir Um-
hverfisstofnun, geta gestir nálgast
upplýsingar um þjóðgarðinn í mjög
skemmtilegri gestastofu. Í Skafta-
felli er einnig gestastofa, en engin
slík í hinum þjóðgörðunum tveim-
ur, Snæfellsjökulsþjóðgarði og
þjóðgarðinum í Jökulsárgljúfrum.
Þetta er mjög bagalegt, því ekki
hefur verið hægt að kynna fyrir
fólki hvers vegna svæðið er þjóð-
garður, hver eru helstu sérkenni
hvers svæðis og hvað er helst að
skoða.
Núna höfum við að vísu gengið
frá langtíma leigusamningi á
Hellnum á Snæfellsnesi og þar
verður rekin gestastofa. Ætlunin
er að hún komist í gagnið síðsum-
ars. Þar verður hægt að ganga að
öllum upplýsingum um þjóðgarðinn
og þar með hefur skapast grund-
völlur fyrir að hann nái tilgangi
sínum. Hugmyndir eru um að reisa
aðra gestastofu á Hellissandi, en
það er síðari tíma mál.“
Davíð segist hafa trú á að þjóð-
görðum muni fjölga hér á landi. Í
drögum að náttúruverndaráætlun
leggur Umhverfisstofnun til þrjá
nýja þjóðgarða, sem ná til Vatna-
jökuls, Heklu og nágrennis og
Látrabjargs og Rauðasands. Einn-
ig leggur stofnunin til að friðland
Þjórsárvera verði stækkað veru-
lega sem og þjóðgarðarnir á Þing-
völlum og í Jökulsárgljúfrum. „Eitt
af því sem skapar Íslandi sérstöðu
er hve stór hluti landsins er enn
ósnortinn. Ísland er í raun jarð-
fræðisafn og eins er lífríkið á
margan hátt ákaflega sérstakt og
við eigum að kappkosta að vernda
þessa einstöku náttúru. Þessi verð-
mæti á að nýta, en það getum við
ekki gert nema með verndun. Ég
er líka þeirrar skoðunar, að við eig-
um að færa ábyrgð á þjóðgörð-
unum og öðrum friðlýstum svæðum
til heimamanna í ríkari mæli, svo
þeir sjái sér fjárhagslegan hag í að
standa vel að verki. Sem dæmi má
nefna að við gerðum samning við
Ísafjarðarbæ um að bærinn hefði
eftirlit með friðlandinu á Horn-
ströndum. Heimamenn eiga að fá
tækifæri til að byggja upp atvinnu
í tengslum við friðuð svæði, án þess
að ganga á gæði þeirra.“
Davíð segist vonast eftir góðum
undirtektum við drögum að nátt-
úruverndaráætlun. „Ég tel ástæðu-
laust að einblína á einstaka svæði,
sem fjallað er um í áætluninni. Það
er miklu mikilvægara að ná al-
mennri samstöðu um hvers vegna
staðir teljast þess virði að vernda.
Af hverju er Álftanesið til dæmis
mikilvægt? Það er mikilvægt vegna
þess að þar eru margar fuglateg-
undir, fjöldi plantna og sérstakar
jarðmyndanir. Ef við náum sam-
stöðu um að slík svæði beri að
vernda er hálfur sigur unninn. Í
mörgum tilvikum þarf að ná samn-
ingum við eigendur, eigi að friða
landið og takmarka þar með nýt-
ingu þess, en við tökum ekki af-
stöðu til slíks í drögum að nátt-
úruverndaráætlun. Okkar hlutverk
er að meta hvaða svæði skipta
máli, út frá tilteknum forsendum.
Verndunin, sem lögð er til, er mis-
mikil. Sum svæði eru lýst nátt-
úruvætti, önnur friðuð, svo eru
fólkvangar en æðsta stig vernd-
unar eru þjóðgarðarnir. Friðlýsing
þýðir ekki endilega að öll starfsemi
sé bönnuð, til dæmis getur hefð-
bundinn búskapur verið stundaður
á friðuðu landi, en friðunin kemur
þá í veg fyrir stórtækar breytingar
og rask.“
Heilnæm lífsskilyrði
Þótt verkefni Umhverfisstofnun-
ar séu ærin frá degi til dags ber
henni einnig að móta framtíðar-
stefnu í umhverfismálum. „Stofn-
unin starfar innan ákveðins laga-
ramma og núna erum við önnum
kafin við að setja stofnuninni deili-
markmið, því við viljum stefna að
ákveðnum árangri innan t.d. eins
árs, þriggja ára og svo framvegis.
En framtíðarsýn okkar er sú, að
landsmenn búi við heilnæm lífsskil-
yrði, ómengað umhverfi, örugg
matvæli, örugga efna- og nauð-
synjavöru, fái að njóta þess sem er
sérstakt eða sögulegt í náttúrunni
og að íslensk náttúra þróist eftir
föngum samkvæmt eigin lögmálum.
Umhverfisstofnun vill vera leiðandi
afl í að knýja á um og samþætta
nauðsynlegar aðgerðir landsmanna
í umhverfis- og matvælamálum til
að ná þessu markmiði. Við vinnum
út frá því sjónarmiði að umhverfis-
og matvælaöryggismál varði alla.
Myndun Umhverfisstofnunar, ef
við berum gæfu til að vinna skipu-
lega að því marki, gerir það verk
mun auðveldara en ella,“ segir
Davíð Egilson, forstjóri Umhverf-
isstofnunar.
rsv@mbl.is
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 8. JÚNÍ 2003 19
Parketslípun-parketlögn
Þjónusta í 16 ár
Lökkum vax-olíuberum og bæsum viðargólf.
Notum aðeins gæðalökk og -olíur.
Gerum föst verðtilboð
Beykir ehf., Sími 892 8656
Skógarhlíð 18, sími 595 1000.
www.heimsferdir.is
Verð kr. 49.950
Flug, gisting í 6 nætur, skattar, Hotel
Quality.
Heimsferðir bjóða nú einstakt tækifæri til
þessar fegurstu borgar Evrópu, sem skartar á sumrin sínu fegursta. Þetta er
besti tíminn til að upplifa hið einstaka mannlíf sem borgin hefur að bjóða
og kynnast sögufrægum stöðum og byggingum. Beint
leiguflug og þú
nýtur þjónustu far-
arstjóra Heimsferða
allan tímann.
29. júlí – 4. ágúst
Munið Mastercard
ferðaávísunina
Verslunarmannahelgin í
Prag
29. júlí
frá kr. 39.950
Kynnisferðir
· Gamla borgin
· Kastalahverfið
· Karlovy Vary
· Karlstejn
· Sigling á Moldá
Verð kr. 39.950
Flug og skattar.