Morgunblaðið - 08.06.2003, Blaðsíða 20

20 SUNNUDAGUR 8. JÚNÍ 2003 MORGUNBLAÐIÐ
FRAMLÖG til rannsókna ogþróunar hér á landi hafaaukist hratt ár frá ári, eða13% að meðaltali frá árinu1985. Árið 2001 var svo
komið, að framlögin náðu 3% af
vergri þjóðarframleiðslu, en það er
það viðmið sem Evrópusambandið
hefur sett aðildarþjóðum sínum að ná
fyrir árið 2010. Framlög til rann-
sókna á Íslandi hafa aukist hraðar en
í flestum OECD ríkjum, að Finnlandi
og Svíþjóð undanskildum. Í saman-
burði, sem framkvæmdastjórn ESB
gerði á frammistöðu Evrópuríkja í
nýsköpun, borið saman við Bandarík-
in og Japan, var Ísland í þriðja sæti, á
eftir Svíþjóð og Finnlandi.
Þessar upplýsingar koma fram í
skýrslu Rannsóknarráðs Íslands til
menntamálaráðherra. En þar kemur
einnig fram að ýmsar blikur eru á
lofti. Framboð á áhættufé hefur til
dæmis dregist verulega saman á síð-
ustu tveimur árum. „Þetta er veru-
legt áhyggjuefni, sérstaklega fyrir
stofnsetningu og fyrstu fjármögnun
sprotafyrirtækja sem byggja á nýrri
tækniþekkingu,“ segir í skýrslunni.
Dregið hefur verið úr opinberum
framlögum til rannsóknarstofnana
atvinnuveganna, að Hafrannsókna-
stofnun undanskilinni, sem hefur
gert flestum þeirra erfitt að endur-
nýja kjarnasvið þekkingar sinnar og
bregðast við nýjum ögrunum. Þá er
einnig bent á, að um þessar mundir fá
aðeins um 20% af nýjum, styrkhæf-
um verkefnum stuðning úr Vísinda-
sjóði og meðalstyrkur er aðeins 1,3
milljónir króna. „Nú er svo komið að
hafa verður verulegar áhyggjur af
þessum takmörkunum fyrir fram-
vindu vísinda á Íslandi. Hætta er á að
bestu vísindamenn okkar komi ekki
fram með sínar framsæknustu og
áræðnustu hugmyndir vegna þess
hve fjármunir eru naumt skammtaðir
til hvers verkefnis og til lítils að
sækja. Þá þarf að hafa í huga að inn-
lent rannsóknarfé er í flestum tilvik-
um grundvöllur þess að sækjast eftir
fjármagni erlendis frá,“ segir í
skýrslunni.
Framúrskarandi árangur
Eitt af helstu markmiðum núver-
andi ríkisstjórnar, að því er fram
kemur í stefnuyfirlýsingu hennar, er
að styrkja rannsóknar- og þróunar-
starf, m.a. með því að auðvelda fyr-
irtækjum að leggja fé til þess og örva
þannig frumkvöðlastarfsemi. Í sam-
ræmi við ný lög um Vísinda- og
tækniráð verði unnið að markvissri
uppbyggingu rannsóknastarfsemi og
nýsköpun á sem flestum sviðum.
Í skýrslu Rannsóknarráðs Íslands
til menntamálaráðherra er bent á að
fjárfesting Íslendinga í rannsóknum
og þróunarstarfi á undanförnum ár-
um hafi skilað framúrskarandi ár-
angri í vísindalegum afrakstri og
góðri frammistöðu íslenskra vísinda-
manna í alþjóðasamstarfi á sviði vís-
inda. Árangurinn birtist jafnframt í
öflugri nýsköpun í atvinnulífi með
fjölgandi störfum og vaxandi útflutn-
ingi á vörum og þjónustu sem byggja
á sérhæfðri þekkingu og reynslu,
einkum á sviði sjávarútvegs og mat-
vælavinnslu, heilbrigðismála, þjón-
ustu og stjórnunar. „Vísindaleg
þekking og sérhæfð reynsla er orðin
sjálfstæð og öflug uppspretta verð-
mætasköpunar og hagvaxtar hér á
landi,“ segir í inngangsorðum Hafliða
P. Gíslasonar, formanns Rannís, og
Vilhjálms Lúðvíkssonar fram-
kvæmdastjóra.
Einn meginstyrkur íslensks vís-
inda- og tæknisamfélags, að mati
skýrsluhöfunda, er stuttar boðleiðir
milli heims vísinda og tækni annars
vegar og atvinnulífs og samfélags
hinsvegar, sem skapa frjósamt um-
hverfi til nýsköpunar, flýta fyrir nýt-
um hlut atvinnulífsins fylgir umtals-
verð breyting á áherslum í rannsókn-
um hér á landi. Hlutur frumgreina
atvinnulífsins, fiskveiða, landbúnaðar
og orkuvinnslu, hefur dregist hratt
saman en þáttur úrvinnsluiðnaðar og
heilbrigðisþjónustu hefur vaxið að
sama skapi svo og hlutur rannsókna í
þágu félags-, menningar- og mennta-
mála. Sem dæmi má nefna að árið
2001 runnu 3,2% allra framlaga til
rannsóknar og þróunar til verkefna á
sviði landbúnaðar og 7,4% til rann-
sókna á sviði fiskveiða. Á hinn bóginn
runnu 38,6% til rannsókna á sviði
heilbrigðismála og 12,3% til tölvu- og
hugbúnaðargeirans.
Vísindagreinar og einkaleyfi
Allar þessar rannsóknir skila m.a.
fjölda vísindagreina, sem íslenskir
vísindamenn fá birtar í viðurkennd-
um vísindaritum. Íslendingar eru nú
meðal þeirra þjóða sem birta flestar
vísindagreinar miðað við fólksfjölda.
Frá 1997 til 2001 fjölgaði fræðigrein-
um íslenskra vísindamanna um 66%.
Árið 2001 voru yfir 40% birtra greina
í alþjóðlegum ritum á sviði heilbrigð-
isvísinda, lyf- og læknisfræði, um
14% voru á sviði haf- og landbúnaðar-
vísinda, 10% á sviði jarðvísinda, 10%
á sviði líftækni og lífvísinda, 5% á
sviði umhverfisrannsókna og 5% á
sviði verkfræði og tækni. „Frammi-
staðan á sviði heilbrigðisvísinda vek-
ur athygli,“ segja skýrsluhöfundar,
„en það er einmitt sú grein sem Ís-
lendingar leggja hlutfallslega mesta
fjármuni í til rannsókna um þessar
mundir.“
Í beinu framhaldi af rannsóknun-
um og vísindagreinunum hafa Íslend-
ingar í vaxandi mæli sótt um einka-
leyfi, bæði hjá Einkaleyfastofunni á
Íslandi og hjá bandarísku og evr-
ópsku einkaleyfastofunum. Á árun-
um 1994–1997 voru skráningar inn-
lendra umsókna hjá Einka-
leyfastofunni á Íslandi um 20 ár
hvert, en árið 2002 voru umsóknirnar
orðnar 71. Hjá Einkaleyfastofu
Góður árangur vísindann











 
 !"# $ %
&
'( 
& &
!



  




 



)
*

+

Atvinnufyrirtæki leggja sífellt meira af mörkum til rannsókna og þróunar, en hlutur rann-
sóknastofnana hins opinbera hefur fallið úr 70% niður í 20% á aldarfjórðungi. Ragnhildur
Sverrisdóttir kynnti sér skýrslu Rannís, en þar segir að rannsóknir og þróunarstarf skili
sér með svo áþreifanlegum hætti hér á landi að það eitt réttlæti aukin opinber framlög.
ingu á nýrri þekkingu og draga úr
kostnaði við rannsóknir og þróunar-
vinnu. En fámenni, lítið fjárhagslegt
bolmagn og dreifing starfskrafta á
margar litlar stofnanir og fyrirtæki
takmarkar að sama skapi val við-
fangsefna og alþjóðlegan áhrifamátt.
Í skýrslunni er fyrst rakið hve ört
framlög til rannsókna og þróunar hér
á landi hafa vaxið, eða 13% að með-
altali á ári frá 1985 til 2001. Árið 1997
voru framlögin 1,7% af vergri þjóð-
arframleiðslu, en voru komin í 3% ár-
ið 2001. Á árinu 2001 vörðu Íslend-
ingar um 22,5 milljörðum króna og
um 2.700 ársverkum í rannsóknir og
þróun. Tæpir 2⁄3 voru á vegum fyr-
irtækja en rúmur þriðjungur á veg-
um hins opinbera. Í skýrslunni segir
að eitt fyrirtæki hafi á árinu 2001
staðið undir svipuðu umfangi í rann-
sóknum og íslenska ríkið allt, en þar
munu skýrsluhöfundar vera að vísa
til Íslenskrar erfðagreiningar. Þeir
taka fram, að þetta fyrirtæki hafi síð-
an dregið nokkuð saman seglin og
heildarframlög gætu því hafa dregist
hlutfallslega saman eftir 2001.
Breytt verkaskipting
Heimur rannsókna og þróunar
hefur breyst verulega á Íslandi síð-
astliðna áratugi. Verkaskipting opin-
bera geirans og einkageirans hefur
breyst svo um munar. Árið 1975
stóðu rannsóknarstofnanir hins opin-
bera fyrir 70% allra rannsókna á
landinu, en aldarfjórðungi síðar var
hlutur ríkisins kominn niður í 20%.
Háskólar hafa haldið sínum hlut bet-
ur, hann var um 20% 2001, var um
25% árið 1975, en fór að vísu upp í
30% árið 1985. Atvinnufyrirtæki hafa
hins vegar aukið sinn hlut jafnt og
þétt, úr örfáum hundraðshlutum árið
1975 í tæp 60% aldarfjórðungi síðar.
Breyttri verkaskiptingu og aukn-
Bandaríkjanna fjölgaði veittum
einkaleyfum til Íslendinga úr 3 árið
1997 í 19 árið 2001. Á sama tíma fjölg-
aði umsóknum úr 8 í 39. „Einkaleyfin
endurspegla vel þá þróun sem orðið
hefur í þekkingarfrekum atvinnu-
greinum hér á landi og sýna vaxandi
fjölbreytni,“ segir í skýrslunni. „Við-
fangsefni umsókna hefur breyst frá
uppfinningum hugvitsmanna til um-
sókna sem byggðar eru á vísinda-
rannsóknum og tækniþróun. Þar má
nefna einkaleyfi á sviði stýritækni,
myndgreiningar, lyfjaframleiðslu,
sameindalíffræði (líftækni), tækja til
vinnslu, pökkunar og flutninga á mat-
vælum (fiski og kjöti), gervilima-
smíði, veiða og húsdýrahalds, skurð-
aðgerða og tónsmíða.“
Fyrirtækjum sem byggja á háþró-
aðri þekkingu fjölgar og útflutnings-
tekjur af þekkingarfrekri vöru og
þjónustu fer ört vaxandi og afla nú
tæplega 20 milljarða, eða nærri 10%
gjaldeyristekna. „Störfum í fyrir-
tækjum sem stunda rannsóknir og
byggja á háþróaðri þekkingu fjölgaði
óðum fram til ársins 2000. Nokkuð
hefur dregið úr fjölgun þeirra síðan,
einkum hjá fyrirtækjum á sviði upp-
lýsingatækni, og verðmæti útflutn-
ings staðið í stað síðustu tvö árin
nema útflutningur lyfja og lækninga-
tækja. Gengisþróun á síðasta ári
hafði hér nokkur áhrif.“
21,3% af rannsóknarfé
kemur að utan
Þá kemur fram að alþjóðasamstarf
í vísindum og tækni sé ört vaxandi
þáttur í mótun rannsóknarstarfsem-
innar hér á landi og alþjóðlegt rann-
sóknarfé leiti til Íslands í vaxandi
mæli. Nú nemi það um 21,3% af rann-
sóknarfé landsmanna. „Verulegur
hluti þess er vegna rannsóknarsamn-
inga og áhættufjáröflunar erlendis