Morgunblaðið - 08.06.2003, Blaðsíða 21

hjá fáum aðilum og á því geta orðið
einhverjar sveiflur milli ára.“
Fram kemur að Íslendingar hafa
náð afburðaárangri í sókn innan 4. og
5. rannsóknaáætlana ESB. Eru Ís-
lendingar nú þegar aðilar að sam-
þykktum verkefnum sem væntan-
lega fela í sér styrki að upphæð
rúmlega 1,8 milljarða króna á fjórum
árum í 5. rannsóknaráætluninni.
„Hefur nærri 40% innsendra um-
sókna með aðild Íslands hlotið stuðn-
ing,“ segir í skýrslunni, en þar kemur
einnig fram að nú eru blikur á lofti
varðandi skipulag 6. rannsóknar-
áætlunarinnar, sem var hleypt af
stokkunum í nóvember á síðasta ári.
„Þar er stefnt að mun stærri og sam-
þættari verkefnum en tíðkast hafa í
rannsóknum. Íslendingar hafa tak-
markað bolmagn og reynslu til að
hafa frumkvæði um verkefni á þeim
forsendum.“
En Íslendingar hafa ekki eingöngu
fengið styrki frá ESB. Vísindasjóður
Bandaríkjanna og Heilbrigðisstofn-
un Bandaríkjanna hafa veitt háar
upphæðir til verkefna sem unnin eru
hér á landi af íslenskum vísinda-
mönnum. Árið 2001 voru 115 verkefni
unnin í samvinnu íslenskra og banda-
rískra eða kanadískra vísindamanna.
41 þeirra naut fjárhagslegs stuðnings
úr bandarískum eða kanadískum
sjóðum. Þá segir Rannís að nú sjáist
þess merki að áhugi á norrænu vís-
indasamstarfi fari aftur vaxandi.
Meistaranám hér á landi
Rannís bendir á að vísindamennt-
un og rannsóknatengt framhaldsnám
sé snar þáttur í þróun þekkingar-
þjóðfélagsins og rannsóknastarfsemi
hér á landi. Á örfáum árum hefur
fjöldi meistaranámsverkefna hér á
landi margfaldast. Áður fór allt
meistaranám Íslendinga fram er-
lendis.
Umsóknafjöldinn um styrki hjá
rannsóknanámssjóði Rannís, sem
styrkir fólk til framhaldsnáms hér og
erlendis, hefur tvöfaldast á tíu árum.
Ekki hefur verið hægt að verða við
nema hluta af umsóknunum. Rannís
telur eflingu sjóðsins mikilvæga og
segir koma til álita að styrkja erlenda
stúdenta til rannsóknanáms hér á
landi, enda styrki það alþjóðavæð-
ingu íslensks rannsóknasamfélags.
Reyndar hefur sókn erlendra stúd-
enta í nám hér á landi aukist ört, með
stuðningi Erasmus-áætlunar ESB og
Nordplus-áætlunar Norðurlanda-
ráðs og nú er svo komið að fleiri er-
lendir stúdentar koma til Háskóla Ís-
lands á styrkjum úr þessum
áætlunum en fara til evrópskra og
norrænna háskóla.
Rannís segir að þótt ekki hafi tek-
ist að sýna fram á leiðir til að bein-
tengja framlög til rannsókna og þró-
unar við hagvöxt í þjóðhagslíkönum
fari áhrifin til lengri tíma ekki á milli
mála. „Taka má einstök dæmi sem
sýna samhengið, en tímakvarði áhrif-
anna er lengri en haglíkön sem notuð
eru við hagstjórn gera ráð fyrir. Fjöl-
mörg hérlend reynsludæmi liggja nú
fyrir sem benda til þess að tími frá
fyrstu fjárfestingu í rannsóknum
með hagnýtu markmiði þar til ný fyr-
irtæki fara að skila hagnaði og vaxa
óstudd sé um 10–15 ár. Gott dæmi er
þróunarsaga Marel ehf. sem er eitt
fyrsta dæmið um íslenskt sprotafyr-
irtæki og sprottið er úr háskólarann-
sóknum. Hugmyndin að rafeinda-
stýrðri vog fyrir fiskvinnsluiðnaðinn
var kynnt á fyrsta ársfundi Rann-
sóknaráðs ríkisins árið 1978. Fyrir-
tækið fór ekki að vaxa öruglega og að
ráði fyrr en eftir 1990. Svipaða sögu
má segja um mörg önnur tæknifyr-
irtæki sem í upphafi hafa notið stuðn-
ings úr sjóðum Rannsóknarráðs.“
Rannís nefnir nokkur atriði, sem
breyttu forsendum nýsköpunar á Ís-
landi með afgerandi hætti: Breytt
efnahagsstefna, vaxandi frjálsræði á
fjármálamarkaði, áhættufjármagn
var laðað fram og fjárfestar með
áhuga á nýrri tækniþekkingu gáfu
sig að nýjum hugmyndum. „Skilyrði
til nýsköpunar gerbreyttust á
skömmum tíma. Áætlanir um rann-
sóknir og þróunarstarf urðu nú mið-
lægur þáttur í stefnu flestra fram-
sækinna fyrirtækja. Nýleg lækkun á
tekjuskatti fyrirtækja ætti að ýta
frekar undir rannsóknir og nýsköpun
í starfandi fyrirtækjum.“
Áhættufjármagn þurrausið
Rannís tekur fram að framboð á
áhættufé hafi dregist verulega sam-
an á síðustu tveimur árum. „Aðilum á
þeim markaði hefur fækkað úr 23 ár-
ið 1999–2000 í þrjá á yfirstandandi ári
og lausafé þeirra til nýfjárfestinga er
nánast þurrausið þegar þetta er
skrifað. Þetta er verulegt áhyggju-
efni, sérstaklega fyrir stofnsetningu
og fyrstu fjármögnun sprotafyrir-
tækja sem byggja á nýrri tækniþekk-
ingu.“
Fjármagn það sem Rannsóknaráð
hefur haft til umráða er mjög tak-
markað miðað við eftirspurn og þarf-
ir, segir í skýrslunni. Of háu hlutfalli
þeirra umsókna sem metnar eru vel
hæfar er nú hafnað og veittir styrkir
eru of lágir. Mörg fyrirtæki hafa gef-
ist upp á viðskiptum við sjóði Rannís,
þar sem forsvarsmönnum þeirra
þykir sóknarkostnaður við umsóknir
of hár miðað við það sem úthlutað er.
Umsóknum hefur því fækkað frá því
sem var fyrir einum áratug. „Árið
1987 var hlutfall styrkja Vísindasjóðs
og Rannsóknasjóðs (síðar Tækni-
sjóðs) um 11–12% af heildarfjár-
magni til rannsókna og þróunar á Ís-
landi. Nú er þetta hlutfall nálægt 3%
af heild. Árið 1993 var því lýst yfir af
þáverandi ríkisstjórn að auka ætti
hlutfall samkeppnissjóða í 25% af
heildarumsvifum rannsókna. Þróun-
in hefur því gengið í öfuga átt. Á móti
hefur að hluta komið samkeppnis-
bundið fé úr rammaáætlun ESB og
að nokkru úr Lýðveldissjóði og
Kristnihátíðarsjóði til verkefna á tak-
mörkuðum sviðum rannsókna.“
Í niðurlagi skýrslu sinnar ítrekar
Rannís að hlutur hins opinbera í fjár-
mögnun rannsókna á Íslandi sem
hlutfall af vergri þjóðarframleiðslu sé
vissulega með því hæsta sem gerist
meðal OECD-þjóða. Ýmsum spurn-
ingum er velt upp, m.a. um raunhæfa
möguleika á því að auka opinber
framlög til rannsókna í takt við hrað-
vaxandi framlög úr einkageiranum.
Ljóst sé að rannsóknir og þróunar-
starf skili sér með svo áþreifanlegum
hætti hér á landi að það eitt réttlæti
aukin opinber framlög á þessu sviði.
Þeir auknu fjármunir ættu þó tví-
mælalaust að fara í gegnum sam-
keppnissjóði. „Það er því mikilvægt
verkefni nýs vísinda- og tækniráðs að
móta stefnu um fyrirkomulag á fjár-
mögnun rannsókna á Íslandi og hlut-
verk samkeppnissjóða í því efni.“
a, en fé skortir





  




   !
""
#$$%&'((#
)



 

  
      ! 
"
 #

$
   %
  &
&
'
(   &
 # & )$
 * &
+

  & 

#

     '+
%    rsv@mbl.is
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 8. JÚNÍ 2003 21