Morgunblaðið - 08.06.2003, Qupperneq 24

LISTIR
24 SUNNUDAGUR 8. JÚNÍ 2003 MORGUNBLAÐIÐ
K
VIKMYNDAHÁTÍÐIR eru
fullkomin tímaskekkja. Þær
eru síðustu dauðateygjur fas-
ismans,“ eru gífuryrði sem
breski kvikmyndagerðarmað-
urinn virti en sérlundaði Peter
Greenaway mælti í eyru mín
þar sem við sátum á ströndinni, samankomnir á
kvikmyndahátíðinni í Cannes, hann að kynna
og fylgja eftir nýjustu mynd sinni Töskur Tulse
Luper (The Tulse Luper Suitcases) og ég að
flytja fregnir af því sem hátíðin hafði fram að
færa. Og vitanlega bað ég manninn um að færa
nánari rök fyrir þessari glæfralegu yfirlýsingu.
„Nú, hvað á það að þýða á þessum tímum
flæðandi upplýsingastreymis að maður þurfi
enn að leggja á sig heillangt ferðalag til þess að
sýna nýju myndirnar sínar og sjá aðrar. Fólkið
á ekki lengur að þurfa að koma til myndanna,
myndirnar eiga að koma til
fólksins. Fyrir mér er
svona samkunda því arg-
asti fasismi.“
Umdeilanleg orð sann-
arlega því auðvitað mun
mannskepnan ávallt hafa
þörf fyrir það að umgangast sína líka og njóta
nýrrar listsköpunar í „góðum og gefandi“ fé-
lagsskap. En getur samt verið að eitthvað sé til
í orðum Greenaways, að kvikmyndahátíðir séu
tímaskekkja og heyri brátt sögunni til? Vonandi
ekki, en óneitanlega læddist þessi óþægilega
hugsun að manni, er maður býsnaðist yfir því
sem í boði var á Cannes-hátíðinni í ár. Málið er
nefnilega að ef sú hátíð er einhver örsmár vísir
að því sem koma skal þá mun Greenaway klár-
lega reynast sannspár, hvort sem okkur kvik-
myndaunnendum líkar betur eða verr.
Lifi kvikmyndirnar! var yfirskrift 56. kvik-
myndahátíðarinnar í Cannes. Orð þessi hrópaði
Fellini þegar hann tók við Gullpálmanum fyrir
Hið ljúfa líf (La dolce vita) árið 1960. Var það
örugglega einlæg meining skipuleggjenda að
góðum 40 árum síðar gætu hátíðargestir tekið
undir herópi ítalska meistarans. Og auðvitað
var það líka von Cannes-faranna í ár, að þeir
gætu hrópað „lifi kvikmyndirnar!“ þegar sig-
urmyndin yrði tilkynnt og hugsað með sælu-
tilfinningu í brjósti til allra þeirra áhugaverðu
listaverka sem þeir höfðu upplifað á þessari
lengstu og virtustu kvikmyndahátíð sem fyr-
irfinnst, í það minnsta í Evrópu. En ég, einn
þessara blessuðu Cannes-fara, leyfi mér hér
með að fullyrða að ekki nokkur maður hafi séð
ástæðu til að gefa tilfinningunum lausan taum-
inn, fundið fyrir þessari sælutilfinningu og
hrópað í gleðivímu húrra fyrir kvikmyndalist-
inni. Engin af þeim tugum, ef ekki hundruðum,
nýju mynda sem sýndar voru á hátíðinni átti
nefnilega skilið húrrahróp, hvað þá festi menn í
trúnni um að í garð væri gengið annað árhundr-
að dýrðlegra kvikmynda.
Ef ég á að vera alveg sanngjarn og for-dómalaus, þá skulum við halda okkurvið þær myndir sem ég sá, uppundirþrjátíu talsins, allar myndirnar tuttugu
sem hlotnaðist sá heiður að keppa um Gull-
pálmann, og einar tíu til sem voru sýndar í Un
Certain Régard-dagskránni, Leikstjóradag-
skránni, á opinberri hátíðarsýningu, utan
keppni eða þá á markaðinum.
Tökum fyrir myndirnar í aðalkeppninni til að
byrja með. Þær eiga líka að vera rjóminn, bestu
myndirnar, hlýtur maður að áætla, af þeim níu
hundruð sem komu til greina, að sögn skipu-
leggjenda. Tuttugu myndir af níu hundruð,
enginn smáklásus það. Í hvert sinn sem maður
sér mynd í aðalkeppninni er maður líka viðbú-
inn einhverju merkilegu, jafnvel fyrstu op-
inberu sýningunni á mynd sem á eftir að vera
álitin sígilt meistaraverk. En það get ég sko
sagt ykkur að ekki nokkur einasta þeirra tutt-
ugu sem kepptu í ár á eftir að komast í þann
flokk. Ekki handhafi Gullpálmans Fíll (Eleph-
ant), ekki tyrkneska Einsemd (Uzak) sem lenti
í öðru sæti og fékk Grand Prix-verðlaunin og
ekki heldur Dogville, sem langflestir höfðu spáð
sigri. Þær eru nokkrar sem standa fyrir sínu,
skulum við segja – eru athyglisverðar og vel
fyrir ofan meðallag.
Næst því að vera snilldarverk er myndkanadíska leikstjórans Innrás Barb-aranna (Les ivasion barbares), fram-hald hinnar margverðlaunuðu
myndar hans Hnignun ameríska heimsveldisins
frá 1986. Í myndinni er þráðurinn tekinn upp
hjá vinahópnum úr fyrri myndinni þegar „and-
legur leiðtogi“ hans, háskólaprófessorinn kven-
sami Rémy liggur fyrir dauðanum á spítala,
ennþá jafnskoðanaglaður, þver og tilfinn-
ingaheitur. Það andar köldu milli hans og upp-
komins sonarins, enda eru þeir algjörar and-
stæður; sonurinn jarðbundinn einnar konu
maður, lítt lesinn og genginn í lið með fjandans
kapítalismanum (að mati Rémys), starfar við
fjármál og þénar á einum mánuði það sem fað-
irinn menntamaðurinn gerir á heilu ári. En fyr-
ir móður sína fellst hann á að vera með föður
sínum og gerir allt sitt, aðallega með því að nota
peninga, til að gera síðustu ævidaga föður síns
bærilegri. Strákur kallar saman alla gömlu vin-
ina og saman skoða þeir líf sitt og dauða, afrek
og eftirsjá, ólík viðhorf kynslóðanna til sam-
skipta kynjanna, fjölskyldunnar og heims-
stjórnmálanna. Ólíkt flestum öðrum myndum í
keppninni slær Arcand á mannlega strengi,
leyfir sér að gera mynd frá hjartanu, heldur sig
ekki í fjarlægð og er óhræddur við að gefa til-
finningunum lausan tauminn, þannig að úr varð
kannski eina myndin í keppninni sem skilur
áhorfandann eftir sorgbitinn, með tár á hvörm-
um, en um leið hlýju í hjarta, bjartsýni og sátt.
Vissulega eiga samtölin, sem myndin byggist að
mestu á, til að verða svolítið tilgerðarleg, en
alltaf eru þau fyndin, blátt áfram og trúverðug,
sem einnig sker myndina frá öðrum í keppn-
inni.
Um þær, hinar 19 myndirnar í keppninni,
sem ég sá allar, sé ég mig tilneyddan að fara
færri orðum um, ef sumar eiga þá skilið eitt-
hvert umtal yfir höfuð. Grand Prix-hafinn Ein-
semd er góðra gjalda verð, vel leikin og nær-
gætin stúdía á einverunni. En við hliðina á
henni er Nói albínói hreinasta hasarmynd, og
reyndar við hliðina á flestum myndunum sem
kepptu um Gullpálmann í ár. Handhafi Gull-
pálmans Fíll eftir Gus Van Sant er sannarlega
umtalsins verð, hugdjörf og óvenjuleg nálgun
við vandasamt viðfangsefni sem skólamorð eru.
En vafasöm er hún, annað verður ekki sagt.
Margumtöluðu Dogville Von Triers er í besta
falli athyglisverð, í versta falli ömurleg tilgerð.
Frönsku myndirnar voru fimm að þessu sinni;
tvær keppnishæfar og þrjár sem ekkert erindi
áttu á hátíðina. Sundlaug (Swimming Pool)
Francois Ozons (8 konur) veitti mér mesta
ánægju, lítið og vel leikið morgátudrama. Lili
litla (Le petit Lili) eftir Claude Miller er ekta
Miller-mynd, fáguð, vel leikin en of tilgerðarleg,
„of frönsk“ í neikvæðri merkingu þess orðalags.
Nauðgun Bertrands Bliers á leikhúsverkinu
Kótiletturnar (Les Cotelettes) gekk hins vegar
fram af nær öllum er sáu og samkvæmt þar til
gerðum útreikningum Screen International
hefur engin mynd í keppni um Gullpálmann
fengið eins vonda dóma gagnrýnenda yfir það
heila. Þurfti þá heilmikið út af að bregða til að
slá út Brúnu kanínuna (The Brown Bunny),
aðra mynd bandaríska leikarans Vincents Gal-
los, einhverja erfiðustu mynd sem ég hef séð í
bíói, í allri merkingu orðsins erfið. Þeir voru
ófáir sem greinilega var sárlega misboðið að
þurfa að sitja undir slíkri keppnismynd og
Screen International birti fréttir af því að Gallo
hefði beðið fólk afsökunar á að hafa kvalið það
með slíkri sjálfumgleði – yfirlýsing sem hann
hefur einhverra hluta vegna séð ástæðu til að
draga til baka, sem segir náttúrlega allt sem
segja þarf um náungann atarna.
Þær voru fleiri sem ekkert erindi áttu áhátíð eins og Cannes; japanska Bjartaframtíð (Bright Future) og Shara, kín-verska Fjólublát fiðrildi (Purple Butt-
erfly) og ítalska Fjarlæg hjörtu (Il Coure Altr-
ove). Umtöluð endurkoma Hectors Babencos,
Carandiru, olli mér vonbrigðum, er vissulega
grimm en er þó í grunninn lítið meira en svart-
holssápa. Og hvað sem menn segja um snilli
Rússans Sokurov gat ég ekki komist að annarri
niðurstöðu en að hin ljóðræna Faðir og sonur
væri illa leikin, klaufalega hljóðsett og liti út
eins og ítölsk rúmstokksmynd. Í slíkri eyði-
mörk voru kærkomnar vinjar myndirnar
Klukkan fimm síðdegis (A Cinq Heures De
L’Apres Midi) eftir írönsku Samira Makhm-
albaf, Dulá (Mystic River) eftir Clint Eastwood
og meira að segja Töskur Tulse Luper, einn eitt
ótrúlega sjónarpilið eftir Peter Greenaway en
þó með öllu yfirgengileg.
Er þetta ekki glæsilegt? Á slíkri hátiðþakkaði maður Guði fyrir hliðardag-skrárnar, allar hinar myndirnar en þarsá ég nokkrar mun frambærilegri en
meinti rjóminn. Skoska Adam ungi (Young
Adam), önnur mynd hins bráefnilega Davids
Mackenzies var t.a.m. alveg mögnuð og skart-
aði Ewan McGregor í sinni bestu rullu síðan í
Trainspotting. Norska Eldhússögur (Kitchen
Stories) eftir Bent Hamer, höfund Egg, var
stórfín, allt í senn frumleg, fyndin og fagmann-
leg. Ekta skandinavískur húmor vildu bresku
blaðafulltrúarnir meina. Mér fannst hann svo-
lítið íslenskur, jafnvel Friðriks Þórs-legur. Og
hún er dásamleg fyrsta heimildarmyndin í röð
sjö heimildarmynda tileinkaðra blústónlistinni í
víðustu merkingu. Fór vel á að Wim Wenders
riði á vaðið með Mannsins sál (The Soul of A
Man) enda er hann orðið hreinn sérfræðingur í
gerð ástríðufullra tónlistarmynda. Og besta
mynd hátíðarinnar? Tvímælalaust Nútími
Chaplins sem sýnd var í endurnýjaðri útgáfu.
Þá komst ég næst því að taka undir með Fellini.
Þvílík unun að fá að njóta svo sígildrar myndar
á tjaldinu hvíta.
Reiknimeistarar Screen International, sem
fylgst hafa grannt með gæðum Cannes-
hátíðarinnar í gegnum tíðina með aðstoð val-
inkunnra gagnrýnenda hafa komist að þeirri
niðurstöðu að myndirnar á hátíðirnar hafi feng-
ið jafnverstu dóma af öllum myndum Cannes-
keppninnar síðasta áratuginn. Fallið er hátt frá
hápunktinum í fyrra en listrænn stjórnandi há-
tíðarinnar Thierry Fremaux er þó hvergi bang-
inn, segir í viðtali fyrir helgi við Screen Int-
ernational að öllum rósum – síðustu tvær
hátíðir – fylgi alltaf þyrnar – hátíðin í ár.
Ég vona svo heitt og innilega að Peter Green-
away hafi rangt fyrir sér er hann spáir því að
endalok Cannes og annarra kvikmyndahátíða
séu innan seilingar. Þótt vissulega kunni það að
virka fasískt að mannskepnan þurfi enn að bera
sig yfir höfin eftir nýrri listsköpun þá er hún og
verður ætíð þess virði – þar gætu nefnilega allt-
af leynst ilmandi rauðar rósir.
Þyrnum þakinn Gullpálmi
Ljósmynd/Halldór Kolbeins
ÞYRNIRÓS: Nicole Kidman hlaut mikið lof á Cannes fyrir það hugrekki að vinna að þremur erfiðum myndum með hinum erfiða Lars Von Trier. En það
eitt að Kidman hafi veifað hendi kom ekki í veg fyrir að viðstaddir styngju sig á snældunni, eða þyrnunum réttara sagt.
AF LISTUM
Eftir
Skarphéðin
Guðmundsson