Morgunblaðið - 08.06.2003, Blaðsíða 28

28 SUNNUDAGUR 8. JÚNÍ 2003 MORGUNBLAÐIÐ
. . . . . . . . . .
12. júní 1993: „Nýlokið er í
Reykjavík alþjóðlegri ráð-
stefnu sérfræðinga í lækna-
vísindum um hæggengar
veirusýkingar í mið-
taugakerfinu og verk dr.
Björns Sigurðssonar læknis,
fyrsta forstöðumanns Til-
raunastöðvar háskólans í
meinafræðum á Keldum. Dr.
Robert C. Gallo, heims-
kunnur alnæmissérfræð-
ingur og annar tveggja vís-
indamanna sem uppgötvuðu
HIV-veiruna sem veldur al-
næmissjúkdómnum, komst
svo að orði um dr. Björn í við-
tali við Morgunblaðið:
„Hugmyndir hans skýrðu að
minnsta kosti hluta af hegðun
sjúkdómsins alnæmis og ann-
arra veira, sem við uppgötv-
uðum á síðari hluta áttunda
áratugarins og í byrjun þess
níunda. Björn var frum-
kvöðull og verk hans mjög
mikilvæg og ef við hefðum
kynnt okkur þau nánar hefð-
um við getað uppgötvað fyrr
ýmislegt sem við höfum vitn-
eskju um í dag...“
. . . . . . . . . .
5. júní 1983: „Þau þáttaskil
urðu í umræðum um íslensk
utanríkismál þegar ráðuneyti
Ólafs Jóhannessonar settist
að völdum 1. september 1978,
að Alþýðubandalagið tók sæti
í ríkisstjórn sem hafði það
ekki að markmiði sínu að
rifta varnarsamstarfinu við
Bandaríkin. Tvisvar sinnum
áður frá því að varnarsamn-
ingurinn var gerður, 1956 og
1971, hafði Alþýðubandalagið
átt ráðherra í ríkisstjórnum
og höfðu þær báðar ákvæði
um það í sáttmála sínum að
rifta bæri varnarsamstarfinu.
Í hvorugt skiptið náðu þau
áform fram að ganga. Í árs-
byrjun 1974, áður en hin síð-
ari þessara stjórna hrökkl-
aðist frá, var efnt til
sögulegrar undirskriftasöfn-
unar undir kjörorðinu Varið
land, þar sem 55.522 kjós-
endur mótmæltu ótímabær-
um áformum stjórnarinnar í
varnarmálum og andmæltu
þannig með undirskrift sinni
stefnu Alþýðubandalagsins.“
9. júní 1973: „Fregnir sem
berast frá Brüssel, benda til
þess, að æðstu forsvarsmenn
Atlantshafsbandalagsins
vinni nú ötullega að því að fá
Breta til þess að hverfa á
brott með flota sinn af Ís-
landsmiðum. Vitað er, að Jos-
eph Luns, framkvæmdastjóri
Atlantshafsbandalagsins,
hefur mjög beitt sér í málinu
síðustu daga með marg-
víslegum hætti og talið er, að
hann muni næstu daga eiga
mikilvægar viðræður við
háttsetta stjórnmálamenn í
aðildarríkjum bandalagsins í
því skyni að skapa skilyrði til
lausnar landhelgisdeilunni.
Ljóst er, að í höfuðstöðvum
Atlantshafsbandalagsins rík-
ir skilningur á stöðu Íslands í
landhelgismálinu og vilji til
þess að reyna að leysa deil-
una.“
Fory s tugre inar Morgunb laðs ins
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
LÆKIR LIFANDI VATNS
Á hvítasunnu er þess minnst aðheilögum anda var úthellt yfirlærisveinana í Jerúsalem forð-
um daga. Andanum sem líkt hefur verið
við vatn, olíu og eld.
Aðstæður lærisveinanna forðum,
daginn fyrir hvítasunnudag, voru ekki
þær ákjósanlegustu frá mannlegu sjón-
arhorni séð. Meistari þeirra, Jesús
Kristur, hafði verið handtekinn og líf-
látinn rúmum sjö vikum áður. Eftir upp-
risuna hafði hann birst þeim og síðan
horfið til himins. Á kveðjustundinni gaf
hann fyrirheit um að vinir hans skyldu
bíða fyrirheitsins um andann heilaga;
kraft frá hæðum til að boða ríki hans allt
til endimarka jarðar. Jesús hafði oft
rætt um heilagan anda og meðal annars
líkt honum við lifandi vatn: „„Sá sem
trúir á mig, frá hjarta hans munu renna
lækir lifandi vatns, eins og ritningin
segir.“ Þarna átti hann við andann, er
þeir skyldu hljóta, sem á hann trúa.“
Á hvítasunnudag var biðin á enda.
Lækir lifandi vatns og andans kraftur
sem kristin kirkja fékk í fæðingargjöf
hefur verið aflgjafi hennar síðan. Enn
hlýða karlar og konur kalli meistarans
um að fara út og boða fagnaðarerindið,
knúin af kraftinum frá hæðum til að
veita líkn í nauðum og huggun í harmi.
Einn þeirra sem hlýtt hafa kallinu er
Helgi Hróbjartsson kristniboði sem
unnið hefur að hjálparstarfi og kristni-
boði í Eþíópíu í þrjá áratugi. Helgi hef-
ur einkum starfað meðal múslima. Í
grein um Helga, sem birtist í Morgun-
blaðinu á Þorláksmessu 2001, segir að
múslimunum þyki vænt um hann og séu
þeir orðnir háðir vináttu hans. „Boðun
hans er ekki mikið í orði, en hann nýtur
mikillar virðingar vegna verka sinna.
Múslimarnir við landamæri Sómalíu
kalla hann einfaldlega „númer þrjú“.
Allah er fyrstur og fremstur, þá kemur
Múhameð og því næst Helgi. Íslending-
urinn Helgi Hróbjartsson er sá eini
sýnilegi í þessari þrenningu og dags-
daglega hafa þeir sterkust tengsl við
hann.“
Hjálparstarf kirkjunnar hefur í vor
staðið fyrir fjársöfnun undir yfirskrift-
inni „Hjálpum Helga til að hjálpa“. Eþí-
ópía hefur enn komist í heimsfréttirnar
vegna aðsteðjandi neyðar. Langvarandi
þurrkar hafa valdið uppskerubresti og í
vor var talið að meira en 14 milljónir
Eþíópa þyrftu á neyðarhjálp að halda á
árinu. Hallærið hefur neytt fólk til að
selja búsmala og aðrar eignir fyrir brot
af raunvirði. Eitt hörmungarsvæðanna
heitir El Kere, þar sultur hrjáir menn
og skepnur og börnin deyja. Helgi Hró-
bjartsson fékk það hlutverk að vera að-
alskipuleggjandi neyðarhjálpar í hér-
aðinu. Hann starfar á vegum
Hjálparstarfs kirkjunnar í samvinnu við
Alþjóðaneyðarhjálp kirkna, yfirvöld og
lúthersku kirkjuna í landinu. Helgi flýg-
ur á milli svæða á fjögurra sæta flugvél,
sem hann fékk á Íslandi, og stýrir dreif-
ingu á hjálpargögnum sem meðal ann-
ars eru keypt fyrir söfnunarfé héðan.
Ein birtingarmynd kraftarins frá
hæðum er í blómlegu lista- og menning-
arlífi innan kirkjunnar. Nú líður að lok-
um Kirkjulistahátíðar sem hófst hinn
29. maí og lýkur á morgun. Að þessu
sinni var hátíðin haldin undir yfirskrift-
inni: „Ég ætla að gefa regn á jörð.“ Til-
vitnunin er sótt í Fyrri Konungabók
Gamla testamentisins þar sem segir frá
spámanninum Elía. Aðalverk hátíðar-
innar var einmitt óratórían Elía eftir
Mendelssohn. Í kynningarorðum um
hátíðina segir um það val: „Með því er
minnt á hlutverk listarinnar í því að
gera jarðveg trúar og kirkju frjóan og
uppskera með listinni von og auðga
trúarlíf. Fjölbreytni, nýsköpun og gæði
eru einkunnarorð hátíðarinnar.“
Dr. Sigurður Árni Þórðarson flutti
bæn í tónlistarandakt Kirkjulistahátíð-
ar í Hallgrímskirkju hinn 3. júní síðast-
liðinn. Þar sagði meðal annars:
„Þér munuð með fögnuði vatni ausa úr lindum
hjálpræðisins.
Þú, sem gefur vatn af himni, vatn í jörðu, haf,
kemur svo sjálfur með lífsins vatn.
Þú ert vatnsveitan eina – lindin lífs.
Þegar geimarnir gliðna, heimurinn fer hamförum,
mennirnir æða og sálin engist, þá gefur þú gott
vatn.
Þorstinn er minn en þú ert lind lífsvatnsins.“
Ómurinn frá fyrsta hvítasunnudegi
hefur ekki hljóðnað, kraftur andans
knýr fólk til góðra verka enn í dag hvort
sem er á sviði skapandi lista eða líkn-
arstarfa.
Morgunblaðið óskar lesendum sínum
og landsmönnum öllum gleðilegrar
hvítasunnuhátíðar.
O
G hvað snertir efnislega frá-
sögn mína af atburðum
stríðsins hef ég gert það að
grundvallaratriði að skrifa
ekki niður fyrstu söguna,
sem varð á vegi mínum, og
láta ekki einu sinni stjórn-
ast af mínum eigin almennu
tilfinningum; annað hvort var ég sjálfur viðstadd-
ur þá atburði, sem ég hef lýst, eða þá að ég hef
heyrt af þeim frá sjónarvottum og reynt að sann-
reyna frásagnir þeirra af eins mikilli nákvæmni og
unnt er. Ekki þannig að jafnvel með þeim hætti
hafi verið auðvelt að finna sannleikann: mismun-
andi sjónarvottar greina á ólíkan hátt frá sömu at-
burðum, tala af hlutdrægni í þágu eins aðilans eða
annars eða þá að minni þeirra er gloppótt.“ Þessi
orð hljóma eins og þau séu ný af nálinni, en þau
voru skrifuð fyrir rúmlega 2.400 árum. Gríski
sagnaritarinn Þúkidídes er þarna að lýsa í inn-
gangi vinnubrögðum sínum við að skrá Sögu Pel-
opsskagastríðsins, sem stóð frá 431 til 404 fyrir
Krist. Með þessum örfáu orðum lýsir Þúkidídes í
hnotskurn þeim vanda, sem þeir standa fyrir, sem
þurfa að gera atburðum líðandi stundar skil, og
setur fram kröfur, sem hljóta að vera skilyrði þess
að frásögn glati ekki trúverðugleika. Orð hans
gætu rétt eins átt við um það hvernig fjalla eigi
um stríðið í Írak eins og átök Aþeninga og Spart-
verja til forna. Blaðamenn og sagnfræðingar nú-
tímans eru að glíma við sömu vandamál og Þúkidí-
des þótt ekki setji allir markið jafnhátt: „Verk
mitt er ekki skrifað með það fyrir augum að koma
til móts við minn nánasta almenning, heldur var í
það ráðist til að það entist að eilífu.“
Blaðamenn eru ekki hlutlausar verur, sem geta
sagt skilið við tilfinningar sínar og öll þau áhrif,
sem hafa mótað þá, þegar þeir taka til við vinnu
sína. En til þeirra er hægt að gera þá kröfu að þeir
geri sér grein fyrir umhverfi sínu og annmörkum
og reyni að segja frá samkvæmt bestu vitund.
Fréttamenn
skammaðir
Í liðnum mánuði birt-
ist grein eftir Michael
Massing í tímaritinu
New York Review of
Books þar sem hann lýsir reynslu sinni af því að
fylgjast með átökunum í Írak. Þar kemur fram
hversu erfitt var að nálgast upplýsingar og fá
staðfestingu á frásögnum, sem bárust af vígvell-
inum.
Á meðan á átökunum stóð var sett upp blaða-
mannamiðstöð í Saliyah-herstöðinni skammt frá
Doha í Katar og þar voru skráðir um 700 blaða-
menn. Massing skrifar að í blaðamannamiðstöð-
inni hafi menn verið svo nískir á upplýsingar að
oft hafi verið meira að græða á spurningunum en
svörunum. „Spurningar, sem evrópskir og arab-
ískir blaðamenn spurðu höfðu tilhneigingu til að
vera beittari og meira leitandi en þær, sem
Bandaríkjamennirnir settu fram,“ segir hann í
greininni. „Evrópumennirnir og arabarnir spurðu
um nákvæmni bandarískra flugskeyta, notkun
vopna með skertu úrani og umfang manntjóns í
röðum almennra borgara. Bandaríkjamennirnir
spurðu spurninga á borð við: „Hvers vegna er
ekki búið að stöðva útsendingar Íraka?“ „Nota
Írakar vopn, sem Sameinuðu þjóðirnar banna?“
og „Gætum við fengið meiri upplýsingar um
björgun Jessicu Lynch?“ Einn fréttamaður
bandarískrar sjónvarpsstöðvar sagði mér að hún
hefði áhyggjur af því að hætt yrði að hleypa sér að
ef hún væri of ýtin. Jim Wilkinson [sem stjórnaði
fjölmiðlamiðstöðinni] átti það til að skamma
fréttamenn, sem hann taldi að styddu stríðið ekki
nægilega í fréttaflutningi sínum og varaði einn
fréttamann við því að hann væri kominn á „lista“
ásamt tveimur öðrum blaðamönnum á sama dag-
blaði.“
Sérhönnuð
fréttaþjónusta
fyrir Banda-
ríkjamenn
Athyglisvert er að lesa
frásögn Massings af
því hvernig sjónvarps-
fréttastöðin CNN hag-
aði umfjöllun sinni um
stríðið í Írak. Hann
lýsir undrun sinni þeg-
ar hann komst að því að talsverður munur var á
fréttaflutningnum í Bandaríkjunum annars vegar
og annars staðar í heiminum hins vegar. Alþjóð-
lega útgáfan hafi verið mun alvarlegri og upplýst-
ari en bandaríska útgáfan. Hann segir að þessi
munur hafi ekki verið tilviljun. Sex mánuðum áð-
ur en átökin hófust hafi stjórnendur í höfuðstöðv-
um CNN í Atlanta í Bandaríkjunum byrjað að
halda reglulega fundi til að skipuleggja sitt hvora
útsendinguna fyrir Bandaríkin annars vegar og
önnur lönd hins vegar. Þeir hefðu gert sér grein
fyrir því að það, sem gengi í Bandaríkjunum
myndi ekki falla í kramið hjá Bretum, Frökkum
og Þjóðverjum og þaðan af síður Egyptum og
Tyrkjum og því hefði sjónvarpsstöðin lagt út í það
með ærnum tilkostnaði að láta tvö aðskilin frétta-
teymi fylgjast með stríðinu samtímis. „Reyndar
skaraðist fréttaflutningurinn talsvert, sérstak-
lega í fréttum af vettvangi og í notkun upplýstra
blaðamanna á borð við Christiane Amanpour, en
alþjóðlega útgáfan var blessunarlega laus við
sjálfhælinn tóninn í útgáfunni fyrir heimamark-
aðinn,“ skrifar Massing og bætir við síðar: „Al-
þjóðlega útgáfan af CNN líktist frekar BBC, en
útgáfunni heima fyrir og sá munur sýndi hve
miklu markaðurinn ræður um tón og innihald út-
sendinganna. Að mestu leyti reyndu bandarískir
fjölmiðlar að sýna Bandaríkjamönnum það, sem
þeir héldu að Bandaríkjamenn vildu sjá.“
Það er erfitt að samræma stríðsrekstur og upp-
lýsingagjöf og auðvitað hafa þeir, sem standa í
átökum, tilhneigingu til þess að vilja stjórna
fréttaflutningnum. Eðlilega er ekki hægt að ætl-
ast til þess að yfirvöld láti af hendi upplýsingar,
sem gætu stefnt herafla í hættu eða gefið and-
stæðingnum kost á því að komast á snoðir um
hernaðaráætlanir. Öðru máli gegnir hins vegar
um villandi upplýsingar, sem jafnvel þjóna engum
hernaðarlegum tilgangi. Um þessar mundir bein-
ast sjónir manna hins vegar ekki svo mjög að upp-
lýsingastreymi meðan á stríðinu í Írak stóð, held-
ur snýst umræðan öllu fremur um aðdragandann
þegar verið var að færa rök að því að brýn ástæða
væri til þess að ráðast inn í Írak og steypa harð-
stjóranum Saddam Hussein af stóli. Þegar Bagd-
ad var í þann mund að falla spurði Geoff Meade,
fréttamaður bresku sjónvarpsstöðvarinnar Sky
„hvort þetta stríð myndi komast á spjöld sögunn-
ar fyrir að vera fyrsta stríðið, sem lyki án þess að
ástæðan fyrir því hefði fundist“.
Hvar eru
gereyðingar-
vopnin?
Ástæðan er ekki fund-
in enn. Í aðdraganda
stríðsins var fullyrt að
Írakar réðu yfir ger-
eyðingarvopnum og af
þeim stafaði bráð
hætta. Nú finnast þessi vopn hins vegar hvergi og
er bandarískum og breskum ráðmönnum legið á
hálsi fyrir að hafa verið fullyfirlýsingaglaðir. Þeir
hafi sagt meira en þeir gátu staðið við og nið-
urstöður þeirra hafi verið reistar á ályktunum
fremur en sönnunum. Undanfarna daga hafa
ráðamenn bæði í Bandaríkjunum og á Bretlandi
séð ástæðu til að svara fyrir sig. George Bush
Bandaríkjaforseti, Colin Powell, utanríkisráð-
herra Bandaríkjanna, og George Tenet, yfirmað-
ur bandarísku leyniþjónustunnar, CIA, hafa lýst
yfir því að stjórnin hafi byggt á traustum upplýs-
ingum til að réttlæta innrásina í Írak. Tony Blair,
forsætisráðherra Bretlands, gerði slíkt hið sama
þegar hann svaraði þingmönnum, sem kröfðust
þess að gerð yrði óháð rannsókn á þeim upplýs-
ingum, sem breska leyniþjónustan lagði fram um
Írak.
Donald Rumsfeld, varnarmálaráðherra Banda-
ríkjanna, skipaði sérstakan hóp til þess að fara yf-
ir upplýsingar, sem hinar ýmsu leyniþjónustur
landsins safna saman. Þessi hópur var undir
stjórn Douglas Feith aðstoðarvarnarmálaráð-
herra og var honum ætlað að finna tengsl á milli
hryðjuverkamanna og Íraks og annarra landa eft-
ir hryðjuverkin 11. september 2001. Því hefur ver-
ið haldið fram að þessi hópur hafi sett upp pólitísk
gleraugu til að túlka upplýsingar þannig að rétt-
læta mætti stríð gegn Írökum.
Rumsfeld hefur lýst yfir því að hann sé þess
fullviss að gereyðingarvopn muni finnast, þótt
hann hafi í seinni tíð látið að því liggja að verið geti
að einhverjum birgðum hafi verið eytt fyrir stríðið
eða að Írakar gætu hafa falið framleiðslutækin í
verksmiðjum, sem þjónuðu öðrum tilgangi. Varn-
armálaráðherrann svaraði í hálfkæringi þegar
hann var spurður um ófinnanlegu vopnin fyrir
helgi og spurði brosandi á móti hvort sú staðreynd
að Saddam Hussein hefði ekki fundist eftir stríðið
gæfi til kynna að hann hefði ekki verið til. Blaða-
mönnunum virtist finnast þetta gott tilsvar, í það
minnsta heyrðist Rumsfeld segja í hljóðnemann:
„Mér finnst þetta líka góður punktur.“
Svör af þessu tagi munu ekki duga til þess að
svæfa málið. Ýmsir innan Bandaríkjastjórnar
virðast reiðubúnir að viðra óánægju sína vegna
þess hvernig upplýsingar hafi verið notaðar af
æðstu ráðamönnum. Vikuritið Newsweek vitnar í
þessari viku í Greg Thielman, sem vann við það
hjá utanríkisráðuneytinu að meta ógnina af Írak,
en er nýlega sestur í helgan stein. Thielman held-
ur því fram við tímaritið að margir embættismenn
séu bæði hryggir og reiðir yfir því með hvaða
hætti upplýsingar hafi verið misnotaðar: „Maður
fær sterklega á tilfinninguna að stjórnin hafi talið
að almenningur yrði ekki hrifinn af hugmyndinni
um stríð ef allir þessir fyrirvarar fylgdu.“
Í blaðinu eru rakin nokkur dæmi um vafasama