Morgunblaðið - 08.06.2003, Blaðsíða 19

FRÉTTIR
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 8. JÚNÍ 2003 19
Í RÓMANTÍSKUM skáldsögum,
sem ég drakk í mig á sokkabands-
árunum, var stundum fjallað um
ungar stúlkur, sem skiptu svo fal-
lega litum. Ungar stúlkur skipta
sjálfsagt fallega lit-
um ennþá, en það
gerir garðurinn okk-
ar líka. Fyrstu blóm-
in á hverju vori í
garðinum mínum,
vetrargosinn og snæ-
klukkan, eru bæði
skínandi hvít, þannig
að garðurinn verður
hvítur ásýndum. Síð-
an koma krókusarnir
í fjölmörgum litum
en loks tekur garður-
inn á sig þann lit, sem
er litur vorsins í mín-
um huga. Þetta er
guli liturinn; vorboð-
inn, sem er mjög lág-
vaxinn, státnar
páskaliljur í ótal útgáfum og
stærðum, huldulykillinn og fleiri
og fleiri blómplöntur eru allar fal-
lega gular, hver með sínu móti.
Þess vegna vekja þær plöntur,
sem eru í gagnstæðum lit við gult,
enn meiri athygli í vorgarðinum.
Það er tiltölulega stutt síðan ég
eignaðist vorertur, en ég hafði oft
dáðst að þeim í garði Ólafs Björns
læriföður míns í garðrækt. Vorert-
urnar eru af belgjurtaættinni,
Leguminosae, ættkvíslin heitir
Lathyrus, sem hefur fengið heitið
villiertur á íslensku. Þessi ættkvísl
telur um 130 tegundir og uppruna-
svæði hennar er einkum í Evrópu,
en það teygir sig austur í Mið-As-
íu. Í ættkvíslinni eru bæði einærar
og fjölærar plöntur og smárunnar,
en hérlendis er fyrst og fremst
ræktuð ein tegund sem er einær.
Þetta eru ilmbaunir, Lathyrus
odoratus, stórskemmtileg klifur-
planta, sem hefur notið mikilla vin-
sælda. Ilmbaunirnar klifra upp
eftir neti eða þráðum og festa sig
að mestu sjálfar með klifurþráð-
um. Þær verða allt að 2 m háar,
sem er ljómandi góð frammistaða
svona á einu sumri. Blóm ilm-
bauna eru stór og litskrúðið mikið
en ákaflega fínlegt, hvítir, fölbleik-
ir og fínlillabláir litir eru einkenn-
andi fyrir ilmbaunir en líka eru
laxableik, rósrauð og jafnvel
fjólublá afbrigði. Ilmbaunir eru
mjög góðar til afskurðar, standa
lengi og ilmurinn er ólýsanlegur.
En það voru vorerturnar,
Lathyrus vernus, sem ég ætlaði að
tala um. Þótt vorerturnar séu ná-
skyldar ilmbaununum er margt
ólíkt með þeim. Vorertur eru fjöl-
ærar og verða bara fallegri og fal-
legri með árunum. Þær eru frem-
ur lágvaxnar, líklega 30–40 cm á
hæð. Blöðin eru samsett eins og
hjá öðrum blómum úr belgjurta-
fjölskyldunni. Þau eru byggð upp
af blaðpörum, þar sem smálaufin
eru tiltölulega stór, nokkuð breið,
með áberandi miðtaug og enda í
mjóum oddi. Þessi blaðpör sitja
gagnstæð á blaðleggnum í tveimur
eða þremur pörum. Ólíkt ilmbaun-
unum og mörgum öðrum náfrænk-
um vorertna eru þær ekki klifur-
plöntur. Þess vegna er síðasta
blaðparið hjá vorert-
um ekki ummyndað í
klifurþræði eins og
er hjá klifurjurtum í
fjölskyldunni. Blað-
liturinn er fallega
skærgrænn. Blómin
sitja nokkur saman á
stöngli, sem lyftir
sér smávegis upp yf-
ir blöðin. Liturinn á
blómunum sker sig
stórkostlega frá
grænu laufinu og
gulblómstrandi um-
hverfinu. Hann er
ólíkur lit ilmbaun-
anna, mjög skær-
fjólublár eða blá-
rauður, en innst í
blóminu er hvítur blettur.
Vorerturnar eru mjög snemma
á ferðinni, eins og nafnið bendir til.
Þær blómgast snemma í maí í
garðinum mínum, en auðvitað er
blómgunartími háður vaxtarstað
og árferði. Þær eru líka búnar að
þroska fræ snemma sumars og
síðan visnar laufið svo plantan er
horfin síðsumars. Vorertum er
auðvelt að fjölga með fræi (sem er
oft að finna á frælista Garðyrkju-
félagsins) og ólíkt flestum belg-
jurtum er unnt að skipta þeim eftir
blómgun og fá þannig smájurtir
utan af hnausnum.
Blóm belgjurta eru mjög sér-
kennileg. Þau eru einsamhverf, en
með því er átt við að blóminu sé að-
eins unnt að skipta upp á einn veg
þannig að báðir blómhlutar séu
samstæðir. Blómblöðin eru ólík,
efsta krónublaðið er langstærst og
kallast fáni, til hliðar við það koma
tvö mjórri blöð, sem heita vængir
og neðst eru tvö samgróin krónu-
blöð, kjölur.
Eins og áður sagði er Evrópa
upprunasvæði jurta af Lathyrus-
ættkvíslinni. Tvær plöntur af
þeirri ættkvísl vaxa villtar hér á
landi. Báðar vaxa aðeins á stöku
stað, en þó í öllum landsfjórðung-
um. Önnur þeirra er baunagras,
Lathyrus japonicus ssp. maritim-
us, blómlitur þess minnir á vorert-
urnar, blómin eru tiltölulega stór
og skarta þremur litbrigðum í
fjólubláu. Fuglaerturnar, Lathyr-
us pratensis, eru gjörólíkar; blóm-
in eru einlit, sterkgul og blaðparið
er aðeins eitt sem er með hefð-
bundið vaxtarlag, þótt síðasta
blaðparið hafi klifurþræði.
Plöntur af belgjurtaættinni eru
óskaplöntur hvers garðeiganda.
Þær eru áburðarverksmiðjur, þar
sem á rótum þeirra lifa bakteríur,
sem vinna köfnunarefni. Þetta á
við allar þær plöntur, sem hér hafa
verið nefndar, hvort heldur eru
garðplönturnar ilmbaunir og vor-
ertur eða íslensku plönturnar
baunagras og fuglaertur.
VORERTUR
VIKUNNAR
BLÓM
Um s j ó n S i g r í ð u r
H j a r t a r
490. þáttur
sem koma að ánni hefðu á tíðum lent
í góðum skotum og séð talsvert af
laxi. „Þessi tvö veiða-sleppa sumur
sem liðin eru hafa þegar skilað betra
seiðamagni í ánni,“ sagði Pétur.
Ætlun leigutakans og ábúenda í
Reykjadalnum er að gera ána og
vatnið að veiðiparadís. Veiðihús fyrir
sex stangir verður reist fyrir næstu
vertíð, en í sumar munu veiðimenn
hafa aðstöðu í góðu íbúðarhúsi að
Brún í ofanverðum dalnum. Áin
verður, a.m.k. fyrst um sinn, verð-
lögð í anda þess að um góða silungs-
veiði sé að ræða með góðri laxavon,
8.500 krónur á stöng á dag og miðast
við að hópar taki allar stangirnar.
Leyfin verða mun ódýrari á vorin,
áður en laxinn gengur. „Þetta er
bæði fjölskylduvænt og heppilegt
fyrir vinahópa. Vestmannsvatnið
fylgir og þar er leyfilegt að veiða á
spón, annars er bara fluguveiði. Laxi
skal sleppt, en menn mega hirða það
sem þeir vilja af silungi, enda er af
honum nóg,“ bætti Pétur við.
PÉTUR Pétursson, sem leigt hefur
Vatnsdalsá ásamt Frakkanum Guy
Geffroy síðustu árin, hefur nú tekið
Reykjadalsá í Reykjadal í Suður-
Þingeyjarsýslu á leigu og er ekki
tjaldað til einnar nætur; leigusamn-
ingurinn er til tíu ára og eru stór
plön komin á teikniborðið hjá Pétri.
„Þetta er gríðarlega falleg á og
þarna var hrein veiðiparadís fyrir
ekkert allt of mörgum árum. mikill
lax og áin ásamt Vestmannsvatni að
auki full af urriða og bleikju. Áin er
hins vegar viðkvæm og það kom í
hana niðursveifla eins og aðrar ár,
sérstaklega á norðanverðu landinu.
Hún hefur síðan verið seinni til að
taka við sér aftur eftir að við fórum
að sjá batnandi göngur síðustu
sumrin. Sú vinna sem nú er í gangi
við Reykjadalsá hófst raunar fyrir
tveimur árum, þegar þáverandi
leigutaki setti ána í gjörgæslu og lét
einungis fluguveiða ána og sleppa
öllum laxi. Þetta er frjósöm og góð á
frá náttúrunnar hendi, það er því
ekki víst að það taki nema fá ár að
rétta hana alveg við á ný,“ sagði Pét-
ur í samtali við Morgunblaðið.
Er að koma
Meðalveiði á stöng áranna 1977–
1997 var að sögn Péturs um 310 lax-
ar og alveg um 400 með netaveiði í
Vestmannsvatni sem nú er aflögð. Í
bestu árum veiddust bæði í net og á
stöng um þúsund laxar og óhemja af
silungi að auki. Raunar er ekki víst
að aflatölur síðustu tveggja sumra
segi alla söguna, rúmlega 70 laxar
fyrra sumrið og rúmir 40 laxar það
síðara, eða í fyrra. Áin var frekar lít-
ið veidd að sögn Péturs og veiðimenn
Ætlar að endurreisa
veiðiparadís
Veiðileg breiða í Reykjadalsá í Reykjadal í Suður-Þingeyjarsýslu.
ERU
ÞEIR AÐ
FÁ’ANN?
UNDANFARNA mánuði hafa
staðið yfir miklar breytingar á
Jólagarðinum í Eyjafjarðarsveit.
Nú er búið að auka rýmið veru-
lega án þess að stækka húsið
sjálft, sem var 35 fermetar nema
lítilega því viðbyggingin sem er
um 110 fermetrar var að mestu
byggð neðanjarðar. Einnig var
reistur stór og mikill turn en í
honum er stórt og glæsilegt jóla-
dagatal sem Sunna Björk Hreið-
arsdóttir málaði en það er talið
vera eitt hið stærsta í heimi, ef
ekki það stærsta. Eigendur Jóla-
garðsins eru Benedikt Grét-
arsson og Ragnheiður Hreið-
arsdóttir. „Hugmyndin er sú að
fólk komi að litla húsinu eins og
það var áður en breytingar hóf-
ust og gangi svo niður í kjall-
arann úr því. Okkur þótti nauð-
synlegt að byggja við vegna þess
að algengt var að það þurfti að
skipta ferðamannahópum niður
ef margir komu í einu og því
þurfti fólk að bíða úti eftir því að
komast inn. Það er fyrst og
fremst verið að reyna að gera
staðinn fjölskylduvænni, að sem
flestir geti notið þess að koma til
okkar og vera í ró og næði. Nú
gefst fólki tækifæri á að gefa sér
góðan tíma til að skoða og ekki
spillir ef einhver sér eitthvað fal-
legt og kaupir það en þá eru
menn búnir að búa sér til minn-
ingu um staðinn í leiðinni,“ sagði
Benedikt.
Í sumar munu fjórir starfs-
menn vinna í Jólagarðinum en
frá 1. júní til 1. september er
hann opinn alla daga frá tíu til
tíu. „Nú getum við aukið vöruúr-
val og bætt alla þjónustu við
gesti. Við erum að gera hluti
þarna inni sem eiga enga sína
líka í verslun, en menn verða
bara að kom til að sjá þá og
finna,“ sagði Benedikt.
Morgunblaðið/Kristján
Jólagarðurinn hefur stækkað mikið en þar hafa staðið yfir umfangsmiklar framkvæmdir að undanförnu.
Jólagarðurinn stækkar
Morgunblaðið/Kristján
Ragnheiður Hreiðarsdóttir og
Benedikt Grétarsson, eigendur
Jólagarðsins, í nýja kjallaranum.