Morgunblaðið - 12.06.2003, Blaðsíða 12



"A;;= "ABBA)C= BA;DE!F"'FAGA="AFB!H!5:B!D IAF4:"AFB! C::;=
+,+ 
+,+ 
+,+ +,+ +,+ +,+ 
+,+ +,+ +,+ +,+ +-./!01/+-+ )+#2$2)$/!3'""/+4
2/+5('"64$/"$ 41561 7,51171581 41591 7059141561
JI;IH!G!= D#A=5AKL
40511 1511 40581 1511
M:IAF4:"AFB! :A5#H=(!
EKKI eru allir á eitt sáttir
um ágæti hugmynda félags-
málaráðherra um hækkun láns-
hlutfallsins í húsbréfakerfinu í
90% og hækkun hámarkslána í
18 milljónir króna, í áföngum.
Gagnrýnendur hugmyndanna
halda því fram að ávinningurinn
yrði ekki eins mikill og ætla
mætti, m.a. vegna hækkunar
fasteignaverðs og hækkunar
raunvaxta, auk þess sem hluti
neyslulána almennings gæti
orðið með ríkisábyrgð. Þeir sem
tala fyrir þessum breytingum á
húsbréfakerfinu benda hins
vegar m.a. á að það myndi vera
mikið til bóta fyrir íbúðarkaup-
endur ef þeir þyrftu ekki í eins
ríkum mæli að leita til annarra
lánastofnana en Íbúðalánasjóðs
til að fjármagna íbúðarkaup sín.
Starfsmenn Íbúðalánasjóðs
hafa gagnrýnt þá sem gagnrýnt
hafa hugmyndir félgasmálaráð-
herra. Sérfræðingar Lands-
bankans hafa svarað þeirri
gagnrýni og telja að gagnrýni
starfsmanna Íbúðalánasjóðs
veki ugg, þar sem hún lýsi
ákveðnu skilningsleysi á mark-
aðslausnum, áhrifum ríkis-
ábyrgðar, samhengi neyslu- og
húsnæðislána, væntingum fjár-
festa og gangi efnahagslífsins
almennt.
Félagsmálaráðherra sagði í
samtali við Morgunblaðið fyrir
nokkru að breytingarnar í hús-
bréfakerfinu myndu gefa fólki
kost á að losa um fjármagn sem
bundið er í húsnæði og nýta það
annars staðar, t.d. í sparnað,
kaup á hlutabréfum eða í beinni
fjárfestingu í eigin rekstri.
Það er líklega ekki tilviljun að
í dagblöðum í gær var heilsíðu-
auglýsing frá bifreiðaumboði
þar sem skrifað var stórum
stöfum; 90% lán á betri not-
uðum bílum. Einhverjir hafa
kannski hugsað sem svo að
þetta væri auglýsing frá Íbúða-
lánasjóði. Svo var þó ekki.
Hvernig sem á þetta mál er
litið er ljóst að verði hugmyndir
félagsmálaráðherra að veru-
leika má ganga út frá því sem
vísu að eignamyndun í húsnæði
verði hægari en verið hefur.
Íbúðarkaupendur munu þá geta
fengið meira fé lánað frá Íbúða-
lánasjóði
en í boði hefur verið til þessa
og væntanlega á betri kjörum
en bjóðast í almenna bankakerf-
inu.
Þegar húsbréfakerfinu var
komið á fót á árinu 1989 voru
merkilegar breytingar að eiga
sér stað víða um heim. Í júní
þetta sama ár voru til að mynda
þingkosningar í Póllandi.
Kommúnistar, sem höfðu farið
með völd í landinu frá því sigur-
vegararnir í heimsstyrjöldinni
síðari komu sér saman um
skiptingu Evrópu, trúðu því að
kosningarnar myndu þagga nið-
ur í þeim hluta almennings í
landinu sem hafði krafist aukins
lýðræðis og frelsis. Svo fór þó
ekki því hreyfing fólksins, Sam-
staða, undir forystu rafvirkjans
frá Gdansk, fékk umtalsvert
mikinn meirihluta atkvæða í
kosningunum. Það sem í kjöl-
farið fylgdi var hrun þeirrar
heimsmyndar sem flestir sem
lifðu á þessum tíma höfðu
þekkt. Þróunin í Evrópu hefur
síðan þetta var öll verið í eina
átt, til aukins frjálsræðis á flest-
um sviðum og minni ríkisaf-
skipta. Það á einnig við um hús-
næðislánakerfi flestra þeirra
landa sem Ísland er oftast borið
saman við.
Þó svo að húsbréfakerfið sé
markaðskerfi, þ.e. kjörin stýrist
af markaðsaðstæðum hverju
sinni, er kerfið engu að síður á
hendi ríkisins. Hugmyndir fé-
lagsmálaráðherra ganga því út
á að auka þátt ríkisins á hús-
næðismarkaði, öfugt við það
sem víðast hvar hefur verið að
gerast.
Pólverjar samþykktu um síð-
ustu helgi inngöngu í ESB. Það
krefst þess að frjálsræði verði
aukið enn frekar á flestum svið-
um þar í landi og að tökum rík-
isins verði aflétt enn meira en
orðið er. Hér á Íslandi hefur
ríkið farið út úr bankarekstri en
er áfram stór lánveitandi í hús-
næðiskerfinu. Hver þróunin
verður er ekki hægt að segja til
um enda hefur húsnæðiskerfinu
ekki verið breytt í þá átt að
kaupendur húsnæðis geti fengið
allt að 90% lán hjá Íbúðalána-
sjóð, hver svo sem niðurstaðan
verður að lokum. En eitt er víst
að fólk mun áfram koma sér
upp þaki yfir höfuðið og byggja
litla kassa á Lækjarbakka.
Litlir kassar á
Lækjarbakka
Innherji skrifar
innherji@mbl.is
SKATTLAUSA árið á Íslandi er í
nýrri útgáfu kennslubókarinnar
Princples in Economics eftir N. Greg-
ory Mankiw tekið sem dæmi um þau
áhrif sem skattar hafa á hagkerfið.
Mankiw er prófessor við Harvard-
háskóla í Bandaríkjunum og frá því í
lok maí á þessu ári leiðir hann hag-
fræðingaráð Bandaríkjaforseta. Bók-
in Principles in Economics er ein vin-
sælasta kennslubók í hagfræði um
þessar mundir og er meðal annars
kennd við viðskipta- og hagfræðideild
Háskóla Íslands. Frásögnin er tekin
upp úr grein sem Gylfi Zoëga, Björn
Rúnar Guðmundsson og Marco Bi-
anchi rituðu í tímaritið American
Economic Review í desember 2001.
Í bókinni er sagt frá
áhrifum skattlausa árs-
ins 1987 á vinnufram-
boð Íslendinga. Fram
til ársins 1987 greiddu
eintaklingar skatta
miðað við tekjur ársins
á undan, en frá árinu
1988 hafa skattar verið
greiddir af tekjum á
hverjum tíma. Skatt-
kerfisbreytingin leiddi
til þess að einstaklingar
greiddu enga beina
skatta af tekjum ársins
1987 og var það öllum
ljóst í lok árs 1986 að tekjur næsta
árs yrðu skattfrjálsar. Það gafst því
svigrúm til aukinnar at-
vinnuþátttöku og fleiri
vinnustunda. Afleið-
ingin varð sú að heildar-
vinnustundum í landinu
fjölgaði um 3% og lands-
framleiðsla jókst um 4%
þetta ár. Mankiw segir
að þetta staðfesti eitt af
grundvallaratriðum
hagfræðinnar; fólk
bregðist við efnahags-
legum aðstæðum.
Mankiw segir í bók-
inni að sú staðreynd að
skatthlutfallið var að-
eins lækkað í eitt ár hafi haft áhrif á
viðbrögð fólks. Annars vegar hafi fólk
frestað fríi til að vinna meira, en hins
vegar hafi hvorki fólk né fyrirtæki
breytt framtíðaráformum sínum.
Ekki sé hægt að fullyrða um hvort
varanleg breyting skatthlutfallsins
hefði meiri eða minni áhrif en tíma-
bundin breyting.
Framboðsáhrifin takmörkuð
Gylfi Zoëga, sem eins og fyrr segir er
einn höfunda greinarinnar sem
Mankiw vitnar til, er prófessor við
viðskipta- og hagfræðideild Háskóla
Íslands. Gylfi segir að greinin hafi
verið skrifuð sem framlag í umræðu
um efnahagsleg áhrif skattalækkana.
Þeirri skoðun hafi lengi vel verið
haldið á lofti í Bandaríkjunum að
lækkun skattprósentu hefði svo mikil
áhrif á vinnuframlag og framleiðslu
að skatttekjur gætu aukist þótt
skattprósentur lækkuðu. Þessar
skoðanir hafi einkum átt upp á pall-
borðið hjá stjórnvöldum á valdatíma
Ronald Reagans. Reynslan af skatt-
lausa árinu hér á landi sé áhugaverð í
þessu samhengi vegna þess að
skattprósentan hafi farið niður í núll í
skamman tíma og ættu því áhrif á
vinnutíma og atvinnuþátttöku lands-
manna að hafa verið í hámarki. Gögn-
in sýni að vinnuframboð jókst, eins og
Mankiw bendir á, en meginatriði var
þó að það jókst ekki nægilega mikið
til þess að réttlæta fullyrðingar um
mikil framboðsáhrif skattalækkana.
Skattlausa árið á Íslandi kennslubókardæmi
Kennslubók Mankiw
um grundvallaratriði
hagfræðinnar.
ROYAL Bank of Scotland (RBS),
næststærsti banki Bretlands, hefur
samþykkt að kaupa tryggingafyrir-
tækið Churchill Insurance fyrir 1,1
milljarð punda, eða sem nemur 134
milljörðum íslenskra króna. Seljandi
er svissneska fjármálafyrirtækið
Credit Suisse, en samningurinn er
háður samþykki eftirlitsyfirvalda í
Bretlandi.
Eftir kaupin á RBS tvö þekktustu
tryggingafélög Bretlands, Churchill
og Direct Line, sem bankinn keypti
árið 1985. Útistandandi tryggingar
Direct Line eru tvær milljónir tals-
ins, en Churchill hefur gefið út sjö
milljónir.
Fred Goodwin, framkvæmdastjóri
RBS, sagði í fréttatilkynningu vegna
kaupanna að samlegðaráhrif vegna
þeirra yrðu mikil, þar sem Churchill
væri sterkt í heimilistryggingum og
Direct Line í bílatryggingum. Að
auki á Churchill fyrirtækið NIG,
sem sérhæfir sig í að veita smærri
fyrirtækjum tryggingar. RBS verð-
ur þriðja stærsta tryggingafélag
Bretlands, gangi kaupin eftir.
Martin Long, einn af stofnendum
Direct Line, stofnaði Churchill Ins-
urance árið 1989. Iðgjöld til fyrir-
tækisins námu 1,6 milljarði punda á
síðasta ári og hagnaður nam 86 millj-
ónum punda.
RBS kaupir
trygginga-
fyrirtæki
BANDARÍSKIR alríkis-
saksóknarar hafa hafið op-
inbera rannsókn á meintu
bókhaldsmisferli húsnæðis-
lánafyrirtækisins Freddie
Mac, að því er segir í Wash-
ington Post. Í Morgun-
blaðinu í gær kom fram að
þremur stjórnendum fyrir-
tækisins, sem er risavaxið,
hefði verið vikið frá störfum.
Washington Post vitnaði í
tvo starfsmenn saksóknara-
embættisins, en ekki er kom-
ið í ljós að hverju rannsóknin
beinist nákvæmlega í starf-
semi fyrirtækisins. Tals-
maður Freddie Mac sagði að
hvorki æðstu stjórnendur
fyrirtækisins né lögmenn
þess hefðu heyrt frá skrif-
stofu ríkissaksóknara.
Bandaríska fjármálaeft-
irlitið, SEC, er nú með málið
til meðferðar. Talið er að
meint misferli nái aftur til
ársins 2000 og að það tengist
brotum á lögum um verð-
bréf. Þegar tilkynnt var um
rannsóknina féll verð hluta-
bréfa í fyrirtækinu um 10
dollara, eða að markaðsvirði um sjö
milljarða dollara. Dow Jones-
vísitalan lækkaði um tæpt 1% við
fréttirnar, ávöxtunarkrafa ríkis-
skuldabréfa lækkaði og dollarinn
veiktist.
Freddie Mac sérhæfir sig í lán-
veitingum til húsnæðiskaupa, gegn
veðrétti. Samanlagt á fyrirtækið,
ásamt systurfyrirtækinu Fannie
Mae, eignir að upphæð 1.600 millj-
arðar dollara. Bæði fyrirtækin eru
hlutafélög í almenningseigu, en
voru stofnuð af hinu opinbera til að
ýta undir kaup Bandaríkjamanna á
eigin íbúðarhúsnæði.
Opinber rannsókn á
málefnum Freddie Mac
Reuters
William Donaldson og félagar hjá bandaríska
fjármálaeftirlitinu (SEC) hafa mál Freddie Mac
til meðferðar, en nú herma fréttir að hafin sé op-
inber rannsókn á bókhaldi fyrirtækisins.
ALCOA greiðir 22 Bandaríkjadali
eða um 1.826 krónur fyrir hverja
megavattstund af raforku til að
knýja álver sín í Brasilíu en kemur til
með að greiða sem nemur 16 dölum
eða 1.328 krónum á hverja megavatt-
stund fyrir álverið í Reyðarfirði mið-
að við núverandi álverð. Alcoa
hyggst byggja sex virkjanir fyrir
starfsemi sína í Brasilíu á næstunni.
Bygging virkjananna er hluti af
2,7 milljarða dollara eða um 224
milljarða króna áætlun félagsins um
uppbyggingu Brasilíudeildarinnar.
Frá þessu segir vefrit BNamericas
og hefur eftir Alain Belda, forstjóra
alþjóðastarfsemi Alcoa.
Sá hluti áætlunarinnar sem tekur
til nýrra virkjanaverkefna kostar um
900 milljónir dala eða um 75 millj-
arða íslenskra króna. Alcoa á nú þeg-
ar virkjanir í Brasilíu sem sjá álver-
um þeirra á svæðinu fyrr fjórðungi
þeirrar orku sem þau nota. „Mark-
mið okkar er að vera 100% sjálfum
okkur næg um orku,“ segir Belda.
Virkjanirnar sem Alcoa hyggst
byggja, í samstarfi við aðra aðila í
Brasilíu, verða í suður- og norður-
hluta landsins. Áætlað er að bygg-
ingu þeirra verði lokið 2010, en það
veltur á samþykki yfrvalda og því að
samningar náist um verð á rafork-
unni. Um 30% kostnaðar við fram-
leiðslu áls felst í rafmagnskostnaði.
Að sögn Belda hyggst Alcoa loka
álverum í Bandaríkjunum og færa til
landa eins og Brasilíu, Kanada, Kína
og Íslands þar sem rafmagnsverð er
hagstæðara.
Alcoa er stærsti álframleiðandi í
heimi og á meðal annars tíu álver í
Bandaríkjunum.
Í fréttinni segir að nú standi yfir
samningar milli Alcoa og ríkisrekna
orkufyrirtækisins Eletronorte í
Brasilíu um verð á orku til álvera.
Haft er eftir heimildarmönnum hjá
Eletronorte að álver Alcoa í Norð-
austur-Brasilíu greiði 22 dali á
hverja megavattstund. Hins vegar
greiði málmframleiðandinn CVRD,
sem er með verksmiðju nálægt Río
de Janeiro, einungis 12–13 dali á
hverja megavattstund.
Samningarnir munu ráða úrslitum
um stækkun álvers Alcoa í norðaust-
urhluta landsins, sem rekið er í sam-
starfi við ástralska orkufyrirtækið
BHP Billiton. Til stendur að tvöfalda
afköst álversins náist samningar um
lægra raforkuverð.
Álver Alcoa í Brasilíu gefa af sér
5% heildartekna fyrirtækisins. Yfir-
menn félagsins segja stefnt að því að
hækka það hlutfall í 10%.
Alcoa byggir upp
virkjanir í Brasilíu